در نشست خبری صندوق توسعه ملی، روند فعالیت‌های این صندوق مطرح شد
دخل‌و‌خرج ۱۰ساله صندوق ارزی
صندوق توسعه ملی، محل انباشت درآمد‌های ارزی
به گفته علیرضا صالح، هسته اولیه این صندوق در سال ۱۳۸۹ شکل گرفت و مردادماه سال ۱۳۹۰ نخستین جلسه صندوق توسعه با هدف تعیین اعضا برگزار شد. بخش اصلی تامین سرمایه صندوق از مسیر صادرات انرژی صورت می‌پذیرد. طبق اساسنامه این نهاد، تا سقف ۴۰درصد از درآمد ارزی ناشی از فروش نفت خام، میعانات گازی، گاز و فرآورده‌های نفتی، حداقل ۲۰درصد ارزش صادرات تهاتری اقلام ذکرشده در کنار ۵۰درصد از مانده حساب ذخایر ارزی کشور (از سال ۱۳۸۹ به بعد) عمده جریانات درآمدی صندوق توسعه ملی را شکل می‌دهند. طبق آمار ارائه‌شده توسط معاون منابع و مصارف این نهاد، از ابتدای تاسیس تاکنون حدود ۱۴۷میلیارد دلار سرمایه وارد صندوق توسعه ملی شده که ۱۲۱میلیارد آن به صورت تسهیلات پرداخت شده است.
در ادامه نشست، میرمحمد صادقی، معاون بانکی و اعتباری صندوق، در زمینه نحوه اعتباردهی به متقاضیان گفت: صندوق در قالب‌های ارزی و ریالی برحسب عاملیت یا سپرده‌گذاری اقدام به اعطای تسهیلات به متقاضیان می‌کند. به گفته صادقی، در این مدت ۳۱۶ طرح به صورت عاملیت ارزی و رقم حدود ۳۱میلیارد دلار برآورد منابع مورد بررسی قرار گرفت و در مجموع ۲۴میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار تسهیلات پرداخت شد. او همچنین افزود: در یک سال گذشته طرح‌های جدید اعلام وصول شد و برای ۴۶ طرح نزدیک به هفت‌میلیارد دلار سپرده‌گذاری ارزی انجام شده و نزدیک به ۱۰میلیارد دلار اقساط برای ۲۴۸ طرح سررسید شده است. همچنین برای مطالبات خود از وزارت نفت نیز که پنج‌میلیارد دلار است، با صنعت نفت مذاکراتی انجام شده است. بر این اساس، مانده اعتبارات صندوق ۵/ ۱میلیارد دلار است که به اضافه مطالبات نفتی، مجموع مانده اعتبارات به ۶میلیارد دلار می‌رسد.
صادقی در زمینه بازپرداخت تسهیلات و همکاری صندوق توسعه با بدهکاران گفت: ۲۰۱ طرح بیش از ۵۰۰ مرتبه تمدید شده است؛ یعنی تسهیلات برخی طرح‌ها به‌دلیل تکمیل نشدن تا دو مرتبه تمدید شده و زمان اجرای طرح‌ها از ۳ به ۶ سال رسیده است. اعطای تسهیلات برخی از طرح‌ها به صورت ریالی است و در این روش نزد بانک‌ها سپرده‌گذاری می‌شود. بر این اساس ۷۰هزار میلیارد تومان در طول سال‌های اخیر سپرده‌گذاری و بیش از ۱۰۰هزار طرح به صورت ریالی پشتیبانی شده است. به گفته وی، ۵/ ۱میلیارد دلار تسهیلات به‌صورت ریالی به بخش‌هایی مثل کشاورزی و حوزه اشتغال‌زایی به ۱۵۷هزار طرح خرد اختصاص یافته است. حسین عیوضلو معاون سرمایه‌گذاری خارجی صندوق توسعه ملی بود. عیوضلو با مترقی خواندن ایده تشکیل صندوق توسعه ملی، از ایمنی کشوری با صندوق توسعه قوی در برابر تهدید‌های خارجی سخن گفت. وی آمار‌های میرمحمد صادقی را مثبت خواند اما در ادامه انتقادات خود را از چند جنبه مختلف مطرح کرد.
از جمله انتقادات عیوضلو، قیاس صندوق توسعه ملی ایران با کشور‌های همسایه مانند امارات و عربستان بود. به گفته این مقام، صندوق‌های ثروت ملی کشور‌های مذکور بیش از یک‌هزار میلیارد دلار سرمایه دارند. به عقیده عیوضلو، صندوق توسعه ملی می‌تواند ۳ کارکرد داشته باشد. کارکرد نخست تثبیتی و در کمک به بودجه دولت است. البته این خطر هم وجود دارد که صندوق به خزانه دوم تبدیل شود. کارکرد بعدی جنبه توسعه‌محور صندوق است. عیوضلو حدود ۳۰درصد از دارایی‌های صندوق را مختص به توسعه می‌دانست. اما مهم‌ترین کارکرد صندوق از دیدگاه معاون سرمایه‌گذاری خارجی، کارکرد صندوق به عنوان ثروت بین‌نسلی بود.
عیوضلو بر این باور است که هدف اصلی تخصیص حدود ۴۰درصد از درآمد فروش انرژی به صندوق توسعه در راستای تحقق دادن به عدالت بین‌نسلی است. صندوق توسعه بیش از آنکه جنبه کمک و امدادی داشته باشد باید جنبه بازدهی داشته باشد. عیوضلو گفت: تاکنون منابع ارزی زیادی به ریال تبدیل شده که به واسطه نوسانات قیمت ارز ارزش خود را از دست داده است. خیلی از اهداف مطرح‌شده اهداف مناسبی هستند اما بررسی اثربخشی آن‌ها مهم‌تر است. او همچنین در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی به الزام پویایی سبد ارزی صندوق توسعه در راستای قوام ارزی اشاره کرد. به عقیده این مقام مسوول، رسوب منابع ارزی در داخل و تبدیل آن‌ها به ریال سبب کاهش این منابع می‌شود. اما در صورت حصول امر سرمایه‌گذاری خارجی و رسوب این منابع در خارج از کشور، صندوق توسعه بازدهی بیشتری خواهد داشت.
تغییر وظایف صندوق توسعه
علیرضا صالح در ادامه نشست خبری، به تغییر شرایط صندوق نسبت به سال‌های پیش اشاره کرد. صالح گفت: ما امروز با صندوقی متفاوت نسبت به صندوق یک سال گذشته روبه‌رو هستیم. تا پیش از دولت سیزدهم، صندوق توسعه ملی تنها به یکی از ماموریت‌های محول‌شده به خود جامه عمل می‌پوشاند و آن اعطای تسهیلات به سرمایه‌گذاران غیردولتی بود. اما امروز می‌دانیم در صورت تمایل به حفظ ثروت بین‌نسلی، باید در فعالیت‌های سرمایه‌گذاری شرکت کرد و وارد بازار‌های مالی شد.
وصول ارزی تسهیلات ارزی
صادقی در پاسخ به چگونگی بازپرداخت تسهیلات ارزی گفت: تسهیلات ارزی در قالب ارز بازپرداخت شده و تسهیلات ریالی در قالب ریال. در نتیجه اگر بدهکاران ارزی هستند موظف‌اند ارز پرداخت کنند. در یک سال و نیم گذشته بالغ بر ۳میلیارد دلار از مطالبات صندوق وصول شده و حدود ۱۶ طرح تعیین‌تکلیف و تمام شده‌اند. در برخورد با دیگر بدهکاران نیز مصوباتی شکل گرفته که بدهکار دولتی یا خصوصی باید تا پنجاه درصد معوقات و سود آن را پرداخت کرده تا مابقی آن را به صورت اقساط دریافت کنیم. در نتیجه هیچ‌گونه تسهیلاتی در صندوق وجود ندارد که به صورت ارز دریافت شده و ریالی بازپرداخت شده باشد. صالح در تکمیل این پاسخ ادامه داد: حتی تسهیلات ارزی دریافت‌شده توسط دولت را نیز زیر نظر سازمان برنامه و بودجه در زمان‌بندی مشخص به صورت ارزی وصول خواهیم کرد.
در نتیجه در دیدگاه صندوق توسعه ملی هیچ تفاوتی میان بدهکاران دولتی و خصوصی وجود ندارد. شخص یا ارگانی که در روز دریافت تسهیلات ارزی ادعای فعالیت صادرات‌محور و ارزآوری داشته اکنون باید پاسخگوی ادعای خود باشد. اما تنها یک گزینه برای این بدهکاران وجود دارد. افرادی که تسهیلات ارزی دریافت کردند، در روز سررسید، در صورت نداشتن دارایی ارزی، می‌توانند معادل آن به نرخ ارز در روز سررسید را به صورت ریالی پرداخت کنند. از دیگر سوالات مطرح‌شده در جمع هیات عامل صندوق توسعه، سهم این نهاد از دارایی‌های بلوکه‌شده ارزی ایران در کشور‌های خارجی بود که صالح در پاسخ به این سوال گفت: حساب‌های ما همگی داخل کشور است. هیچ حسابی به نام صندوق در خارج از کشور وجود ندارد. ماده یک قانون الحاق ۲ را بررسی کنید.
وظایف هر نهاد به طور دقیق مشخص شده است. نفت فروش رفته و پول وارد بانک مرکزی شده و پس از آن بین ذینفعان، که صندوق توسعه ملی، شرکت ملی نفت و خزانه دولت هستند، تقسیم می‌شود. بحث انتقال پول به داخل کشور تماما بر عهده بانک مرکزی بوده و فروش نفت نیز بر عهده شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی است. صندوق تنها نوع حساب خود را به بانک مرکزی معرفی کرده و دارایی خود را وصول می‌کند. در نتیجه در‌حال‌حاضر چیزی به عنوان دارایی بلوکه‌شده صندوق وجود نداشته و تمامی دارایی ما در بانک مرکزی قابل‌دسترس است.
ورود صندوق توسعه ملی به بازار سرمایه
از دیگر سوالات خبرنگران در نشست روز چهارشنبه چگونگی ساز‌و‌کار فعالیت صندوق توسعه ملی در معاملات بازار سرمایه بود که محمد‌جواد دانش، معاون سرمایه‌گذاری داخلی صندوق، به آن پاسخ داد. دانش گفت: صندوق توسعه ملی ایران مانند دیگر صندوق‌های ثروت در دنیا وارد بازار سرمایه شده است. تاکنون کمتر از ۲هزار میلیارد تومان از منابع صندوق را وارد بازار سرمایه کرده‌ایم که عمدتا سهام‌هایی که تولیداتشان بر پایه کامودیتی است خریداری کرده‌ایم. به عنوان نمونه صندوق نروژ یک درصد از سهم‌های خوب بازار سرمایه‌اش را خریداری کرده است، اما ما نمی‌خواهیم مدیریت شرکت‌های بورسی را از طریق خرید سهام به دست بگیریم و تاکنون سهام کمتر از ۱۰ شرکت را خریده‌ایم.
