ایستگاه دوم در خط بانک مرکزی

رئیس کل بانک مرکزی در مقدمه صحبت‌های خود از پایان دوره نوسان ارزی سخن گفت. او با مخاطب قرار دادن فعالان اقتصادی و مردم، به این نکته اشاره کرد که بازار ارز پس از یک دوره سخت، تحت تاثیر دو عامل «فشارهای خارجی و تحریم‌های همه جانبه» و «انتظارات منفی ناشی از آن»، در دوره اخیر تدریجا به سمت «پایداری» و «پیش‌بینی پذیری» حرکت می‌کند. همتی با ذکر این نکته، مجددا تاکید کرد که تلاش بانک مرکزی در یک سال گذشته، عمدتا متمرکز بر «مدیریت بازار» و «ساماندهی» به آن بوده است. بنابراین عبدالناصر همتی در ابتدای صحبت‌های خود باردیگر بر تداوم ثبات بازار ارز تاکید کرد، نکته‌ای که شاید در کوتاه‌مدت نیز برای بازار ارز، یک تصویر ارائه دهد.

جفای بزرگ به بانک مرکزی

یکی از نکاتی که در سال‌های گذشته همواره متوجه دولت بوده، افزایش تعمدی نرخ ارز برای جبران کسری بودجه است. دولت ایران بزرگ‌ترین عرضه‌کننده ارز است و منابع خود را در سال‌های گذشته عمدتا از دریافت ریال از بانک مرکزی به ازای فروش ارز دریافت می‌کرد. طبیعتا افزایش نرخ ارز باعث رشد درآمدهای دولت خواهد شد، این رویه باعث شده که انگشت اتهام به سوی سیاست‌گذار روانه شود که در مقاطعی برای حصول درآمدهای بیشتر اقدام به افزایش نرخ ارز می‌کند. عبدالناصر همتی در بخش نخست صحبت‌های خود با رد این ادعا تاکید می‌کند: «طرح مباحثی مانند تامین مالی دولت یا کمک به بانک‌ها، از طریق تحولات نرخ ارز، نه تنها بر اساس آمار بی‌اساس است، بلکه جفای بزرگی در حق بانک مرکزی است.» البته او در ادامه صحبت‌های خود، «آماری» ارائه نکرد، تا معلوم شود، منظور رئیس کل بانک مرکزی کدام آمار است که می‌توان این ادعا را متناسب با آن بی اساس دانست.

ابزار بانک مرکزی برای کنترل نوسان

نکته دومی که رئیس کل بانک مرکزی به آن اشاره کرده است، ابزار لازم برای کنترل نرخ ارز است. همتی در صحبت‌های خود به این موضوع اشاره کرد «کنترل نوسانات نرخ ارز» فرآیند پیچیده‌ای است، که با «ابزارهای در اختیار بانک مرکزی» انجام می‌گیرد. در نکته دوم، نیز همتی تنها به گفتن این نکته اشاره کرده و عنوان نشده که ابزارهای در اختیار بانک مرکزی به‌طور مشخص چه مواردی بوده است. پیش‌تر، یکی از مسوولان عنوان کرده بود که طی یک سال اخیر، بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز، هیچ منابعی را وارد بازار نکرده و تزریقی صورت نگرفته است.

صیانت از منابع بانک مرکزی

رئیس کل بانک مرکزی حدود یک سال پیش بود که عنوان کرد‌: «ذخایر ارزی، ناموس بانک مرکزی است و باید از آن صیانت کرد.» این جمله در آن زمان با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد و انتقاداتی در این خصوص مطرح شد.  او در واکنش به این موضوع توضیح داد: منظور از این جمله این بود که ذخایر ارزی متعلق به ملت ایران است و باید از این ذخایر برای نیازهای اساسی کشور استفاده شود.   بخش سوم، صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی نیز مربوط به این ذخایر است.  همتی دراین باره تاکید کرد: «بنده همچنان بر عهد و برنامه یکسال پیش خود مبنی برصیانت از ذخایر بانک مرکزی پا برجا هستم و به‌صورت فزاینده به تقویت آن اهتمام جدی دارم.» آخرین گزارش‌ها حاکی از آن است که در اسفند ماه سال قبل میزان ذخایر خارجی بانک مرکزی رقمی معادل با ۱۱۰ میلیارد دلار است، این رقم در فروردین سال ۹۷ نیز رقمی معادل با ۱۰۹ میلیارد دلار عنوان شده است. این میزان بر اساس آمار بانک مرکزی در گزارش پولی و بانکی و تعدیل آن با نرخ ارز بانک مرکزی صورت گرفته است.

اولتیماتوم به بانک‌ها

رئیس کل بانک مرکزی در آخرین بخش از صحبت‌های خود به فاز دوم اقدامات بانک مرکزی پس از کنترل نوسانات ارزی اشاره کرد. همتی حوزه‌هایی را مشخص کرد که دوره تخلف بانک‌ها در این حوزه‌ها سر آمده است. «مقررات ابلاغی و برخی نسبت‌ها، به‌ویژه درصدهای سهامداری، اجرای حاکمیت شرکتی، اعطای وام‌های خاص خصوصا به اشخاص و شرکت‌های مرتبط و...» بخش‌هایی که رئیس کل بانک مرکزی روی آنها تاکید کرده است. علاوه بر این همتی به این موضوع اشاره کرد که بانک‌ها باید در چارچوب برنامه‌های بانک مرکزی برای اصلاح نظام بانکی، دستورالعمل‌ها و تصمیمات جدی و قاطعی که در بانک مرکزی اتخاذ و به آنها ابلاغ خواهد شد، با جدیت تمام پیگیری و اجرا کنند. این صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی به این معنی است که بانک مرکزی در گام دوم؛ تمرکز خود را بر اصلاح نظام بانکی بنا نهاده است. پیش‌تر رئیس کل بانک مرکزی در پیام‌های اینستاگرامی خود به بحث اصلاح نظام بانکی اشاره کرده بود.

به گفته او، براساس مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا و با تشکیل کمیته نقدینگی و بازار پول متشکل از جمعی از صاحب‌نظران اقتصادی، پولی و بانکی و مسوولان بانک مرکزی و طی جلسات متعدد برنامه‌های لازم برای این امر خطیر طراحی شده است. برخلاف تصور پیش آمده بانک مرکزی علاوه بر بازار ارز بر اصلاح نظام بانکی هم تاکید دارد، ولی پرهیز ازتعجیل، تداوم ثبات بازار پول و صیانت از سپرده‌های مردم، پیش شرط هر اقدامی در این زمینه است. اما موضوع اصلاح نظام بانکی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی است که اقتصاددانان برجسته کشور در مورد عواقب تاخیر در اصلاح آن هشدار دادند. این موضوع در سال‌های گذشته، همواره به‌عنوان یک برنامه مطرح می‌شد، اما در واقع گام عملی در جهت اصلاح نظام بانکی صورت نمی‌گرفت. با توجه به اینکه رئیس کل بانک مرکزی در برخی موارد نظیر اجرای حاکمیت‌های شرکتی و اعطای وام به اشخاص و شرکت‌های مرتبط، هشدارهایی را مطرح کرده است، احتمال دارد که در ماه‌های آتی تصمیماتی در این حوزه اتخاذ شود.