مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»:
فارغ‌التحصیلان کشاورزی زمین و تسهیلات می‌گیرند
این منطقه ازجمله مناطق آزاد ایران است که به دلایل مختلفی قابل‌اطمینان‌ترین بازیگر اقتصادی ایران در ارتباط با اتحادیه اوراسیا به‌حساب می‌آید و از طرفی به‌عنوان صنعتی‌ترین منطقه آزاد کشور است که نسبت به ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای سرمایه‌گذاران اقدام کرده است.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در خصوص توسعه کشاورزی در ارس گفت: به‌طورکلی منطقه آزاد ارس در کنار ظرفیت‌های صنعتی و گردشگری بی‌شماری که دارد؛ به‌واسطه موقعیت اقلیمی و وجود رودخانه ارس، استعدادهای مناسبی در جهت توسعه کشاورزی دارد و در سال‌های گذشته با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش گلخانه‌ای، شاهد تبدیل‌شدن این منطقه به قطب تولیدات گلخانه‌ای مناطق آزاد کشور هستیم.
محسن نریمان افزود: این منطقه به علت وجود سایت گلخانه‌ای و نزدیکی به رود ارس، موقعیت ویژه و منحصر‌به‌فردی در زمینه کشاورزی دارد که در سال‌های اخیر به این مهم توجه ویژه‌ای از سوی مسوولان و سرمایه‌گذاران شده است. ارس ازنظر گسترش گلخانه‌ها با روش‌های هیدروپونیک، دارای توانمندی‌ها و چالش‌هایی است که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به مناسب بودن بخش نسبتا وسیعی از محدوده از نظر شرایط اقلیمی، دسترسی آسان به آب، معافیت‌های گمرکی برای ورود سازه‌ها یا سایر اقلام موردنیاز برای توسعه گلخانه‌ها یا کشت محصولات، پایین‌بودن مصرف انرژی، کارآفرینی و اشتغال‌زایی، دسترسی به بازارهای جهانی و کشورهای حوزه CIS و امکان صادرات به این کشورها و… به‌عنوان توانمندی‌ها اشاره کرد.
متن زیر حاصل گفت‌وگوی ما با محسن نریمان، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس است.
مزایای آبی ارس برای کشت هیدروپونیک
رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به وجود رود ارس یادآور شد: منطقه آزاد ارس به‌واسطه اقلیم مناسب و قرار گرفتن در جوار رودخانه ارس و همت مدیران توانسته است در سال‌های اخیر در حوزه‌های کشاورزی و کشت گلخانه‌ای موفقیت‌های زیادی کسب کند.
در حال حاضر با همت سرمایه‌گذاران عمده در توسعه گلخانه‌های هیدروپونیک فناوری ساخت و راه‌اندازی گلخانه‌های مدرن بومی شده است و با کشورهای توسعه‌یافته رقابت می‌کند.
وی در خصوص سیاست پیش روی سازمان منطقه آزاد ارس در حوزه کشاورزی و گلخانه‌ای عنوان کرد: سیاست‌های سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد ارس باعث شده طی سال‌های گذشته سیستم مدرن کشت هیدروپونیک در این منطقه راه‌اندازی شده و مزایای آب ارس نیز باعث بهینه‌تر شدن این نوع از کشاورزی شود. ازاین‌رو، منطقه آزاد ارس یکی از بهترین مناطق برای این نوع کشت محسوب می‌شود و نوع آب ارس باعث شده است تا مزایای این منطقه برای کشت هیدروپونیک افزایش یابد. دمای سالانه جلفا حدود ۱۱ درجه بالای صفر است که ایده‌‌آل‌ترین دما برای کشت گلخانه‌ای محسوب می‌شود.
حرکت به سمت کشت گلخانه‌ای در ارس
نریمان با اشاره به اینکه در ارس صنعت و کشاورزی هم‌راستا با هم به پیش می‌روند، گفت: بخش کشاورزی ارس در کنار بخش صنعت، همچنان به روند رو به رشد خود ادامه می‌دهد. به‌خصوص در حوزه گلخانه‌ای شاهد این هستیم که منطقه آزاد ارس به قطب گلخانه داری هیدروپونیک کشور تبدیل شده است. وجود آب کافی و شرایط آب و هوایی این اجازه را به ارس می‌دهد که خود را قطب گلخانه‌داری، باغداری و کشاورزی ایران تبدیل کند. سیاست سازمان منطقه آزاد ارس نیز بر پایه توسعه کشت گلخانه‌ای استوار است و تلاش می‌شود تا کشت هیدروپونیک جایگزین سایر روش‌های کشت شود. علاوه بر گلخانه ارس تارلا که بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین مجتمع گلخانه شیشه‌ای خاورمیانه لقب گرفته است و از همان ابتدای تولید، محصولات خود را به بازارهای روسیه صادر می‌کند، با تاسیس تعاونی گلخانه‌داران و افتتاح واحد سورتینگ محصولات دیگر گلخانه‌های ارس علاوه بر بازارهای داخلی به بازارهای خارجی ازجمله بازار روسیه راه یافته است.
این منطقه به علت وجود شرایط اقلیمی مناسب، رود پرآب ارس، مزیت‌های قانونی مناطق آزاد، دسترسی آسان به آب، معافیت‌های گمرکی، پایین بودن مصرف انرژی، کارآفرینی و اشتغال‌زایی، دسترسی به بازارهای جهانی و کشورهای حوزه CIS و امکان صادرات به این کشورها و سایر مزیت‌های ویژه و منحصربه‌فرد در زمینه کشاورزی در سال‌های اخیر موردتوجه ویژه مسوولان و سرمایه‌گذاران واقع شده است.
ارس، امروز بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین گلخانه شیشه‌ای هیدروپونیک ایران و غرب آسیا را دارد. در حال حاضر فناوری ساخت گلخانه‌های شیشه‌ای به همت مجتمع‌های گلخانه‌ای منطقه آزاد ارس بومی شده است تا جایی که می‌تواند در فناوری با اسپانیا برابری کند.
مجتمع گلخانه‌ای «ارس تارلا امیر» بزرگ‌ترین مجتمع گلخانه‌ای خاورمیانه
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس به فعالیت بزرگ‌ترین مجتمع گلخانه‌ای خاورمیانه در ارس اشاره کرده و ادامه داد: مجتمع گلخانه‌ای ارس تارلا امیر با سرمایه‌گذاری بیش از یک هزار و ۷۰۰میلیاردریال و مساحت ۸۰ هکتار، سالانه ظرفیت تولید بیش از ۲۴ هزار و ۲۰۰ تن انواع صیفی‌جات گلخانه‌ای به روش هیدروپونیک را دارد و در کنار آن برای ۶۵۰ نفر به‌طور مستقیم شغل ایجاد کرده است.
پروژه اول این گروه سرمایه‌گذاری به نام مجتمع گلخانه‌ای ارس تارلا امیر که از سال ۹۶ با فناوری کشت هیدروپونیک در زمینی به وسعت ۵۰ هکتار و ۳۰ هکتار زمین زیرکشت رفته، بیش از ۹۰درصد محصول خود را تحت برند Atavita به بازارهای روسیه و کشورهای عربی صادر می‌کند.
در طرح توسعه این گلخانه، مجتمع «ارس تارلا امیر» با عرصه ۸۰ هکتار به اتمام رسیده است که ۵۷ هکتار آن دارای سطح کشت گلخانه یکپارچه شیشه‌ای بوده و شامل اقداماتی از جمله انجام عملیات تسطیح عرصه با حجم بیش از ۶ میلیون مترمکعب عملیات خاکی در کمتر از ۱۰ ماه، عملیات لوله‌گذاری سیستم‌های آبیاری و گرمایش بیش از هزار و ۸۰۰ کیلومتر و احداث سیستم‌های پیشرفته تصفیه آب با ظرفیت بیش از هفت‌هزار و ۵۰۰ مترمکعب در شبانه‌روز است که با اضافه شدن این گلخانه به مجتمع، این مجموعه گلخانه‌ای جزو ۱۰ گلخانه بزرگ هیدروپونیک شیشه‌ای دنیا خواهد بود که سالانه ۲۴هزار و ۲۰۰ تن محصول را روانه بازار هدف خواهد کرد.
برنامه شرکت، تولید محصولات سبزی و صیفی داخل گلخانه و در خارج از فصل متداول کشت است و هدف صادرات محصول به کشورهای منطقه و عمدتا کشور روسیه است. محصولات متعددی ازجمله خیار، بادمجان، فلفل دلمه‌ای و گوجه‌فرنگی در این مجموعه تولید می‌شود و در حال حاضر بیشتر تیپ‌های مختلف گوجه‌فرنگی و فلفل دلمه‌ای در رنگ‌های مختلف و تیپ کالیفرنیایی از واریته‌های مختلف کشت‌شده که برداشت آن هم آغاز شده است. بارزترین ویژگی این مجتمع گلخانه‌ای، تولید محصول با مصرف کمترین میزان آب، افزایش ۱۰ برابری تولید، کاهش ۲۰درصدی مصرف برق و کاهش مصرف ۱۵درصدی گاز، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تغذیه بهتر گیاه و کاهش مصرف کود و درنهایت کاهش ضایعات نسبت به گلخانه‌های معمولی است. این گلخانه با داشتن سیستم کشت هیدروپونیک به خاک ضرری وارد نمی‌کند و به آن نیازی ندارد. همچنین با استفاده آب به‌اندازه یک مزرعه، ۱۰ برابر آن محصول تولید می‌کند.
استفاده از تولیدات داخلی در ساخت گلخانه
سال اول که گلخانه در سطح ۱۰ هکتار احداث شد، به‌جز شیشه‌ها و لوله‌هایی که برای گرمایش استفاده می‌شد، تقریبا تمام تجهیزات، اسکلت گلخانه و ماشین‌آلات از هلند خریداری شد. اکنون برای اسکلت گلخانه فقط سقف آن از اروپا تهیه‌شده و مابقی در کارگاه‌ها و کارخانه‌های داخلی تولید می‌شود. برای ساخت اسکلت و سازه گلخانه حدود ۸۰درصد از تولیدات داخلی استفاده‌شده است.
سایت گلخانه‌ای ارس
مجتمع گلخانه‌ای ارس به مساحت ۱۴۰ هکتار در شهر جلفا در کنار رود پرآب ارس قرار گرفته است. مطالعات اولیه این مجتمع در سال ۱۳۸۶ صورت گرفته و بعد از آماده‌سازی زیرساخت‌ها، واگذاری قطعات از سال ۱۳۹۰ شروع‌شده است. این مجتمع شامل ۱۰۲ قطعه بوده و مساحت هر قطعه به‌طور متوسط ۵هزار مترمربع است. مساحت ناخالص گلخانه، ۱۴۰ هکتار و مساحت خالص گلخانه (سالن‌های زیر کشت) ۳۲ هکتار است.
در این مجتمع عملیات احداث جاده، جدول‌کشی، برق‌رسانی، آب‌رسانی و گازرسانی به اتمام رسیده است. منبع تامین آب مجتمع گلخانه‌ای از چاه ساحلی حاشیه رودخانه ارس صورت می‌گیرد و پروانه بهره‌برداری آب با میزان برداشت ۲۷ مترمکعب از سازمان آب منطقه‌ای اخذ شده است. این مجتمع دارای دو ایستگاه پمپاژ شامل ایستگاه پمپاژ حاشیه رودخانه ارس و ایستگاه پمپاژ داخل مجتمع گلخانه‌ای نسبت به تامین آب قطعات اقدام می‌کند.
میزان تولید محصولات کشاورزی و گلخانه‌ای در ارس
رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به اینکه بخش کشاورزی ارس و به‌خصوص حوزه گلخانه‌ها در کنار بخش صنعت همچنان به روند رو به رشد خود ادامه می‌دهند، کل مساحت گلخانه‌های محدوده منطقه آزاد ارس را ۴۴۰ هکتار اعلام کرد و افزود: از این میزان، ۲۰۰ هکتار گلخانه به بهره‌برداری رسیده و برای ۱۵۰۰ نفر شغل ایجادشده است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۰، وسعت گلخانه‌های قابل بهره‌برداری در سطح منطقه افزایش چشمگیری یابد.
نریمان گفت: میزان تولید محصولات کشاورزی در طول سال ۹۸ برابر با ۹۷ هزار تن بود که این رقم در پایان سال ۹۹ به ۱۱۵ تن رسید.
وی گفت: در سال ۹۹ بیش از ۳۷ هزار و ۷۰۰ تن محصولات گلخانه‌ای تولیدشده است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۰ بیش از ۴۷ هزار و ۵۰۰ تن محصول از این گلخانه‌ها برداشت شود که در صورت محقق شدن این میزان تولید، نسبت به سال ۹۹، افزایش ۲۶ درصدی تولید محصولات گلخانه‌ای در ارس را خواهیم داشت. نریمان حجم سرمایه‌گذاری‌های انجام‌یافته در صنعت گلخانه‌ای ارس را ۳۰ هزار میلیارد ریال عنوان کرد و یادآور شد: در حال حاضر ۵۳ واحد گلخانه در منطقه آزاد ارس به کشت و برداشت انواع صیفی‌جات می‌پردازند که علاوه بر تامین نیاز داخلی بخش عمده‌ای از این محصولات به کشورهای دیگر صادر می‌شوند.
وی عنوان کرد: همچنین کل تولیدات کشاورزی منطقه آزاد ارس در سال ۹۹ شامل محصولات باغی، زراعی، دامی و گلخانه‌ای (خیار، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای، توت‌فرنگی، بادمجان، گل رز، قارچ و تکثیر نهال) بوده است.
صادرات ۴۲ میلیون دلاری محصولات گلخانه‌ای از منطقه آزاد ارس
نریمان میزان صادرات محصولات گلخانه‌ای منطقه آزاد ارس در سال ۹۹ را ۳۰ هزار تن محصول در ۲۰۰ هکتار فضای گلخانه‌ای و ارزش صادراتی آن را رقمی بیش از ۴۲ میلیون دلار اعلام کرد که بیش از ۹۰ درصد تولیدات به کشورهای cis، روسیه، عراق، عمان و قطر صادر شده است.
نریمان افزود: جمع کل سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش کشاورزی منطقه آزاد ارس ۷۶ هزار میلیارد ریال و میزان سرمایه‌گذاری انجام‌شده در حوزه کشت گلخانه‌ای در ارس ۳۰ هزار میلیارد ریال است که جمعا برای ۵۶۰۰ نفر نیز اشتغال‌زایی داشته است.
شهرک ۷۰ واحدی پرورش ماهی در ارس
یکی از طرح‌های بااهمیت در منطقه آزاد ارس طرح ۷۰ واحدی پرورش ماهی قزل‌آلا در حاشیه اراضی منطقه آزاد تجاری ارس است که با تکمیل و راه‌اندازی این طرح بزرگ ۱۴۰۰ تن به ظرفیت تولیدی شهرستان و استان اضافه خواهد شد.
شهرک پرورش ماهی ۷۰ واحدی ۲۰ تنی (قابل‌افزایش به ۵۰ تن) در منطقه آزاد ارس در حال تاسیس است که به‌زودی به بهره‌برداری خواهد رسید و با بهره‌برداری کامل آن، ۱۴۰۰ تن به ظرفیت تولید شیلات استان افزوده می‌شود. در حال حاضر در شهرستان جلفا ۱۸ واحد مزارع پرورش ماهی فعال هستند از این ۱۸ واحد، یک واحد خاویاری است که تنها پرورش ماهی خاویاری در استان است.
به فارغ‌التحصیلان کشاورزی در ارس زمین و تسهیلات ارائه می‌شود
محسن نریمان همچنین در ادامه به واگذاری ۷۰ هکتار زمین به فارغ‌التحصیلان کشاورزی ارس اشاره کرد و افزود: با هدف استفاده از ایده‌های دانش‌آموختگان کشاورزی در زمینه تولید محصولات استاندارد و صادراتی و ایجاد اشتغال پایدار در ارس، در فاز اول ۷۰ هکتار زمین بااعتباری بیش از ۷۰ میلیارد ریال به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز شده و به فارغ‌التحصیلان بومی و دامداران ارس اختصاص داده‌شده است
نریمان ادامه داد: طبق تصمیمات گرفته‌شده این اراضی طبق هدف‌گذاری‌های صورت گرفته و با گزینش فارغ‌التحصیلان بیکار و بومی، ابتدا به‌صورت یک سال اجاره و سپس در صورت اجرای طرح و سنجش میزان پیشرفت کار، به‌صورت قطعی و در قالب شرکت دانش‌آموختگان خوش‌نام ارس واگذار خواهد شد. مدیر عامل سازمان منطقه آزاد ارس در خصوص شاخص‌های متفاوت کشت هیدروپونیک یادآور شد: در کشاورزی گلخانه‌ای به روش کشت هیدروپونیک لازم است فردی که از تخصص و دانش کافی برخوردار است، نیازهای غذایی گیاه را اندازه‌گیری کرده و عناصر مختلف را به میزان موردنیاز گیاه به آن برساند. همین ویژگی باعث می‌شود نتوان با رویکرد سنتی که گاهی در کشت خاکی شاهد آن هستیم، در حوزه هیدروپونیک وارد شد و فعالیت کرد. افزون بر این، در یک گلخانه هیدروپونیک عواملی همچون حرارت، نور، رطوبت و حتی محلول‌دهی به گیاه از یک برنامه زمان‌بندی‌شده مشخص تبعیت می‌کند. بارزترین خصیصه کشاورزی به شیوه هیدروپونیک کاهش چشم‌گیر مصرف آب است. این مساله برای کشور ما که در حوزه منابع آبی شرایط نامطلوبی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با اشاره به کمبود منابع آبی و تاثیر کشاورزی گلخانه‌ای بر کاهش مصرف آب افزود: کشت هیدروپونیک مصرف آب را بیش از ۸۰درصد کاهش می‌دهد. اگر از دستگاه تصفیه آب نیز استفاده شود، این عدد به ۹۰درصد می‌رسد.
وی در پایان با تاکید بر تاثیر کشت گلخانه‌ای در رشد اقتصادی کشور افزود: تامین مواد غذایی برای جمعیت رو به رشد کشور و لزوم رسیدن به خودکفایی در تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی ایجاب می‌کند، میزان تولیدات بخش کشاورزی در کشور افزایش یابد. لازمه این امر تغییر در سیستم‌ها و روش‌های کشاورزی سنتی ازجمله کشت‌های خاکی و باز (کشت در مزرعه و باغ) و جایگزین کردن روش‌های نوین و پربازده همچون کشت‌های هیدروپونیک است. کشت هیدروپونیک باوجود نیاز به تخصص کافی و سرمایه اولیه نسبتا بالا در مقایسه با کشت خاکی، مزایای متعددی مانند عملکرد بالا، نیاز به نیروی کار کم، عدم نیاز به رعایت تناوب کشت، کنترل علف‌های هرز، یکنواختی رشد گیاهان، حداقل اتلاف آب، عدم رقابت گیاهان برای آب و عناصر غذایی، امکان اعمال تامین مواد غذایی متناسب با نیازهای گیاهان، استفاده کمتر از مواد شیمیایی و در نتیجه سالم‌تر بودن محصولات کشاورزی دارد. مزیت دیگر این سیستم، قابلیت اجرا و استفاده از آن در سطوح مختلف اعم از سطوح وسیع گلخانه‌ای به شکل تجاری و سطوح کوچک خانگی است. با در نظر داشتن مزایای متعدد سیستم‌های کشت هیدروپونیک، با استفاده از این روش با بهره‌گیری از افراد متخصص و جوان کشور، ضمن کارآفرینی و ایجاد اشتغال، با تولید محصولات ارزشمند به توسعه اقتصاد کشور نیز می‌توان کمک کرد. سازمان منطقه آزاد ارس نیز در راستای پیاده‌سازی همین برنامه‌های راهبردی سعی در توسعه گلخانه‌ها و باغات مدرن بر پایه علمی و کشاورزی هیدروپونیک دارد.
