کنسرسیومی برای ورود بانک‌ها به عصربلاک‌چین
راز و رمز «ققنوس»
از ققنوس تا بلاک‌چین
از زمان بی زمانی اسطوره‌ها به زمان «ققنوس» گزارش خود باز می‌گردم. حالا وقتی فلسفه نامگذاری کنسرسیوم ققنوس را با فلسفه تاسیس آن که توسعه فناوری بلاک‌چین (blockchain) در ایران است مقایسه می‌کنم، این نام برایم معنا می‌یابد. اما بلاک‌چین چیست و چه قرابتی با ققنوس دارد؟ همان‌گونه که در اسطوره ققنوس به توانایی این پرنده افسانه‌ای در نگهداری اطلاعات حساب‌ها به مدت طولانی و درست اشاره شده است، بلاک‌چین هم به عنوان یک فناوری جدید در عصر حاضر،امکان ثبت اطلاعات به صورت دائمی و بدون تغییر را فراهم می‌کند. این فناوری در واقع یک «دیتابیس» یا پایگاه داده است که روی server خاصی قرار ندارد و در بین تمامی رایانه‌هایی که به شبکه متصل می‌شوند توزیع شده است و به دلیل استفاده از رمزگذاری و ثبت آن در همه رایانه‌های شبکه ،سوابق ثبت شده قابل هک یا حذف نیست. بیت‌کوین، نخستین و مشهورترین زاده این فناوری جدید است، اما گستره کاربرد بلاک‌چین بسیار وسیع‌تر از کریپتوکارنسی‌ها یا رمز ارزهاست، به طوری که گفته می‌شود با توسعه این فناوری جدید در یک دهه آینده، انقلابی در مناسبات و تبادلات جوامع بشری ایجاد خواهد شد. انتخابات و رای‌گیری بدون تقلب، هویت‌سنجی، زنجیره تامین و رهگیری غذای سالم، حمل‌و‌نقل، حوزه سلامت و علوم، مالکیت معنوی و توکنیزه کردن دارایی‌ها از جمله این کاربرد‌ها است. «توکن» یک دارایی دیجیتال قابل انتقال است که جزئی هرچند ناچیز از یک دارایی با ارزش را نمایندگی می‌کند، اما ققنوس گزارش ما یک کنسرسیوم متشکل از بانک‌های ملی، ملت، پارسیان و پاسارگاد است که به همراه دو شرکت توسن و یکتا ققنوس پارس در سال ۹۷ متولد شد.
اعضای جدید کنسرسیوم
ولی‌اله فاطمی، مدیرعامل شرکت یکتا ققنوس پارس که همزمان دبیر بنیاد ققنوس هم هست در تازه‌ترین اطلاعاتی که در اختیار «دنیای‌اقتصاد» قرار داده می‌گوید: اخیرا بانک تجارت و موسسه اعتباری نور هم به این کنسرسیوم پیوسته اند و بانک آینده هم درخواست پیوستن به آن را داده که در حال بررسی و تکمیل مراحل نهایی است. فاطمی، آورده اعضای این کنسرسیوم را به عنوان سرمایه‌گذاری اولیه ۱۲ میلیارد تومان اعلام می‌کند و می‌گوید: به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد و احتیاطی که خود مجموعه به خرج داده تاکنون کمتر از ۳۰۰ میلیون تومان توکن (دارایی دیجیتالی) عرضه شده است.
توکنایز کردن دارایی‌ها
دبیر بنیاد ققنوس می‌گوید:شبکه ققنوس، پلت‌فرمی بر مبنای فناوری دفتر کل توزیع شده است که میزبان‌های غیرمتمرکز آن را تشکیل می‌دهند. دفتر کل توزیع شده (distributed ledger) یک پایگاه داده است که اطلاعات ثبت شده در آن توسط هر شرکت‌کننده (node)، «به‌روز» و نگهداری می‌شود و تغییر یا حذف اطلاعات توسط یک فرد خاص را تقریبا غیرممکن می‌کند. همگانی شدن اطلاعات، امنیت آن را تضمین می‌کند. فاطمی، شبکه ققنوس را بستری برای «توکنایز» کردن انواع دارایی‌ها می‌داند که می‌تواند بانک‌ها و شرکت‌های فناوری اطلاعات را برای ورود به انقلاب صنعتی چهارم که اقتصاد دیجیتالی است آماده کند. او که پیش از این شرکت موفق توسن را برای تولید راهکارهای نرم‌افزاری بانکی بنا نهاده است، می‌گوید: روند توسعه فناوری بلاک‌چین در سال‌های اخیر در دنیا بسیار چشمگیر بوده، اما متاسفانه در نظام بانکی ما نگرش منفی به این فناوری وجود داشته و دارد. بنابراین ما مصمم شدیم این فناوری را در قالب یک کار تحقیق و توسعه‌ای پیش ببریم. وی می‌گوید: تجربه استفاده از فناوری بلاک‌چین حتی در سطح جهانی هم بسیار جدید است. بنابراین «ققنوس» هم نوپا است و باید امکان خطا و یادگیری را برای افراد فنی آن فراهم کرد و حتی باید بپذیریم که قانونگذاران و متولیان این حوزه هم نیاز به کسب آموزش و تجربه دارند. از دبیر کنسرسیوم ققنوس علت رکود فعالیت‌های این مجموعه را در ماه‌های اخیر می‌پرسم. مکثی می‌کند و سربسته می‌گوید رقابت‌های فردی و شرکتی سطوح میانی مدیریتی در پوشش نگرانی‌های امنیتی و همچنین ترس از شفافیت، محدودمان کرده است.او با خنده می‌گوید: امیدوارم حساسیت‌هایی که در مورد ققنوس با بازار چند صد میلیونی وجود دارد و خیلی هم قابل‌تقدیر است در مورد حوزه‌های دیگر هم با حجم هزاران میلیارد تومان صورت گیرد.از انتقاد‌هایی که متوجه توکن «پیمان»، ارز اختصاصی ققنوس شده می‌پرسم. اینکه پشتوانه قرار دادن طلا برای این ارز با فلسفه رمزارزها مغایرت دارد و احراز هویت صاحبان دارایی‌های دیجیتالی در ققنوس هم اقدامی مغایر با ماهیت اینگونه ارزهاست.
توکنی با پشتوانه طلا
دبیر بنیاد ققنوس می‌گوید: یک بستر رمزارز باید بتواند در گام نخست توکنی را به عنوان توکن پایه یا توکن تسویه داشته باشد.ما پس از بررسی‌های زیاد به این نتیجه رسیدیم که توکن «پیمان» را عرضه کنیم تا بتواند این نقش را به‌خوبی ایفا کند و همچنین الزامات فقهی، حقوقی و دستورالعمل‌هایی که در این حوزه وجود دارد نیز رعایت شود. از این‌رو توکن پیمان با پشتوانه طلا به‌وجود آمد و از این طریق شبکه ققنوس می‌تواند بهترین راه برای یک بازار مبادله کالا به کالا یا بازار مبادله توکن با توکن از طریق «پیمان» باشد. فاطمی با اشاره به افزایش تعداد رمزارزهای بدون هویت و پشتوانه با عنوان اشخاص و سازمان‌ها در کشور می‌گوید: در حال حاضر برخی از کسب‌و‌کارها و حتی افراد خارج از نظام بانکی، بدون هیچ‌گونه مجوز و نظارتی، با ارائه یک رمزارز در حال فعالیت هستند و این موضوع موجب آشوب در بازار شده است. فاطمی می‌گوید: شبکه ققنوس دارای یک «سپیدنامه»است و هر توکن در این شبکه برای سرمایه‌گذاری و تبادل ارائه‌شده دارای سپیدنامه (whitepaper) اختصاصی است. سپید‌نامه‌ها شناسنامه توکن‌ها هستند که شامل اطلاعات لازم برای معرفی آن توکن و همچنین تمام اطلاعات در مورد میزبان، ناشر و پشتوانه آن توکن به صورت مشروح است. وی که مدیرعامل شرکت «یکتا ققنوس پارس» یکی از میزبان‌های موسس شبکه ققنوس هم هست، در مورد شکل‌گیری بنیاد ققنوس می‌گوید: در ابتدا شرکت یکتا ققنوس پارس وظیفه راه‌اندازی سکوی شبکه ققنوس برای کاربرد‌های صنعت بانکداری را عهده‌دار بود و پس از راه‌اندازی، هدایت این شبکه به بنیاد ققنوس منتقل شد و شرکت یکتا ققنوس پارس، مسوولیت دبیرخانه این بنیاد را بر عهده گرفت.
حکایت محدودیت‌ها
اما حکایت محدودیت‌هایی که فاطمی‌از آن سخن می‌گوید چیست؟ چندی پس از رونمایی از پروژه ققنوس در سال ۹۷ خبر از عرضه توکن اختصاصی این پلت‌فرم منتشر شد. این توکن که پیمان (pay mon) نام گرفته بود، یک دارایی دیجیتال با پشتوانه طلا بود که هر واحد آن برابر بایک سوت طلای ۲۴ عیار و حداقل استاندارد ۹۹۵ است و نقدشوندگی آن از سوی تمامی میزبان‌های این کنسرسیوم که شامل بانک‌های عضو می‌شد، تضمین شده بود. طبق اعلام شبکه ققنوس این دارایی به عنوان تنها گزینه وصول کارمزد تراکنش‌های درون شبکه شناخته می‌شود و تصریح شده که توکن پیمان به هیچ‌عنوان کارکرد ابزار پرداخت را ندارد. پس از انتشار این خبر، بانک مرکزی که پیش از این در پیش‌نویس سند «الزامات و ضوابط حوزه رمز ارزها در کشور» در بهمن‌ماه سال قبل از آن تاکید کرده بود که انتشار توکن با پشتوانه طلا و سایر فلزات گرانبها پس از دریافت مجوز از این بانک و با ضمانت بانک‌های کشور مجاز است، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد «انتشار رمز ارز با پشتوانه ریال، طلا و فلزات گرانبها و انواع ارز در انحصار بانک مرکزی است و فعالیت اشخاص برای ایجاد و اداره شبکه پولی و پرداخت مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک (بلاک‌چین)، غیرمجاز محسوب می‌شود و این بانک حق پیگرد قانونی اشخاصی که با نادیده گرفتن مقررات به ایجاد و اداره شبکه اقدام یا نسبت به آن تبلیغ کنند را برای خود محفوظ می‌داند. پیش از این اطلاعیه هم دکتر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در حاشیه نشست هیات‌دولت در جمع خبرنگاران سخنان مشابهی را بر زبان آورده بود. پس از این اطلاعیه و اظهارات، بنیاد ققنوس که پیش‌تر در بیانیه‌ای خبر از امکان مشارکت مردم در این شبکه و خرید توکن پیمان با پشتوانه طلا را از اول تیر ماه سال ۹۸ داده بود، در بیانیه دیگری ضمن عذرخواهی از تاخیر به‌وجود آمده اعلام کرد که ظرف مدت یک ماه تلاش خواهد کرد که سازگار‌سازی لازم را در سپیدنامه خود و توکن پیمان به‌عمل آورد تا پایبندی کامل به قوانین و مقررات را نشان دهد و در صورت ضرورت به ناچار تغییرات راهبردی را در خط‌مشی توسعه ققنوس ایجاد و اعمال کند. در این بیانیه تصریح شده بود که ققنوس در پی راه‌اندازی شبکه مبادلات پولی و پرداخت نیست و از آغاز بر نظام مبادله و تهاتر دارایی‌های دیجیتالی و پشتوانه‌های آنها تاکید داشته است.
واکنش‌های تندتر
اما در مقابل این موضع گیری بانک مرکزی، واکنش برخی نهادها و اشخاص دیگر به نرمی واکنش رسمی بنیاد ققنوس نبود. شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، وابسته به بانک پاسارگاد، اطلاعیه بانک مرکزی را شتاب‌زده دانست و گفت: این رمزارز جدید با هماهنگی بانک مرکزی و از سوی کنسرسیوم مشترک چند شرکت بخش خصوصی در حوزه آی‌تی و فناوری اطلاعات خلق‌شده ضمن اینکه پشتوانه آن طلاست، اما کارکرد و اهداف متفاوتی در مقایسه با سایر رمزارزهای خارجی دارد. حسین اسلامی، قائم‌مقام شبکه ققنوس هم در این مورد تصریح کرد: ما بر اساس پیش‌نویسی که بانک‌مرکزی منتشر کرده، تقاضای مجوز داده‌ایم و طبق قانون پیش رفته‌ایم و مهم قانون است، نه اطلاعیه.
آغاز یک راه
به گفته فاطمی، امروز مجموعه ققنوس بر اساس تمام توانمندی‌های فنی و انتظارات کسب و کاری توانسته است به راه‌حل فنی برسد و در یک زمانبندی بسیار دور از انتظار از شروع کنسرسیوم، شاهد آن است که تمام تست‌های فنی انجام شده و سپیدنامه با تمام پیچیدگی‌ها و مشکلات آن تدوین و عرضه شده است، اما نباید انتظار داشت که همه‌چیز شسته و رفته و بدون خطا باشد، چراکه در پیشرفته‌ترین کشور‌های دنیا هم در این حوزه هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است و این فرصت خوبی برای کشور ماست اگرچه هنوز در آغاز راه هستیم.
پایان یک گزارش
ققنوس نمونه یک تلاش ناتمام برای عبور از راه‌های نرفته است. آن‌طور که دبیر بنیاد ققنوس می‌گوید، این کنسرسیوم تاکنون چند پروژه از جمله توکن پیمان، آبپارس، الماس و در سال ۹۹ هم توکن موسسه راه‌پرداخت که یک ناشر در حوزه فناوری‌های مالی است را عرضه کرده است. یکی از اهداف اعلام شده ققنوس انجام گرفتن ۱۰درصد حجم معاملات (GDP تولید ناخالص داخلی) کشور از طریق این پلت‌فرم تا چند سال آینده است. هدفی بلندپروازانه که در صورت تحقق می‌توان امید داشت که به همین میزان دارایی‌های راکد، نقدپذیر شوند و بتوان آن را در جهت افزایش تولید در کشور به‌کار گرفت.
به گفته فاطمی اگرچه هنوز پلت‌فرم ققنوس در اقتصاد خرد کشور حضور دارد، اما به تدریج می‌تواند سهم خود را در اقتصاد کلان هم افزایش دهد. دغدغه‌های بانک‌مرکزی برای ثبات‌بخشی به بازار رمزارزها و اقتصاد کشور قابل درک است، اما مبادا ققنوس‌هایی را که در تکاپوی زایشی نو، پر و بال می‌زنند خسته و بی‌انگیزه کرد.
