مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی کرد
تورم سالمندی دهه شصتی‌ها
بررسی‌‌های یک پژوهش نشان می‌دهد که تعداد افراد سالمند کشور در سال 1400 به 5/ 5 میلیون نفر رسیده است؛ جمعیت این افراد در سال 1415 به 10 میلیون نفر و در سال 1420 به بیش از 13 میلیون نفر خواهد رسید. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که سالمندی جمعیت کشور ایران، حتمی و غیرقابل‌بازگشت خواهد بود؛ به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند نظام تامین اجتماعی کشور ایران باید منتظر تامین اجتماعی و مراقبت بهداشتی از یک جمعیت بالغ بر سه‌برابر چیزی باشد که در حال حاضر وجود دارد.
کارشناسان معتقدند چالش‌های جمعیتی ایران در زمان فعلی و آینده به نحوه بهره‌برداری از فرصت پنجره جمعیتی فعلی بستگی دارد. به عقیده کارشناسان بهره‌برداری از فرصت پنجره جمعیتی و تبدیل آن به فرصت اقتصادی و اجتماعی مستلزم توانمندی و مقتدرسازی جوانان برای توسعه اقتصادی است. به عبارت دیگر اگر جوانان امروز کشور در سن مناسب ازدواج کنند، در سن مناسب و ایده‌آل به فرزندآوری خود دست یابند و به همراه اشتغال مناسب سبک زندگی سلامت‌محور داشته باشند، آینده سالمندی در کشور از بحران سالمندی به سالمندی موفق و فعال تبدیل می‌شود. به همین دلیل توجه به مواردی مانند اشتغال جوانان تحصیل‌کرده، تشکیل خانواده و جلوگیری از تاخیر بیشتر سن ازدواج و در نهایت کمک به فرزندآوری جوانان پس از ازدواج برای عبور از بحران سالمندی از اهمیت بالایی برخوردار است. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «سالمندی جمعیت در ایران» ابعاد مختلف این مساله را مورد بررسی قرار داده است.
گذار ساختار جمعیتی ایران
بر اساس آمار سرشماری، در سال 1335 جمعیت ایران حدود 19میلیون نفر برآورد شده است. در سال 1398 جمعیت ایران به حدود 83میلیون نفر رسیده است. اگر بخواهیم بر اساس برآوردهای سال‌های ابتدایی قرن 14 هجری شمسی محاسبه کنیم، جمعیت کشور در این قرن حدود 8 برابر شده است. افزایش جمعیت ایران در طول زمان یکسان صورت نگرفته است. سرعت آن در آغاز بسیار کند بود و در فاصله 20 سال، یعنی از سال 1300 تا 1320، تنها 2/ 1برابر شده و اوج رشد آن در دوره 20ساله 1350 تا 1370 بوده که جمعیت ایران تقریبا دوبرابر شده و از حدود 29میلیون نفر به 57میلیون نفر رسیده است.
بر همین اساس تغییرات آینده جمعیتی کشور نیز یکسان نخواهد بود و به صورت دوره‌ای باید منتظر تغییرات جمعیت و پیامدهای ناشی از آن باشیم. گفته می‌شود که در آینده نزدیک فاز سوم گذار ساختار سنی جمعیت کشور رخ خواهد داد. به علت کاهش سریع باروری و مرگ‌ومیر، موج جمعیتی به سنین سالمندی حرکت کرده و در نتیجه سهم جمعیت 65ساله و بالاتر افزایش چشمگیری خواهد یافت. در این حالت است که تورم جمعیتی از دامنه سنین فعالیت خارج شده و وارد سنین سالمندی می‌شود. در این شرایط جمعیت در سنین فعالیت باید نسبت چشمگیری از جمعیت سالمند را حمایت کند. بنابراین به تبعیت از گذار جمعیتی، گذار ساختار سنی نیز رخ می‌دهد.
اهمیت استفاده از پنجره جمعیتی
براساس بررسی مرکز آمار ایران در سال 1335، جمعیت ایران در حدود 19میلیون نفر برآورده شده و در شهریور سال 1401 جمعیت به عدد 84میلیون و 645هزار نفر رسیده است. درواقع در این دوره 66ساله جمعیت کشور بیش از 4برابر شده است. ویژگی‌های حال حاضر جمعیت در ایران متمرکز بر جوانان است. نسل متولدان اواخر دهه 50 و 60 بزرگ‌ترین گروه جمعیت ایران هستند. بزرگ‌ترین گروه‌های جمعیتی ایران در سنین 30 تا 45 سالگی با جمعیتی حدود 24میلیون نفر در سال 1401 قرار د ارند. در ایران اواسط دهه هشتاد حجم جمعیتی ناشی از افزایش باروری وارد سنین کار و فعالیت اقتصادی یعنی 15 تا 65سالگی شده و تا نیمه دهه 1420 در این سنین خواهد بود. به همین دلیل وضعیتی به نام پنجره جمعیتی را در این دوره به وجود آورده است.
از ویژگی‌های مثبت جوانان حال حاضر کشور ایران، بالا بودن سواد و تحصیلات عالیه آنهاست؛ فرصتی که اگر به‌درستی از آن استفاده شود و مهارت‌های فراگرفته در دوران تحصیل، با مهارت‌های مورد نیاز مشاغل کشور منطبق شود و جوانان را به سمت اشتغال سوق دهد، می‌تواند رمز موفقیت پنجره جمعیتی در ایران باشد. ویژگی‌های منفی دوران جوانی در جمعیت ایران، درصد بالای بیکاری، تاخیر در سن ازدواج و تشکیل خانواده و تاخیر در فرزندآوری است که به کاهش باروری در کل کشور منجر شده و نگرانی در مورد سالمندی جمعیتی در آینده را به وجود آورده است.
به همین دلیل گفته می‌شود که چالش‌های جمعیتی حال حاضر و آینده ایران، به نحوه بهره‌داری از فرصت پنجره جمعیتی بستگی دارد. بهره‌برداری از فرصت پنجره جمعیتی و تبدیل آن به فرصت اقتصادی و اجتماعی مستلزم توانمندی و مقتدرسازی جوانان برای توسعه اقتصادی، گسترش فرصت‌های شغلی، سرمایه‌گذاری مطلوب، بهبود کیفیت سرمایه انسانی و فراهم کردن فرصت‌هایی برای حضور زنان در بازار کار است. به همین دلیل توجه به اشتغال جوانان تحصیل‌کرده، توجه به تشکیل خانواده و جلوگیری از تاخیر بیشتر سن ازدواج، توجه به فرزندآوری جوانان و کمک به فرزندآوری از اهمیت زیادی برخوردار است.
زنانه‌شدن سالمندی
یکی از نکات قابل توجه در گزارش مرکز پژوهش‌های وضعیت نیروی کار کشور و نگرانی از کاهش نیروی کار در دوره سالمندی است. به همین دلیل نیاز است که توجه ویژه‌‌ای به اشتغال زنان شود. زنان نیمی از جمعیت کشور هستند و حضورشان در بازار کار می‌تواند جبران‌کننده کاهش نیروی کار در دوره سالمندی باشد. گفتنی است درحال‌حاضر کمتر از 15درصد از زنان کشور در فعالیت اقتصادی مشارکت دارند و هرگونه سیاستگذاری در زمینه اشتغال زنان، پتانسیل بسیار بالایی برای افزایش نیروی کار در کشور به همراه خواهد داشت. البته در حوزه اشتغال زنان باید به این نکته توجه کرد که مانع از فرزندآوری آنان نشود.
در واقع سیاست‌های اشتغال زنان باید به صورتی طراحی شوند که اشتغال و فرزندآوری را برای زنان به همراه داشته باشند. در آینده زنان کشور به دلیل افزایش تحصیلات، میل بالاتری به اشتغال خواهند داشت؛ به همین دلیل در سیاست‌های فرزندآوری، ضروری است که شغل به‌گونه‌ای باشد که زنان بتوانند فرزندپروری و اشتغال را به صورت همزمان انجام دهند. از سوی دیگر باید گفت که سالخوردگی جمعیت کشور به سمت زنانه شدن است و زنان کشور در مقابل مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیار آسیب‌پذیرند. توانمندی زنان از ضروریات سالمندی فعال و موفق است. فرهنگ‌سازی در زمینه سهیم بودن زنان در تقسیم منابع اقتصادی در سطح خانوار و همچنین توجه بیشتر به آنان در حمایت‌های دولتی باید مورد توجه قرار گیرد.
لزوم حمایت دولت از سالمندان
این گزارش بیان می‌کند که فراهم‌سازی تشکیلات دولتی در حمایت و نگهداری از سالمندان است. باید پذیرفت که امکان همزیستی همه سالمندان با فرزندانشان وجود ندارد و لازم است برای تحقق آن برنامه‌ریزی شود. ضمنا ضروری است سیستم حمایت دولتی از سالمندان در کشور افزایش یابد و به نحو مقتضی فرهنگ‌سازی برای زندگی در سراهای دولتی برای سالمندان انجام شود. تعداد سالمندان در آینده حتما افزایش خواهد یافت و باید امکانات سلامت متناسب برای آنها افزایش یابد.
