جریان پوست‌اندازی در شکل مراودات تجاری؛
جهانی‌سازی به پایان نمی‌رسد
مهشید بمانی: برخی با مشاهده کاهش سهم تجارت کالا از تولید ناخالص داخلی جهانی بر این باور هستند که جهانی‌سازی رو به اتمام است. اما واقعیت پیچیده‌تر از این فرضیه است. آمارها نشان می‌دهند که سرعت رشد تجارت کالا اگرچه کاهش یافته، اما همچنان در سطح بالایی قرار دارد و جهانی‌سازی به شکل جدیدی در حال گسترش است. همچنین برخی از تحلیلگران کاهش نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی در چین را از نشانه‌های مرگ جهانی‌سازی می‌دانند. این در حالی است این کاهش به معنای کاهش تجارت چین نیست، بلکه بیانگر این است که اقتصاد داخلی چین با سرعت بیشتری نسبت به تجارت رشد کرده است. بنابراین شواهد حاکی از آن است که جهانی‌سازی نه در حال پایان، بلکه در حال تغییر و انطباق با شرایط جدید است.
بحران‌های جهانی مانند پاندمی، جنگ اوکراین و روسیه، تنش‌های فزاینده بین ایالات متحده و چین باعث شده است که بسیاری از سیاستمداران اعتقاد داشته باشند که دوران جدیدی از مقابله با جهانی‌سازی آغاز شده است؛ به این معنا که روندهای جهانی‌سازی مانند تجارت آزاد و ارتباطات جهانی در حال معکوس شدن هستند، به‌طوری‌که وابستگی‌های اقتصادی کمتر شده و تجارت آزاد کنار گذاشته می‌شود.
برخی حتی به طور جدی نگرانند که ممکن است جهانی‌سازی در حال پایان باشد. با‌این‌حال، شواهد نشان می‌دهند که جهانی‌سازی در حال مرگ نیست، بلکه در حال تغییر و تطبیق با روندهای مختلف اقتصادی است. مشکل اصلی این است که افرادی که ضد جهانی‌سازی هستند نمی‌دانند که جهانی‌سازی دقیقا چیست و قوانین آن چگونه کار می‌کند.
تحلیلگرانی که پیش‌بینی کرده‌اند جهانی‌شدن در حال پایان است، به شواهدی مانند ناتوان شدن سازمان تجارت جهانی (WTO) در انجام وظایف و فعالیت‌های اصلی خود از سال ۲۰۰۸ اشاره کرده‌اند. اما با وجود همه این پیش‌بینی‌ها درباره پایان جهانی شدن، روند جهانی‌سازی همچنان ادامه پیدا کرده است.
جهانی شدن توانسته در برابر بحران‌های مالی، بی‌ثباتی‌های سیاسی و بحران‌های بهداشتی جهانی، مثل پاندمی‌ها، ادامه پیدا کند و خود را با شرایط جدید وفق دهد. به عبارت دیگر، برخلاف پیش‌بینی‌ها، جهانی‌شدن به طور کامل از بین نرفته و همچنان در حال تحول و سازگاری است.
واقعیت‌های پنهان در آمار تجارت جهانی
بسیاری از افرادی که از «مرگ جهانی‌سازی» صحبت می‌کنند، به کاهش سهم تجارت کالاها و کل تجارت در مقایسه با تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) از زمان بحران اقتصادی بزرگ اشاره دارند. در‌حالی‌که برخی این کاهش را نشانه‌ای از ضد جهانی‌سازی می‌دانند، اما این کاهش تجارت کالاها به‌تنهایی نمی‌تواند شاخص مناسبی برای نشان دادن پایان جهانی‌سازی باشد.
بررسی‌های مقاله‌ای از استفانی تامسون، نویسنده مجمع جهانی اقتصاد، نشان می‌دهد که تجارت جهانی کالاها در برخی مناطق کاهش پیدا کرده است، اما در سال 2021 همچنان با سهم 46.84درصدی از تولید ناخالص جهانی در سطح بالایی قرار داشته و در حال رشد است. کاهش سرعت رشد تجارت کالاها به دلایلی، مانند تغییر در خواسته‌های مصرف‌کنندگان، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و رشد خدمات به جای تولید در کشورهای پیشرفته، اتفاق افتاده است.
به عبارت دیگر، جهانی‌سازی به جای اینکه رو به زوال برود، در حال تغییر و تکامل است و به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند تجارت کالاهای واسطه‌ای همچنان رشد دارد. همچنین تجارت جهانی خدمات مانند مشاوره حقوقی و آموزش آنلاین در حال افزایش است.
بسیاری از فعالیت‌های دیجیتال نیز که در آمارهای تجاری سنتی ثبت نمی‌شوند، سهم زیادی از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، مهاجرت، سرمایه‌گذاری بین‌المللی و همکاری‌های علمی همچنان ادامه دارند و فرهنگ جهانی نیز در حال گسترش است. بنابراین، جهانی‌سازی به‌رغم برخی نگرانی‌ها هنوز به‌شدت در حال رشد و تغییر است.
بررسی‌های مقاله استفانی تامسون نشان می‌دهد شاخص تجارت به‌عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی برای چندین دهه در دوران طلایی جهانی‌سازی در حال افزایش بود. سپس به حالت تثبیت رسید و در مورد چین، به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد. بر این اساس نباید سریعا به نتیجه‌گیری‌های افراطی، مانند کندی جهانی‌سازی یا جهانی‌زدایی، رسید.
وقتی نسبت سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی کاهش پیدا می‌کند، به این معنا نیست که تجارت در حال کاهش است؛ بلکه نشان‌دهنده تفاوت سرعت رشد بین تجارت و GDP است. یعنی کاهش این نسبت به معنای کاهش تعاملات جهانی نیست. نکته کلیدی این است که این یک «رابطه نسبی» است، نه یک رابطه مطلق. به این معنا که کاهش نسبی شاخص تجارت به‌عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی در چین نباید به‌اشتباه به‌عنوان کاهش تجارت یا «جهانی‌زدایی» تفسیر شود، بلکه این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد داخلی چین با سرعت بیشتری نسبت به تجارت رشد کرده است.
عدم تعادل تجاری باعث بحران نمی‌شود
موضوع دیگری که در ارتباط با جهانی‌سازی نگرانی ایجاد کرده، این است که الگوهای تجاری به‌دقت برنامه‌ریزی نشده‌اند و مثل یک پازل جهانی منظم نیستند، بلکه الگوهای تجاری به‌صورت خودجوش و در پاسخ به فرصت‌ها شکل می‌گیرند. در نتیجه جریان‌های تجاری نامتوازن و نابرابر هستند. در سطح جهانی کشورهایی با مازاد تجاری زیاد، مانند چین و کشورهایی با کسری زیاد مانند آمریکا وجود دارند.
این عدم‌تعادل‌های تجاری باعث نگرانی‌هایی در مورد جهانی شدن می‌شود و برخی اعتقاد دارند که ممکن است منجر به بحران‌های اقتصادی شود. در پاسخ به این نگرانی باید گفت تا به حال هیچ‌گاه یک بحران اقتصادی جهانی به طور مستقیم از مشکلات تجاری مانند کسری یا مازاد تجاری ناشی نشده است. مشکلات تجاری معمولا علت بحران‌های اقتصادی نیستند، بلکه بحران‌ها خود باعث بروز مشکلات تجاری می‌شوند. به عنوان مثال، در بحران مالی ۲۰۰۸ یا پاندمی جهانی که ده سال بعد رخ داد، با وجود مشکلات بزرگ جهانی، تجارت جهانی همچنان پایدار و مقاوم باقی ماند.
جهانی‌سازی برنده و بازنده می‌سازد؟
برخی معتقدند که جهانی‌سازی تاثیرات مختلفی بر کشورهای مختلف داشته است، به طوری که جهانی‌سازی برای آمریکا نتایج مثبتی نداشته و این روند برای آنها موفقیت‌آمیز نبوده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد جهانی‌سازی باعث افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) در ۴۵ کشور مختلف شده است. تنش‌ها و مشکلاتی که در اقتصاد جهانی به وجود آمده‌اند به دلیل بحث‌ها و اختلافات بین کشورها، به‌خصوص در مورد چین، بسیار جدی شده است.
با وجود تمام پیش‌بینی‌هایی که درباره قطع ارتباط با چین مطرح می‌شود، صادرات کالاهای تولیدی چین همچنان در حال رشد است و این روند بدون وقفه ادامه دارد. هنوز مشخص نیست این روند تا چه حد ادامه خواهد داشت و این موضوع تاثیر زیادی بر آینده جهانی‌سازی خواهد داشت. در نهایت نتیجه این تغییرات به سیاست‌های کشورهای بزرگ، به‌ویژه ایالات متحده، بستگی خواهد داشت.
جهانی‌سازی مرگ ندارد
در‌حالی‌که برخی معتقدند جهانی‌سازی رو به افول است، دولت‌ها در بسیاری از نقاط جهان همچنان به آن ادامه می‌دهند. در آفریقا، منطقه آزاد تجاری قاره‌ای در سال 2021 آغاز به کار کرد و در حال گسترش است. اتحادیه اروپا نیز در سال‌های اخیر توافقات تجاری زیادی امضا کرده و مذاکرات بیشتری را با کشورهای مختلف ادامه می‌دهد. حتی کشورهای سنتی بدبین به تجارت، مانند هند، به توافقات تجاری روی آورده‌اند.
چین نیز در حال مذاکره برای توافقات جدید تجاری است. پاندمی و جنگ روسیه باعث شده شرکت‌های چندملیتی در زنجیره‌های تامین خود تجدیدنظر کنند، اما این تغییرات به معنای افول جهانی‌سازی نیست.
شرکت‌ها بیشتر به کشورهای جنوب شرق آسیا و مکزیک منتقل شده‌اند، نه به داخل خود کشورها. جهانی‌سازی به شکلی پویا و در حال تغییر ادامه دارد و با وجود بحران‌ها، تجارت جهانی همچنان به شکل موثر و گسترده ادامه می‌یابد. با وجود دو بحران جهانی بزرگ پاندمی و جنگ اوکراین در کمتر از سه سال، هیچ نشانه‌ای از مرگ جهانی‌سازی وجود ندارد.
مشکلات و چالش‌ها همچنان باتوجه به اینکه ممکن است ایالات متحده از سیاست‌های حمایتگرایانه‌اش بیرون بیاید وجود دارند. اما این موانع نتوانسته‌اند جهانی‌سازی را متوقف کنند، چراکه امواج جهانی‌سازی به وسیله دولت‌ها هدایت نمی‌شود، بلکه توسط میلیاردها فرد خصوصی که هنوز به تجارت صلح‌آمیز و سودمند علاقه‌مند هستند، به حرکت درمی‌آید.
