یک قطعه‌ساز باسابقه از دلایل عدم رشد کافی این بخش می‌گوید
نیازمند پیوستن به «زنجیره‌های بزرگ تامین جهان» هستیم
مذاکرات برای رفع محدودیتهای بین‌المللی و بازگشت به برجام در حال انجام است. اخبار حاکی از مسیر طولانی، اما مثبت مذاکرات است. در میانه دهه ۹۰ با به سرانجام رسیدن برجام و انعقاد قراردادهای خودرویی، قطعهسازان نسبت به تصمیمات پشت درهای بسته خودروسازان و به بازی نگرفتن آنها در همکاریهای بین‌المللی بسیار گلایهمند بودند. درحال حاضر آنها با تجربه‌هایی که دارند هوشمندانه اخبار سیاسی و اقتصادی را رصد میکنند و به‌طور قطع با برنامه‌ای منسجمتر در فضای پسابرجامی وارد معاملات بین‌المللی صنعتی خواهند شد. خرید و ورود دانش فنی و استفاده از فرصتهای برجامی میتواند قدرت رقابت را در آنها افزایش دهد و بستری برای ورود به زنجیره تامین خودروسازان جهانی باشد. رضا رضایی، مدیرعامل گروه آذینخودرو یکی از تامینکنندگان قطعات در کشور است که تیمی با رصد اخبار بین‌المللی، برنامه آینده این قطعه‌ساز را تدوین میکند. این مجموعه متشکل از ۱۸ شرکت بوده که ۱۱ شرکت آن در حوزه قطعه‌سازی فعالیت دارد. از این تعداد نیز حدود ۹ شرکت برای خط تولید خودروسازان تامین قطعه دارند. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگو با این قطعه‌ساز با سابقه کشور است:
برنامه آذینخودرو بهعنوان یک قطعه‌ساز برای دوره پسابرجام در حوزه توسعه چیست؟
بهعنوان یک بنگاه اقتصادی برای 8هزار نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم اشتغال‌زایی ایجاد کردهایم که 13درصد آن مربوط به همکاران دانشگاهی این مجموعه هستند و در بخش آموزشهای آکادمیک فعالیت دارند. حدود 500 تهیه‌کننده (ساپ لایر) داریم که برای ما کار میکنند. از اینرو در سیاستگذاری ناگزیر هستیم یک گروه مستقل تشکیل دهیم تا برای مجموعه تحقیقاتی از اتفاقات سیاسی و اقتصادی داشته باشند. این افراد کارشناس و مهارتمحور هستند و به توسعه دانشبنیان و فناورانه این بنگاه تولیدی کمک میکنند. یک «بعد» مسیر توسعه، مسائل اقتصادی است و بخشی دیگر مربوط به اتفاقات سیاسی بوده که محدود به داخلی نمیشود. این گروه مسوول مطالعه و تحقیقات اقتصادیسیاسی هستند در نتیجه بدون برنامه نیستیم. پس از توافق برجام، آذینخودرو مشارکت‌های بسیاری با شرکتهایی مانند پژو، رنو و فولکسواگن داشت. (درحالحاضر هم که با شرکتهای چینی همکاری میشود بخش عمدهای از قطعات آنها را گروه ما تامین میکند) اما با کنار گذاشته شدن توافق هسته‌ای توسط آمریکا، شرکتها همکاری خود را با طرف ایرانی قطع کردند و آذینخودرو خسارت بسیاری دید. بنابراین یک گروه پژوهش و تحقیقات در کنار واحد توسعه مهندسی و تحقیق و توسعه (R&D) راهاندازی شد تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی را رصد و مشارکت‌های بین‌المللی را مطالعه کند. این گروه پیشبینی میکنند در آینده نزدیک قرار است چه اتفاقاتی رخ دهد. به‌طور قطع اگر آرامش و امنیت اقتصادی به کشور برگردد سرمایه‌گذارانی که به دلیل مناسب نبودن فضای کسبوکار وارد تولید نمیشدند سرمایه خود را وارد این بخش میکنند. تولید، کمبازده است. از اینرو سرمایهداران تمایل دارند بیشتر در امور واسطه‌ای مانند بازار طلا، ارز و... سرمایهگذاری کنند، اما اگر آرامش بر بازار حکمفرما شود و دولت موانع را رفع کند افراد زیادی سرمایههای خود را وارد صنعت و تولید خواهند کرد. در این شرایط ما باید برنامه داشته باشیم که در چنین فضای رقابتی چه کنیم. برنامهها هم برای بازار داخل و خارج متفاوت خواهد بود.
اگر شفافیت وجود داشته باشد با سهولت بیشتری میتوانیم برای رقابت با رقبا برنامه داشته باشیم.
منظورتان شفافیت در حوزه انعقاد قراردادهای خودروسازان با همتایان بین‌المللی است؟
بله. نباید اشتباهات گذشته تکرار شود. در برجام، قراردادها خیلی شفاف نبود. اگر مسائل شفاف پیگیری شود قطعهسازان میدانند در این همکاری‌ها نقش آنها چیست و هر قطعه‌ساز با توجه به تخصص و توانمندی در کجای پازل جای میگیرد. همچنین با بسترسازی که در صنعت قطعه طی 2 سال اخیر در حوزه داخلیسازی و حرکت به سوی دانشبنیانها انجام شد این بار سهم توسعه اقتصادی از مسیر توسعه صنعت پربارتر خواهد بود.
پیشتر آذینخودرو همکاری و مشارکت یک دههای در حوزه ساخت صندلی با شرکت فورشیای فرانسه داشت. آیا قرار است این مشارکت از نو آغاز شود؟
شرکت فورشیا از ایران نرفت، بلکه سهام خود را با یک یورو واگذار کرد. ما (آذینخودرو و شرکت فورشیا) بیش از 30میلیون یورو در تولید قطعات 3 خودرو پژو 301، 208 و 2008 سرمایهگذاری داشتیم. در نتیجه با رفع تحریم مذاکرات پیگیری میشود.
در این دو سال چند درصد قطعات در شرکت شما داخلیسازی شد؟
مجموعه ما تنها گروهی است که حدود 80 تا 85درصد مواد اولیه خود را داخلیسازی کرده بهویژه در قطعات تریم که خیلی پیچیده نیست. درصد قابلملاحظهای از MRP دو خودروساز کشور به مجموعه ما تعلق دارد که در این مدت 60درصد داخلیسازی موفق داشتیم. البته در بخش توسعه، اعداد و ارقام بیش از 60درصد است. بهعنوان مثال طراحی رو دریهای تارا در مدت حدود 9 ماه کاملا توسط مهندسان ما انجام شد. قالب‌ها ساخته و نمونهها زده و تایید شد. در حوزه صندلی هم همینطور بود. بیش از 12درصد قطعات دو خودرو جدید (شاهین و تارا) در آذینخودرو تولید میشود.
افزایش توان داخلیسازی قدرت چانهزنی شما را در مشارکت‌های بین‌المللی افزایش میدهد، آیا برنامه‌ای برای صادرات دارید؟
شرکتهای زیرمجموعه ما به‌طور تخصصی حرکت میکنند؛ مثلا در حوزه برق و الکترونیک برخی از قطعات الکترونیکی و هایتک تقریبا 100درصد داخلیسازی شدهاند بهاستثنای چیپ یا تراشه الکترونیکی که فقط تعداد محدودی شرکت در جهان تولید میکنند؛ زیرا باید در تیراژ بالا باشد تا سرمایهگذاری در آن توجیهاقتصادی داشته باشد. بخشی از فعالیت ما روی قطعات هایتک و دانشبنیان است.
ما در قطعات تریم تا نزدیک 90درصد توانایی طراحی و تولید داریم. در قطعات هایتک و الکترونیک تا 60درصد داخلیسازی داشتهایم. در مجموع به‌طور میانگین تا 80درصد توانایی بومیسازی قطعات در آذینخودرو وجود دارد، اما در حوزه صادرات و ارزآوری مشکلاتی وجود دارد. بهعنوان مثال دسته سیم شاهین پیچیده است و بهوسیله مهندسان متخصص داخلی تولید شده است. واردات آن حدود 200 یورو ارزبری داشت که آذینخودرو با داخلیسازی آن 100 یورو در کاهش ارزبری کمک کرد.
بارها گفتهام امکان اینکه قطعهسازان ایرانی بتوانند تامین قطعه کامل برای (خدمات پس از فروش) OEM داشته باشند، صفر است. در بخشی تحریم و عدم مبادلات بانکی اجازه نمیدهد بخشی هم به مسائل تکنولوژی و تکنیکی برمیگردد.
شرکتهایی مانند پژو، فولکسواگن، رنو و... زمانی که با ما همکاری داشتند خیلی علاقهای به اینکه قطعات خط تولیدشان را تامین کنیم، نداشتند؛ اما قطعه‌ساز ایرانی میتواند با شرکای آنها وارد همکاری شود. قطعات را به آنها داده و آنها برای OEM ارسال کنند. در حال حاضر صادرات ما حدود 2درصد است.
ضرورت دارد روی موضوع صادرات کار شود. دولت و خودروسازان باید برنامهریزی داشته باشند. امروز عمده ماشینآلات صنعت قطعه‌سازی، فرسوده و قدیمی است. با این وصف در آن زمان که قرار بود پژو در شرکت ایکاپ شریک شود من رئیس انجمن قطعهسازان کشور بودم. عنوان کردند 120 قطعه‌ساز به آنها معرفی کنیم. چند نفر کارشناس فرانسوی قطعهسازان را ادیت میکردند. در نهایت 80 شرکت انتخاب شد که توان همکاری در ساخت قطعات 3 مدل پژو 301، 208 و 2008 را داشتند. اگر میخواهیم صادرات داشته باشیم باید وارد مجموعه‌های تامین‌کننده بزرگ (تیر وان‌ها) اروپایی شویم؛ البته چینی‌ها نمیخواهند اینگونه شود چون سهم بازار قطعهسازان چینی کوچک میشود؛ بنابراین کار سختی است. باید برنامهریزی منسجمی برای نقطه هدف مشخص داشته باشیم. بعد از آن دستکم 2 تا 3 سال زمان میبرد که ارزآوری اتفاق بیفتد.
در بحث مواد اولیه مانند کامپاند (مواد اولیه پلیمری) برخی شرکتها با توجه به غنی بودن صنعت پتروشیمی داخلی، صادرات دارند. در صادرات مواد اولیه نسبت به محصول نهایی موفقتر عمل کردهایم. البته کامپاندها در حوزه مواد دانشبنیان بوده که از طریق ترکیه صادرات را انجام میدهیم. در میانه دهه 90 با بهسرانجام رسیدن برجام شرکتهای پژو و رنو پذیرفته بودند تا کامپاندهای موردنیاز کارخانه‌های خاورمیانه خود را از ایران خرید کنند که عدد بزرگی بود؛ اما تحریم اجازه تحقق آن را نداد. با رفع موانع تحریمی مانند بسته بودن مبادلات بانکی و السی اولین ارزآوری میتواند بهوسیله قطعات نیمهساخته و مواداولیه پلیمری مانند کامپاندها محقق شود.
چرا قطعه‌ساز ما نمیتواند وارد زنجیره تامین قطعات خودروسازان بین‌المللی شود؟
تامین قطعه برای خط تولید باید از ابتدای طراحی پلت‌فرم باشد. خودروساز برای مدلی که ساخته و در بازار بهفروش میرساند قطعه‌ساز خود را کنار نمیگذارد. بنابراین اگر بخواهیم وارد زنجیر تامین خودروساز در بخش OE (خط تولید) شویم، باید از ابتدای طراحی پلت‌فرم در کنار خودروساز باشیم. در اینباره 15 قطعه‌ساز داخلی توانایی و امکانات لازم برای این مشارکت را دارند، بهشرط آنکه بتوانند از طریق جوینتونچر با «تیر وانهای» اروپایی وارد همکاری شوند. ورود به زنجیر تامین قطعات خدمات پس از فروش هم بسیار سخت است، زیرا باید سرمایهگذاری هنگفتی انجام شود و قالب‌ها ساخته و قطعات مورد نیاز فلان مدل خارجی تولید شود که در ایران بازار ندارد. با تمام این مشکلات و موانعی که سر راه تولید است مجموعه ما برنامههای بزرگی برای آینده دارد.
