استاد ایرانی دانشگاه ویرجینیاتک بررسی کرد
فرمول عدالت در یارانه انرژی
گواهی کارشناسی «عدالت یارانهای»
جواد صالحی اصفهانی طرح عدالت یارانهای را مورد تایید قرار داد. او باور دارد این طرح نسبت به سایر طرح‌ها مزیت بیشتری دارد. به گفته او، این طرح سه مزیت کلی شامل «هزینه سیاسی کم»، «اثرات محیط‌زیستی مثبت» و «عدالت محور و فراگیرتر بودن آن» دارد که این مزیتها موجب می‌شود سیاستگذار راهی جز این نداشته باشد. او در ادامه تاکید کرد که باید این طرح توسط کارشناسان بررسی شده تا در حین اجرا مشکلی به وجود نیاورد. جواد صالحی اصفهانی یکی از اقتصاددانان ایرانی و استاد تمام اقتصاد در دانشگاه ویرجینیاتک در مصاحبه‌‌‌ای با «تجارت فردا» طرح عدالت یارانهای را مورد تایید قرار داد.
طرح عدالت یارانهای
«دنیای‌اقتصاد» هفته گذشته در گزارشی با عنوان «ایستگاه اول عدالت یارانهای» به ابعاد طرح عدالت یارانهای پرداخته بود. در این گزارش آمده است: «بدون تغییر در قیمت‌ها، همان میزان سهمیه توزیع می‌شود، اما این سهمیه‌‌‌ها به جای خودروها به افراد تخصیص مییابد تا آنها درخصوص این سهمیه تصمیم بگیرند. در شرایط کنونی این طرح مزایای متعددی دارد: نکته اول اینکه در این طرح به نیمی از افراد جامعه که خودرو ندارند، سهمیه تعلق می‌گیرد. این افراد عموما جزو خانوارهای کم‌‌‌درآمد هستند که می‌توانند این سهمیه را نگه دارند یا در بازار متناسب با عرضه و تقاضا بفروشند. حتی سیاستگذار می‌تواند در زمان نیاز به کاهش مصرف، سیاست‌های تشویقی یا اعتباردهی را بر مبنای بنزین ذخیره‌‌‌شده به این افراد ارائه کند. نکته قابل‌‌‌توجه این است که شاید این سهمیه در یک خانوار کم‌‌‌جمعیت تک‌‌‌نفره رقم قابل‌‌‌توجهی نباشد، اما به عنوان مثال در یک خانوار پنج‌‌‌نفره، می‌تواند بخش قابل‌‌‌توجهی از هزینه‌‌‌ها را پوشش دهد. مزیت دیگر، این است که این سناریو اثر تورمی نخواهد داشت و تنها این امکان وجود دارد که قیمت نسبی برخی از کالاها را متاثر کند، که البته اثر آن محدود خواهد بود.» حال به نظر می‌رسد بسیاری از کارشناسان از این طرح اعلام حمایت کرده‌‌‌اند و صالحی اصفهانی استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیاتک آخرین نمونه از کارشناسان اقتصادی است که از این طرح حمایت کرده است.
لزوم استفاده از تجربه‌‌‌های گذشته
صالحی اصفهانی در ابتدای مصاحبه با اشاره به این نکته که تعجب‌آور است دولت هنوز برنامه‌ای برای اصلاح یارانهها ندارد، گفت: طرحی که احمدی‌نژاد با عنوان هدفمندی یارانهها اجرا کرد، اکنون دیگر طرح شناخته‌شده‌ای است که در آن قیمت انرژی بالا می‌رود و دولت از این منبع تازه پول جمع می‌کند و حالا می‌تواند همه آن را به‌صورت هدفمند به جامعه برگرداند یعنی به طبقات پایین بیشتر و به طبقات بالا اگر بتواند شناسایی کند کمتر بدهد؛ یا اینکه بخشی را به جامعه برگرداند و مقداری را هم برای هزینه کردن در زیرساخت‌ها نگه دارد. از نظر من در شرایط کنونی دولت واقعا نیاز دارد که در زیرساخت‌های اقتصادی مثل آب، برق و گاز که دچار مشکل شده، هزینه کند.
از این نظر اجرای آن طرح شناخته‌شده تقریبا بدون مخاطره است و فقط کافی است اطلاع‌رسانی بسیار دقیق و شفافی به مردم صورت گیرد. من قبلا هم در این مورد صحبت کردم که احمدی‌نژاد از یک سال قبل از اجرای طرح هدفمندی یارانهها، شروع به اطلاع‌رسانی کرد که پول ناشی از اجرای طرح به مردم خواهد رسید. بعد هم طرح در چند استان به صورت آزمایشی اجرا شد و همان ابتدا پول‌ها را به حساب مردم واریز کردند اما مردم نمی‌توانستند برداشت کنند. این کار بسیار مهم بود و به مردم اطمینان داد که مساله فقط این نیست که قیمت انرژی را بالا ببرند و به مردم فشار وارد کنند. مردم از این قول‌هایی که دولت پشت آن نایستاده زیاد دیده‌اند؛ پس اگر دولت فعلی بخواهد همان طرح احمدی‌نژاد را هم اجرا کند، باید اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف با اعداد مشخص داشته باشد و مثلا بگوید چه زمانی و چه مقدار پول به حساب مردم واریز می‌شود و از چه زمانی قابل برداشت است. به این صورت یک مبادله پایاپای صورت می‌گیرد و مردم می‌بینند که اگر از یک دست می‌دهند، از دست دیگر می‌گیرند.این استاد اقتصاد در بخش دیگری از سخنان خود به طرح‌های اصلاح یارانه‌‌‌های انرژی در دوران انتخابات ریاست جمهوری پرداخت. به گفته او، در طرحی که در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری مطرح شد، قرار بود که قیمت حامل‌های انرژی ثابت نباشد تا فشار سیاسی آن از روی دولت برداشته شود. دولت حامل‌های مورد مصرف عموم را در حساب خود مردم قرار می‌دهد تا خودشان تصمیم بگیرند. این طرح را می‌توان در مورد بنزین و گاز که مصرف همگانی دارد، پیاده کرد یا در مورد آب و برق هم با این تبصره اجرا کرد که قیمت به صورت پلکانی بالا برود تا پرمصرف‌ها هزینه بیشتری پرداخت کنند
عدالت یارانهای
استاد دانشگاه ویرجینیاتک در ادامه به طرح عدالت یارانهای پرداخت. او در این باره گفت: فرض کنید برابر طرحی به هر نفر در روز یک لیتر بنزین بدهند؛ یعنی به حساب یک خانواده سه نفره ۹۰ لیتر بنزین در ماه تعلق می‌گیرد. حالا این خانواده است که باید تصمیم بگیرد تمام یا بخشی از این بنزین را مصرف کند یا تمامش یا بخش مازادش را بفروشد، پس اینجا نیاز است که یک بازار ایجاد شود و البته قسمت سخت ماجرا همین جاست.
در واقع اینجا طرف عرضه شکل می‌گیرد. در مقابل خانواده‌هایی که مصرف بالاتری از سهمیه خودشان دارند، باید بنزین بخرند و طرف تقاضا هم اینگونه شکل می‌گیرد.
حالا اگر میزان عرضه بنزین نسبت به تقاضا در این بازار کمتر باشد قیمت بالاتر می‌رود و اگر بیشتر باشد قیمت پایین می‌آید. این بازار مجازی عرضه و تقاضا را در یک قیمت شفاف به تعادل می‌رساند. یک حُسن آن بازار این است که قیمت تعیین شده دیگر دست این دولت یا آن جناح یا آن گروه سیاسی نیست و قیمتی است که خود مردم در موردش تصمیم گرفته‌اند. اگر بخواهند کمتر ماشین سوار شوند، دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی را انتخاب کنند، بنزین کمتری مصرف می‌کنند و عرضه در بازار بیشتر می‌شود و قیمت پایین می‌آید. برعکس اگر تصمیم بگیرند مثلا به مسافرت بروند و بنزین بیشتری مصرف کنند به‌طور طبیعی تقاضا بالا می‌رود و قیمت افزایش مییابد.
مزیتهای عدالت یارانهای
این اقتصاددان با حمایت از طرح عدالت یارانهای مزیتهای این طرح را به طور کامل برشمرد. به گفته او ایجاد این بازار از چند نظر نسبت به طرح هدفمندی احمدی‌نژاد ارجح است؛ یکی همین مساله سیاسی که تصمیم‌گیری در آن با خود مردم است.
به عبارت دیگر بعد از افزایش قیمت‌ها کسی نمی‌تواند دولت یا یک گروه سیاسی را مقصر بداند، چون بازار دارد کار می‌کند. دیگر اینکه ممکن است افراد زیادی برای نفع بیشتر، بنزین کمتری مصرف کنند. مثلا خانواده تصمیم بگیرد بیشتر از حمل‌ونقل عمومی استفاده کند تا پول بنزین را برای هزینه دیگری پس‌انداز کند که اثرات زیست‌محیطی مثبت هم دارد. متاسفانه در جامعه ما این وجه قضیه هیچ‌وقت دیده نشده چون بنزین همیشه نسبت به تورم ارزان بوده است.
اما با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی، این مساله در سال‌های آینده بسیار مهم خواهد شد. اینطور تصمیم‌ها در خانواده گرفته می‌شود. همچنین این طرح از نظر عدالت بسیار شبیه همان طرح اولیه است؛ چون همه مردم به اندازه مساوی بنزین می‌گیرند، این دقیقا همان است که به همه یارانه یکسان بدهید.
این هم یکی دیگر از منافع این طرح است که شما به همه شهروندان ایران فارغ از اینکه پولدار باشند یا فقیر، یک لیتر در روز بنزین می‌دهید.
ریسک‌های طرح عدالت یارانهای
صالحی اصفهانی به ریسک‌های مربوط به این طرح نیز اشاره کرد. او دراین‌باره گفت: ما سابقه خوبی در انجام طرح‌های بزرگ نداریم. حتی همان طرح دولت‌های نهم و دهم هم در اجرا دچار یک اشتباه بسیار بزرگ شد، اینکه مقدار پولی که به عنوان یارانه به مردم می‌دادند با مقدار پولی که به دست می‌آوردند، همخوانی نداشت. دولت تقریبا نصف میزان یارانهها را از افزایش قیمت بنزین کسب می‌کرد و نصف بقیه را با استقراض تامین کرد که به تورم‌های بالا منجر شد. برای تدوین و اجرای چنین طرحی حتما لازم است که دولت طراحی دقیقی داشته باشد و آن را به نقد اقتصاددانان و کارشناسان و مردم بگذارد تا طرح سبک- سنگین شود، در نشریات به آن پرداخته شود و نواقص آن روشن شود. بعد هم باید طرح را به صورت آزمایشی در محدوده کوچکی اجرا و نتیجه را بررسی کرد که مثلا آیا مردم بلدند در این بازار کار کنند یا خیر.
در واقع با وجودی که من این طرح را ترجیح می‌دهم و آن را بهتر می‌دانم، از این بابت نگرانم که در حین اجرا مشکلی پیش بیاید که عواقب خوبی نداشته باشد و بعد همان اتفاقی بیفتد که بعد از طرح احمدی‌نژاد افتاد؛ یعنی به‌طور کل مردم نسبت به اصلاح بهای انرژی بدبین شوند.
قیمت‌گذاری دستوری بنزین؟
صالحی اصفهانی در پاسخ به این پرسش که آیا دولت در قیمت‌گذاری بنزین سهیم است، گفت: هنوز دولت در قیمت‌گذاری سهیم است، چون دولت است که تصمیم می‌گیرد چقدر بنزین به مردم بدهد. دولت می‌تواند سهمیه‌ای برای مردم در نظر بگیرد و بقیه را خودش در بازار بفروشد، در این صورت مساله قیمت جهانی مطرح می‌شود. فکر کنید در این طرح روزانه ۸۵میلیون لیتر بنزین به بازار می‌آید، حالا اگر مردم تصمیم بگیرند ۷۵میلیون لیتر مصرف کنند حتما قیمت پایین می‌آید اما بعید است زیر قیمت‌های بین‌المللی باشد. در آن صورت هم می‌توان اقدامات دیگری انجام داد.
یک مساله مهم اینجا مالیات بنزین است. در تمام دنیا دولت‌ها از بنزین مالیات می‌گیرند و این یکی از منابع مهم درآمدی دولت‌هاست. مثلا دولت ترکیه مالیات بالایی از مصرف بنزین می‌گیرد. در اروپا هم همین‌طور است و نسبت به آمریکا مالیات بنزین کمتر است. در ایران هم می‌توان به فکر مالیات بنزین بود. دولت نیاز به پول دارد و دستش برای مالیات‌گیری از درآمد کوتاه است چون درآمدها را خوب نمی‌شناسد. در اقتصاد ایران بخش غیررسمی بزرگ است و حساب وکتابی در آن نیست. بنابراین دولت می‌تواند در کنار اجرای این طرح، مالیات بر بنزین را هم اجرا کند و من اشکالی در آن نمی‌بینم.
