برای آشنایی با تجربه دنیا در این خصوص،  داده‌‌‌های اولیه از قوانین موضوعه کشورهای فرانسه،  ترکیه،  آلمان،  آمریکا و ژاپن احصا و با مفاد مندرج در آیین‌‌‌نامه تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد مصوب ۱۳۹۵ هیات‌‌‌وزیران مقایسه شده است. ماحصل بررسی‌‌‌های انجام‌شده این است که کشورهای فرانسه و ژاپن یک قانون، مشخصا برای تاسیس و ساماندهی فعالیت تشکل‌‌‌ها دارند. کشورهای ترکیه، آمریکا و آلمان علاوه بر قانون خاص این حوزه،  در سایر قوانین عمومی مانند قانون مدنی و قانون مالیه عمومی کشورشان نیز احکام موثری در این زمینه تدوین کرده‌‌‌اند؛ اما در ایران چند قانون و آیین‌‌‌نامه تنها برای تاسیس و فعالیت تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد تنظیم شده و همچنین در چند قانون عمومی مانند قانون احکام دائمی برنامه‌‌‌های توسعه،  قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه و قانون مالیات‌‌‌های مستقیم نیز قواعد تاسیس و فعالیت تشکل‌‌‌ها، تدوین شده است.

ایران در میان کشورهای فوق‌‌‌الذکر، تنها کشوری است که چند متولی حاکمیتی برای صدور مجوز تاسیس تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد دارد و بیشترین مراحل را برای فرایند صدور مجوز  طراحی کرده است. تشکل‌‌‌ها در هیچ‌کدام از کشورهای هدف (به‌استثنای ایران) پس از تاسیس، ملزم به تمدید مجوز نیستند. صحت اساسنامه، موضوع،  اهداف و برنامه‌‌‌های تشکل به‌‌‌عنوان بخشی از الزامات صدور مجوز تشکل‌‌‌ها در تمامی این کشورها، بررسی می‌‌‌شود. تمام این کشورها شخصیت حقوقی ایجادشده را در ادارات رسمی ثبت می‌‌‌کنند. درج آگهی تاسیس در روزنامه‌‌‌ رسمی کشور برای آمریکا و ژاپن الزامی نیست. ترکیه، آلمان و ژاپن ‌‌‌مانند ایران صلاحیت‌‌‌های ارکان تشکل یعنی مدیرعامل،  بازرس و سایر اعضای هیات‌مدیره را در بدو تاسیس بررسی می‌‌‌کنند که البته این بررسی‌‌‌ها متناسب با شرایط سیاسی کشورهای مطالعه‌‌‌شده، طیف وسیعی از ملاحظات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را شامل می‌‌‌شود. فرایند صدور مجوز تاسیس تشکل‌‌‌ها در کشور‌‌‌های فوق‌‌‌الذکر به‌اختصار به شرح ذیل است:

فرانسه: متقاضیان پس از تنظیم اساسنامه و ثبت آن در دادگاه، اظهارنامه آنلاین انجمن را تکمیل می‌‌‌کنند. دادگاه اساسنامه را بررسی می‌‌‌کند. در صورتی که با قوانین مربوطه مغایرت نداشته باشد، مجوز تاسیس از جانب دادگاه صادر می‌‌‌شود. تاییدیه به فرمانداری ارسال می‌‌‌شود. فرماندار ۵ روز فرصت دارد تا پرونده و اسناد و مدارک را بررسی و پروانه فعالیت تشکل را امضا و برای متقاضیان ارسال کند. در نهایت، آگهی تاسیس تشکل در روزنامه رسمی ثبت می‌‌‌شود و اسناد ثبتی تشکل در اداره اطلاعات حقوقی و اداری (دیلا) ثبت و منتشر می‌‌‌شود.

ترکیه: متقاضیان اساسنامه تشکل را تنظیم و به همراه درخواست تاسیس تشکل به اداره‌‌‌کل بنیادهای ترکیه در دفتر نخست‌‌‌وزیر ارسال می‌‌‌کنند. اداره مذکور در خصوص املاک و اموال غیرمنقول یا موروثات قابل انتقال به تشکل و شرایط تاسیس آن تشکل اظهارنظر می‌‌‌کند. در صورت تایید، مجوز تاسیس و فعالیت صادر می‌‌‌شود و پروانه فعالیت تشکل در اداره‌‌‌کل بنیادها و همچنین در روزنامه‌‌‌ رسمی ثبت می‌‌‌شود.

آمریکا: متقاضیان تاسیس تشکل‌‌‌ پس از تعیین اعضای هیات‌‌‌مدیره، اساسنامه را تنظیم و در ادارات ایالتی (دولت محلی) ثبت می‌‌‌کنند. پس از آن می‌توانند فعالیت خود را شروع کنند.

آلمان: در این کشور نیز در مرحله اول اعضای هیات‌‌‌مدیره انتخاب می‌‌‌شوند. اطلاعات اعضا به همراه اساسنامه به دادگاه ارسال می‌‌‌شود. اساسنامه و صلاحیت اعضا بر اساس قانون مدنی و قوانین عمومی آلمان بررسی می‌‌‌شود. در صورت تایید دادگاه، مجوز صادر شده و اطلاعات تشکل برای ثبت به روزنامه رسمی محلی ارسال می‌‌‌شود.

ژاپن: پس از ثبت درخواست تاسیس تشکل در دفتر ثبت شرکت‌های شورای نظارت استان، امکان تاسیس بر مبنای قانون انجمن‌‌‌ها و سایر قوانین موضوعه ژاپن بررسی می‌‌‌شود. در صورت تایید شورا، پرونده و نظرات شورا توسط کمیسیون شرکت‌های عام‌‌‌المنفعه نیز بررسی می‌‌‌شود. در صورتی که کمیسیون با نظر شورا موافق باشد، مجوز تاسیس و فعالیت تشکل صادر می‌‌‌شود.

ایران: متقاضیان در ابتدا درخواست خود برای تاسیس تشکل را در سامانه وزارت کشور ثبت می‌‌‌کنند. پس از آن شورای توسعه و حمایت از تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد،  درخواست واصله را بررسی می‌‌‌کند. در صورت تایید درخواست، متقاضیان باید اساسنامه را تنظیم و به شورای مذکور ارسال کنند. پس از تایید اساسنامه،  متقاضیان باید مجمع عمومی را تشکیل دهند و اعضای هیات‌‌‌مدیره را انتخاب کنند. لیست اعضای منتخب و صورت‌جلسه مجمع را به شورا ارسال می‌‌‌کنند. شورا صلاحیت‌‌‌های عمومی اعضای منتخب را از دستگاه‌‌‌های نظارتی استعلام می‌‌‌کند.

در صورتی که تمامی استعلام‌‌‌ها مثبت باشد و اساسنامه نیز بدون ایراد و منطبق بر آیین‌‌‌نامه تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد و سایر قوانین مرتبط با این حوزه باشد، مجوز تاسیس و فعالیت تشکل صادر شده و برای بررسی به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ارسال می‌‌‌شود. سازمان مذکور، نام تشکل را بررسی می‌‌‌کند که درست و منطبق بر قوانین ثبتی کشور باشد. تمامی اطلاعات ثبت‌شده در اساسنامه را نیز صحت‌‌‌سنجی می‌‌‌کند. مجددا برخی استعلام‌‌‌ها از جمله سوءپیشینه کیفری اعضا و بدهی مالیاتی آنها را از مراجع ذی‌صلاح اخذ می‌‌‌کند. در صورت تایید همه موارد فوق‌‌‌الذکر، اطلاعات تشکل در سامانه سازمان مزبور و همچنین در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران ثبت می‌‌‌شود. گفتنی است که تشکل‌‌‌ها هر دو سال یک‌بار،  باید مجوز فعالیت خود را تمدید کنند.  

همان‌طور که مشخص شد، فرایند صدور مجوز تاسیس تشکل‌‌‌های مردم‌‌‌نهاد در ایران در مقایسه با کشورهای مذکور،  طولانی‌‌‌تر،  مبهم‌‌‌تر و پیچیده‌‌‌تر است. از این‌‌‌رو پیشنهاد می‌‌‌شود دولت لایحه‌‌‌ای جامع و مانع برای ساماندهی این فرایند تنظیم و برای بررسی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند. لایحه‌‌‌ای که در آن یک متولی واحد برای صدور مجوز معین شده باشد.  فرآیندی کوتاه، منطقی و زمان‌بندی‌شده برای این امر طراحی کرده باشد. صلاحیت‌‌‌های عمومی و تخصصی موسسان را تدقیق کرده باشد. نقش موثر دستگاه‌‌‌های تخصصی در این فرایند مشخص شده باشد و فعالیت آزادانه تشکل پس از تاسیس تا زمان بروز و اثبات تخلف محرز تشکل از اساسنامه و قوانین اساسی و موضوعه کشور ادامه داشته باشد.

اخبار مرتبط