با رویکرد به صنعت کاتالیست انجام می‌شود
نقش‌آفرینی حلقه‌های زنجیره ارزش در توسعه پایدار
گزارش‌های خروجی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، نشان می‌دهد این سازمان تا پایان سال‌جاری افتتاح ۲۷ طرح پتروشیمی را هدف‌گذاری کرده است و از آن به عنوان جهش دوم صنعت پتروشیمی نام برده می‌شود به طوری که با این جهش، ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی از ۶۷ میلیون تن به ۱۰۰میلیون تن خواهد رسید. همچنین چشم‌انداز صنعت پتروشیمی در افق ۱۴۰۴ که همراه با جهش سوم است حکایت از راه‌اندازی ۲۶ طرح دیگر دارد که ظرفیت تولید این صنعت را به ۱۳۳میلیون تن می‌رساند. باتوجه به نزدیک بودن به جهش دوم صنعت پتروشیمی و توجه به توسعه پایدار و رشد متوازن در زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های زنجیره تامین صنعت پتروشیمی را می‌توان در حوزه تامین کالاهای استراتژیک این صنعت معرفی کرد؛ موضوعی که دید وسیع‌تر مدیران این صنعت را در رابطه با کالاهای استراتژیک می‌طلبد.
بنابراین نگرانی‌هایی در رابطه با نحوه تامین کالاهای استراتژیک مواد اولیه، تجهیزات و مواد مصرفی این صنعت را تهدید می‌کند تا جایی که احتمال دارد شرکت‌های پتروشیمی با موارد فورس ماژوری مانند عدم توانایی در تامین مواد مورد نیاز روبه‌رو شوند و به ناچار تن به راهکارهای نامناسبی از قبیل تهیه کالاهای بی‌کیفیت و نامرغوب دهند که تمام این موارد منجر به تحمیل هزینه‌های سنگین مالی به صنایع بالادستی و پایین‌دستی پتروشیمی شده و توقف‌ها و اورهال‌های متعدد را نیز به همراه خواهد داشت.
ازاین رو در گام نخست وجود بانک اطلاعاتی دقیق برای آگاهی از فعالیت تامین‌کنندگان حلقه‌های زنجیره تولید ضروری است؛ در گام بعدی وجود سیستم یکپارچه برای ارزیابی تامین‌کنندگان زنجیره ارزش پتروشیمی برای آگاهی از چشم‌انداز و برنامه‌های توسعه‌ای آنها از سوی چهار زیرمجموعه اصلی شرکت ملی نفت، امری مهم برای اطمینان یافتن از توسعه پایدار است، زیرا عدم نظارت و اطلاع از برنامه‌های توسعه‌ای و ظرفیت‌های تولید و ساختاری شرکت‌های زنجیره ارزش می‌تواند گلوگاه‌ها و مسائل بحرانی را در آینده رقم بزند. از سویی بومی‌سازی کالاهای استراتژیک و پذیرش ریسک جایگزینی آن برای صنعت پتروشیمی کشور بسیار پرریسک است، اما مسیر بومی‌سازی و داخلی‌سازی برخی از این کالاها توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تحت حمایت‌های منطقی شرکت‌های صنعت پتروشیمی به درستی طی شده و این شرکت‌های بزرگ به جای حمایت گلخانه‌ای، با در کنار هم قرار گرفتن توانستند به نتایج درخشانی دست پیدا کنند؛ به طوری که یکی از این کالاهای استراتژیک که در حال حاضر شاهد بومی‌سازی و رفع نیاز آن به خارج از کشور هستیم، کاتالیست است. شرکت نفت و گاز سرو به عنوان تولیدکننده انواع کاتالیست‌های چرخه اوره، آمونیاک و متانول در صنعت پتروشیمی و نیز تولیدکننده کاتالیست‌های گازسنتز در صنعت پالایش نفت و نیز تولیدکننده کاتالیست‌های آهن‌اسفنجی در صنعت فولاد شناخته می‌شود که از دو دهه پیش با فعالیت‌های خود توانسته است باعث نهادینه شدن صنعت های-تک کاتالیست در کشور شود.
هزینه ۲۴۰میلیون دلاری برای مصرف کاتالیست
در همین راستا مدیر فروش و توسعه بازار شرکت نفت و گاز سرو کاتالیست یا کاتالیزور را ماده‌ای دانست که باعث تسریع و تسهیل واکنش‌های شیمیایی شده به طوری که با مصرف انرژی کمتر، انجام واکنش‌های شیمیایی را امکان‌پذیر می‌کند. محمود رضایی گفت: طبق آخرین گزارش‌های سالانه، بیش از ۲۴۰میلیون دلار برای مصرف کاتالیست در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور هزینه می‌شود.
وی افزود: از نگاه دیگر این صرفه‌جویی ارزی، می‌تواند پتانسیل بالایی را برای تولید کاتالیست در داخل کشور فراهم کند.
او با تاکید بر اینکه محصولات شرکت‌های پتروشیمی و پالایشی برپایه فرآیندهای کاتالیستی تولید می‌شوند، اضافه کرد: کاتالیست در کنار کالاهای ضروری مثل دارو و گندم، به عنوان یک کالای استراتژیک شناخته می‌شود که نبود آن باعث مشکلات فنی و اقتصادی برای صنایع کشور خواهد شد. به همین دلیل کاتالیست به عنوان قلب فرآیندهای شیمیایی شناخته می‌شود به طوری که تولید محصولات مجتمع‌های صنایع نفتی، بدون حضور کاتالیست در عمل امکان‌پذیر نبوده یا تولید آنها مقرون به صرفه نیست.
رضایی ادامه داد: محصولات ارزشمند صادراتی مثل متانول، اوره و آمونیاک نیز در صنعت پالایشی در واحدهای تصفیه هیدروژنی، متداول‌ترین فرآیندهای شیمیایی کاتالیستی هستند که طی چند سال اخیر تولید کاتالیست‌های این فرآیندها در ایران امکان‌پذیر شده و مجتمع‌های تولیدکننده این محصولات از کاتالیست‌های ایرانی می‌توانند استفاده کنند.
وی اضافه کرد: به عنوان نمونه در فرآیند تولید متانول از هفت نوع کاتالیست مختلف استفاده می‌شود که تا چندی قبل تنها یک کاتالیست (کاتالیست ریفرمینگ اولیه با بخار آب) در ایران تولید می‌شد، اما در سال ۱۳۹۸ به رغم فشارهای تحریم و عدم دسترسی دانشمندان ایرانی به دانش فنی کاتالیست‌های این فرآیند، آخرین کاتالیست از چرخه فرآیند تولید متانول (کاتالیست سنتز متانول) در ایران تولید و نخستین کاتالیست این چرخه نیز در پتروشیمی شیراز برای نخستین بار استفاده شده است.
رضایی با اشاره به اینکه تمام تجهیزات و ادواتی که در یک مجتمع پتروشیمی قرار دارد برای خدمت‌رساندن به کاتالیست گردهم جمع شده‌اند، افزود: از این رو کاتالیست به عنوان قلب واحدهای متانول یکی از استراتژیک‌ترین مواد مصرفی بوده است. مدیر فروش شرکت نفت و گاز سرو تصریح کرد: مدیران تصمیم‌گیر صنایع پتروشیمی و نفت و کشور باید نگاه آینده‌نگر از بابت اطمینان در توسعه پایدار زنجیره تامین در حوزه زنجیره ارزش صنعت متانول داشته باشند.
رضایی در ادامه گفت: ایران دارای ۱۷ مجتمع تولیدکننده متانول به صورت طرح و فعال بوده به طوری که صنعت متانول کشور با تولید ۸ طرح مجتمع تولیدکننده از ظرفیت تولید بالغ بر ۱۲میلیون تن برخوردار است و این توانمندی باعث شده است ایران به عنوان یکی از بازیگران صنعت متانول در جهان شناخته شود.
مدیر فروش و توسعه بازار شرکت نفت و گاز سرو اضافه کرد: با افتتاح ۹ طرح پتروشیمی تولیدکننده متانول ظرفیت تولید متانول ایران به ۲۵ میلیون تن در سال می‌رسد.
تامین نیاز بازار کاتالیست
وی در ادامه گفت: شرکت نفت و گاز سرو در برنامه‌های توسعه‌ای خود و با تکیه بر تحقیقات بازاری که به طور کامل در این حوزه‌ها انجام داد و نیز به پشتوانه دانش کسب شده در حوزه‌های جدید کاتالیست توانست در سال ۱۳۹۵ خط تولید کاتالیست‌های هم‌رسوبی (کاتالیست‌های مورد استفاده در چرخه تولید گازسنتز، اوره، آمونیاک و متانول) را افتتاح کند.
به گفته وی از آن زمان ظرفیت تولید محصولات این خط تولید، نیاز بازار کاتالیست کشور را به طور کامل پوشش می‌دهد و این اقدام باعث افزایش دو پله‌ای حقوق ورودی کاتالیست در وزارت صمت شد. مدیر فروش و توسعه بازار شرکت نفت و گاز سرو ادامه داد: طبق برنامه‌های توسعه این شرکت دانش‌بنیان و هم‌راستا با افتتاح طرح‌های صنایع پتروشیمی و پالایشی، کارخانه‌های جدیدی به این شرکت اضافه شد و ظرفیت تولید در این شرکت به بیش از ۱۰ برابر از آن زمان تاکنون افزایش یافت، با این اقدام علاوه بر پوشش نیاز کامل کاتالیست‌های هم‌رسوبی صنایع پتروشیمی و پالایشی و نیز کاتالیست‌های مورد استفاده در صنعت فولاد، ایران می‌تواند در آینده نزدیک به قطب صادرکننده کاتالیست در منطقه تبدیل شود.
رضایی، دانش متخصصان داخلی در کنار تلاش مهندسان و مدیران تصمیم‌ساز صنعت پتروشیمی برای استفاده از توان تولید داخلی را در این موفقیت موثر دانست و افزود: در همین حال به عنوان یک تفکر تعالی، ضروری است که حمایت و مراقبت از صنایع نوپا و استراتژیک نیز مدنظر قرار گیرد.
وی با تاکید بر اینکه شرکت نفت و گاز سرو تاکنون باعث شده است کاتالیست‌های مورد استفاده در چرخه فرآیندهای اوره، آمونیاک و متانول به طور کامل و مهم‌ترین کاتالیست‌های فرآیند تولید الفین و گاز اتیلن بومی‌سازی شود گفت: این شرکت زمینه‌ای را فراهم آورده است که شاهد رشد سطح آگاهی و دانش مهندسان و مدیران فنی صنایع پتروشیمی کشور در حوزه کاتالیست (به واسطه برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نشر علوم و چاپ کتب تخصصی) باشیم. این شرکت همچنین باعث افزایش کارآیی و بهبود عملکرد اپراتوری، افزایش دسترسی به پشتیبانی کارشناسی، افزایش راندمان تولید و نیز کاهش ریسک‌های مرتبط با خرید کالاهای استراتژیک و کاهش هزینه مالی و غیرمالی و افزایش قدرت چانه‌زنی تامین‌کننده نیز شده است.
رضایی با اشاره به اینکه شرکت دانش‌بنیان نفت و گاز سرو سهم خود را در قبال رفع اثر تحریم‌ها و نیز حرکت بر مبنای ادبیات اقتصاد مقاومتی ایفا کرده است، تصریح کرد: با توجه به خطر دامپینگ و حذف از سوی شرکت‌های خارجی، حمایت از شرکت‌های ارزشی و دانش‌بنیان که اکثر آنها نوپا هستند ضروری است. به همین دلیل خرید کالای ایرانی و حمایت از شرکت‌های مزبور به عنوان مسوولیتی ملی قلمداد می‌شود.
وی ادامه داد: در همین حال دستگاه‌های نظارتی باید با تجدید نظر در تعرفه‌های گمرکی و ایجاد راهکارهای اجرایی، از کیفیت کالا و برنامه‌های افزایش ظرفیت تولید، نحوه چگونگی تامین مواد اولیه و … اطمینان حاصل کرده و با قرارگیری در کنار تامین‌کنندگان خود زمینه تولید محصولی مطابق با فاکتورهای استاندارد را فراهم کنند.
رضایی موفقیت شرکت‌هایی مانند نفت و گاز سرو را مصداق دقیقی از اقدام و عمل به اقتصاد مقاومتی دانست و تصریح کرد: این نباید پایان مسیر باشد و باید با تشکیل کارگروه‌هایی برای پیش‌بینی و ارزیابی توان تولید در تامین کالاهای مشابه زنجیره پتروشیمی، توسعه پایدار را تضمین کرد تا بتوانیم شاهد کمترین انحراف از چشم‌انداز تبیین شده صنعت پتروشیمی باشیم.
