گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در زمستان سال ۱۳۹۹ به رقم ۷/ ۹ درصد رسیده است. با این حساب می‌توان عنوان کرد که نرخ بیکاری متوسط در سال قبل به رقم ۶/ ۹ درصد رسیده که این رقم برای سال ۱۳۹۸ به میزان ۶/ ۱۰ درصد بوده است. نکته قابل‌توجه اینکه این کاهش نرخ بیکاری نه به‌دلیل ایجاد اشتغال بلکه به‌دلیل کاهش نرخ مشارکت است. براساس آمارها در زمستان سال ۱۳۹۹ نسبت به زمستان سال قبل از آن در مجموع ۳۰۰ هزار اشتغال کاهش یافته است. البته باید توجه کرد که در زمستان سال قبل و در اسفندماه، شیوع کرونا آغاز شده بود و در نتیجه در آن زمان نیز ریزش اشتغال صورت گرفته بود. نکته قابل توجه در گزارش مرکز آمار ایران این است که در زمستان ١٣٩٩ به میزان ۹/ ۴۰درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان١٣٩٨) ۵/ ۱درصد کاهش یافته است. به بیان دیگر، روند نزولی کاهش نرخ مشارکت در اقتصاد ایران جریان دارد.

تداوم روند کاهشی شاغلان کشور

بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر در زمستان ١٣٩٩ به میزان ٢٣ میلیون و ١٣٥ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل معادل ٣٠٠ هزار نفر کاهش داشته است. علاوه بر این بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در فصل مذکور، بخش خدمات با ۴/ ۵۰ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در رتبه‌های بعدی بخش‌های صنعت با ۸/ ۳۳ درصد و کشاورزی با ۸/ ۱۵ درصد قرار دارند. تحلیل آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در فصل تابستان ۹۸ نسبت به فصل بهار ۹۸ حدود ۲۸۹ هزار نفر به جمعیت شاغلان افزوده شده است. اما در ادامه این روند افزایشی به روند کاهشی تغییر جهت داد. در فصل پاییز ۹۸ نسبت به فصل قبل خود در حدود ۳۰۵ هزار نفر از جمعیت شاغلان کشور کاسته شد. در ادامه و با شیوع پاندمی کرونا این کاهش تشدید شد به نحوی که در زمستان ۹۸ نسبت به فصل پاییز همان سال بیش از یک میلیون نفر از جمعیت شاغلان کشور کاسته شد که آمار قابل‌توجهی است. البته در این بین فصل تابستان استثنا بود. نکته با اهمیت در این خصوص این است که بازار کار کشور در سال ۱۳۹۹ بیش از هر چیز متاثر از شیوع ویروس کرونا در کشور بوده است. بنا بر گزارش‌های رسمی بخش عمده این کاهش اشتغال(۷۲ درصد) در بخش خدمات رخ داده است. در ادامه با گذر از شوک اولیه شیوع ویروس کرونا از میزان کاهش اشتغال نیز کاسته شد. در فصل بهار ۹۹ نسبت به زمستان بیش از ۴۷۲ هزار نفر از جمعیت شاغلان کاسته شد ولی در فصل تابستان حدود ۵۷۹ هزار نفر به جمعیت مذکور افزوده شد. در نهایت در دو فصل پاییز و زمستان نیز به ترتیب حدود ۱۲۹ و ۲۷۸ هزار نفر از جمعیت شاغلان کشور کاسته شد.

آنالیز اشتغال ناقص

بررسی سهم اشتغال ناقص جمعیت ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که در زمستان ١٣٩٩ به میزان ۸/ ۱۰ درصد جمعیت شاغل کشور،‌ به دلایل اقتصادی نظیر فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و سایر موارد کمتر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که به میزان ۹/ ۳۳ درصد از شاغلان ١٥ ساله و بیشتر به میزان ٤٩ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند. سهم اشتغال ناقص عبارت است از نسبت جمعیت دارای اشتغال ناقص به جمعیت شاغل ضربدر ۱۰۰.

نرخ بیکاری در گروه‌های سنی مختلف

در بخش دیگر گزارش مرکز آمار به نرخ بیکاری در گروه‌های سنی مختلف پرداخته شده است. بررسی آمارهای مرتبط با نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که معادل ۶/ ۲۳درصد از فعالان این گروه سنی در زمستان ١٣٩٩ بیکار بوده‌اند. علاوه بر این بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان ١٣٩٨) به میزان ۱/ ۲ درصد با کاهش همراه بوده است. بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در فصل مذکور معادل ۸/ ۱۶ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این درحالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به زمستان ١٣٩٨، به میزان یک درصد کاهش یافته است.

تثبیت نرخ بیکاری در سطح زیر ۱۰ درصد

نتایج طرح آمارگیری نیروی‌کار در زمستان ١٣٩٩ منتشر شد. بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که به میزان ۷/ ۹ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. همچنین بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان ١٣٩٨) به میزان ۹/ ۰درصد کاهش یافته است. بررسی آمارهای رسمی در مورد نرخ مذکور به‌صورت پله‌ای با کاهش همراه بوده است به نحوی که از رقم ۹/ ۱۰ درصد در بهار ۹۸ به سطح ۷/ ۹ درصد در زمستان ۹۹ تقلیل یافته است. با وجود اینکه نرخ بیکاری در زمستان سال ۹۹ نسبت به فصل پاییز همان سال ۳/ ۰ واحد درصد رشد داشته است اما در تمام فصول سال گذشته این نرخ در زیر سطح ۱۰ درصد ثبت شده است به‌طوری‌که میانگین ۶/ ۹ درصد برای این شاخص به دست می‌آید. نرخ بیکاری در زمستان سال ۹۹ کاهش ۹/ ۰ درصدی نسبت به زمستان ۱۳۹۸ داشته است، اما از آنجا که کاهش این نرخ با افزایش جمعیت غیرفعال همراه بوده، نمی‌تواند بهبود وضعیت بازار کار را نشان دهد؛ زیرا افزایش جمعیت غیرفعال، پیامدهای مهمی در سیاست‌گذاری دارد و فعال کردن افراد غیرفعال حتی از استخدام مجدد بیکاران دشوارتر است. نکته قابل ذکر دیگر اینکه اگر میزان جمعیت فعال زمستان ۹۹ همانند زمستان سال ۹۸ بود، نرخ بیکاری به میزان ۱۲ درصد برآورد می‌شد.

کاهش نرخ مشارکت به سطح زیر ۴۰ درصد

یکی دیگر از شاخص‌های مهم اقتصادی، نرخ مشارکت اقتصادی است. بررسی آمارهای رسمی در این خصوص نشان می‌دهد که روند این نرخ از بهار ۹۸ تا زمستان۹۹ نزولی بوده است به نحوی که این نرخ از سطح ۷/ ۴۴ درصد در بهار ۹۸ به سطح ۹/ ۴۰ درصد در زمستان ۹۹ رسیده است. همچنین بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان١٣٩٨) به میزان ۵/ ۱درصد کاهش یافته است. براساس آمارهای رسمی در زمستان ١٣٩٩ به میزان ۹/ ۴۰درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ به عبارت دیگر این میزان از گروه مذکور در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. نرخ مشارکت اقتصادی یا همان نرخ فعالیت اقتصادی عبارت است از نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) ۱۰ ساله و بیشتر (یا ۱۵ ساله و بیشتر) به جمعیت در سن کار، ۱۰ساله و بیشتر (یا ۱۵ ساله و بیشتر) ضربدر ۱۰۰.