بررسی آمارهای تراکنش‌های شبکه پرداخت در اردیبهشت نشان می‌دهد
رشد تراکنش خرد در قرنطینه
این موضوع موید آن است که با اعمال قرنطینه تعداد تراکنش‌های خرد خانوار در مدت مذکور افزایش پیدا کرده است. این تراکنش‌ها بیشتر به نیازهای ضروری خانوار مرتبط است. از طرفی اعمال محدودیت‌های قرنطینه‌ای برای افراد و کسب‌وکارها در ماه گذشته سبب رکود در فعالیت کسب‌وکارها و به‌دنبال آن افت در تراکنش‌های مقیاس‌بالا شده است.
این محدودیت‌ها به‌دنبال رخ دادن موج چهارم کرونا در کشور برقرار شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته قابل‌توجه بود. موضوع اثرگذار دیگر را هم می‌توان به کاهش انتظارات تورمی اقتصاد کشور در سایه تحولات سیاسی و اقتصادی رخ‌داده مربوط دانست. این موضوع سبب تعویق تقاضا به ماه‌های آتی می‌شود و از این‌رو می‌تواند در کاهش تقاضا اثرگذار باشد. این افت تقاضا بیشتر در خرید دارایی‌های سرمایه‌ای و کالاهای بادوام مرتبط است.
کاهش 8/ 17 درصدی ارزش تراکنش‌ها
در بخشی از گزارش، شاخص‌های عملکردی شاپرک در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری بررسی شده است. نخستین شاخص عملکردی شاپرک، تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک است.
تعداد تراکنش‌های شاپرک در اقتصاد نشان‌دهنده تقاضای موجود در اقتصاد است. بررسی آمارهای عملکردی شاپرک نشان می‌دهد که در ماه مذکور بالغ بر سه میلیارد تراکنش با ارزشی به میزان 480 هزار میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به فروردین‌ماه رشدی معادل 2/ 7 درصد در تعداد و حدود 17 درصد در ارزش ریالی داشته است.
همچنین بررسی شاخص نقطه‌‌به‌نقطه آمار تراکنش‌های شاپرک دومین ماه سال‌جاری از رشد حدود 16 درصدی در تعداد تراکنش و همچنین رشد 7/ 20 درصدی در مبلغ تراکنش نسبت به مدت مشابه سال 99 حکایت دارد.
در این گزارش به منظور ارائه تحلیل قابل‌اتکا متغیرهای ارزشی و مبلغی به‌صورت حقیقی نیز بررسی شده‌اند. به عبارت دیگر، متغیر ارزشی اسمی تورم‌زدایی شده تا اثر عامل تورم موجب برداشت‌های اشتباه و انحراف در تصمیم‌گیری نشود. از این‌رو با این کار شاخص مناسب‌تری برای بیان رشد ارزش تراکنش‌ها به‌دست می‌آید. آمارهای رسمی حاکی از آن است که ارزش اسمی تراکنش‌های اردیبهشت‌ماه سال‌جاری نسبت به ماه گذشته رشدی معادل 9/ 16 درصدی داشته، درحالی‌که ارزش حقیقی تراکنش‌های مذکور رشدی 16 درصدی را تجربه کرده است.
همچنین مقایسه آمارهای نقطه‌ای ارزش تراکنش‌های شاپرک از رشد 7/ 20 درصدی در ارزش اسمی تراکنش‌ها و رشد منفی 8/ 17 درصد در ارزش حقیقی تراکنش‌ها حکایت دارد.
کارشناسان بر این باورند که کاهش ارزش حقیقی تراکنش‌ها با عوامل متعددی مرتبط است. یکی از این موارد اعمال محدودیت‌های قرنطینه‌ای برای افراد و کسب‌وکارها در اردیبهشت‌ماه بود که سبب کاهش انجام معاملات و تعطیلی بازار در مقاطعی شد. به‌دنبال رخ دادن پیک چهارم کرونا، در اردیبهشت امسال نسبت به سال گذشته با محدودیت‌های تردد بیشتری نسبت به سال گذشته روبه‌رو بودیم.
موضوع اثرگذار دیگر را هم می‌توان به کاهش انتظارات تورمی اقتصاد کشور در سایه تحولات سیاسی و اقتصادی رخ داده مربوط دانست. این پدیده سبب تعویق تقاضا به ماه‌های آتی می‌شود و از این رو می‌تواند در کاهش تقاضا برای خرید کالاهای بادوام و سرمایه‌ای اثرگذار باشد.
آنالیز سهم ابزارهای پذیرش در شبکه پرداخت
یکی دیگر از آمارهای عملکردی شاپرک، بررسی سهم تعدادی و ارزشی ابزارهای پذیرش در شبکه الکترونیک پرداخت است. شبکه الکترونیکی پرداخت کارت سه نوع «ابزار پذیرش اینترنتی»، «ابزار پذیرش موبایلی» و «ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی» را پشتیبانی می‌کند. آمار منتشرشده شاپرک نشان می‌دهد که بیشترین سهم بازار تراکنش‌ها در اختیار ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در دومین ماه سال‌جاری از کل تراکنش‌ها به میزان 90 درصد متعلق به کارت‌خوان فروشگاهی بوده و ابزار پذیرش اینترنتی با سهم 5/ 6 درصدی و ابزار پذیرش موبایلی با سهم 6/ 3 درصدی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
تحلیل‌های رسمی حاکی از این موضوع است که دلیل گسترده بودن استفاده از کارت‌خوان‌ها و بالا بودن تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی را می‌توان عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این قبیل دانست، این درحالی است که به‌منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به‌وجود دستگاه گوشی تلفن‌همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد.
این ابزارها را می‌توان به شکل دیگری نیز مورد بررسی قرار داد و از تعداد متوسط معاملات انجام‌شده با هر یک از ابزارهای پذیرش فعال سیستمی برای مقایسه آنها استفاده کرد.
بنا بر تحلیل آمارهای رسمی در اردیبهشت سال‌جاری، ابزار کارت‌خوان فروشگاهی با 281 تراکنش به ازای هر کارت‌خوان در مکان نخست قرار می‌گیرد و پذیرش اینترنتی با 122 تراکنش به ازای هر ابزار و پذیرش موبایلی با 75 تراکنش به ازای هر ابزار فعال به ترتیب در مکان‌های بعدی قرار می‌گیرند. افزون بر این متوسط تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در ماه مذکور معادل 237 تراکنش است که این تعداد نسبت به مقدار مشابه در ماه گذشته افزایش 2/ 15 واحدی (8/ 6 درصدی) را تجربه کرده است.
همچنین بیشترین افزایش متوسط تعداد تراکنش مربوط به کارت‌خوان فروشگاهی بوده است. شاخص مهم دیگر، شاخص متوسط مبلغ تراکنش‌ها به ازای هر ابزار پذیرش است. بنا بر آمارهای رسمی، میانگین ارزش هر معامله در اردیبهشت‌ماه هم شاهد تفاوت چشمگیری در این ابزارها است. متوسط مبلغ هر تراکنش در ابزار پذیرش اینترنتی 7/ 37 میلیون تومان بوده که این عدد برای کارت‌خوان‌های فروشگاهی 4/ 42 میلیون تومان و برای پذیرش موبایلی تنها 751 هزار تومان بوده است.
توزیع فراوانی کارت‌خوان‌های فروشگاهی در کشور
آمارهای رسمی در ارتباط با توزیع ابزارهای فعال سیستمی در استان‌های مختلف کشور حاکی از آن است که بیشترین تعداد کارت‌خوان‌های فعال در کشور به ترتیب به استان‌های تهران، خراسان‌رضوی و اصفهان تعلق دارد.
با این حال به‌دلیل جمعیت زیاد این استان‌ها این آمار دور از انتظار نیست و باید به شاخص‌های جزئی‌تر در این زمینه مراجعه کنیم. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که بیشترین سرانه تعداد ابزار کارت‌خوان فروشگاهی در دومین ماه سال1400 به ترتیب در اختیار استان‌های یزد، مازندران، بوشهر و تهران بوده است.
بنا بر آمارهای رسمی سرانه تعداد ابزار کارت‌خوان فروشگاهی فعال سیستمی در استان یزد به میزان 194/ 0 واحد، در استان‌های مازندران و بوشهر برابر با 184/ 0 واحد و در تهران نیز به میزان 182/ 0 واحد است.
همچنین کمترین شاخص مذکور مربوط به استان‌های سیستان‌وبلوچستان (11/ 0 واحد)، لرستان (118/ 0 واحد) و کرمانشاه (13/ 0 واحد) است. نکته قابل ذکر اینکه به‌منظور انجام محاسبات سرانه ابزار کارت‌خوان فروشگاهی هر استان از جمعیت بالای 18 سال کشور براساس سرشماری سال 1395 استفاده شده است. بر همین اساس در اردیبهشت 1400، تعداد سرانه ابزار کارت‌خوان فروشگاهی در کل کشور 156/ 0عدد به ازای هر فرد بالای 18 سال بوده است.
