سرمقاله | روزنامه شماره 1758

چقدر از عمرتان را در صف گذرانده‌اید؟ صف خودرو، صف مجوز یا صف کنکور. به راستی ارزش وقت انسان‌ها در ایران چقدر است؟ میانگین دستمزد ساعتی، به‌عنوان هزینه‌فرصت زمان، یک معیار است. درحالی‌که میانگین دستمزد ساعتی در ایران در سال جاری به سختی به ۲دلار می‌رسد، این شاخص در آمریکا ۳۴، در کانادا ۲۵، در اروپا…

چهارشنبه، ۰۵ دی ۱۴۰۳

بحران انرژی؛ درس‌های تاریخی از ایالات‌متحده

سیاستگذاری در زمان بحران انرژی مانند راه‌رفتن روی لبه تیغ است. هر تصمیم می‌‌‌تواند سرآغاز مسیری جدید برای اقتصاد و جامعه باشد یا به عمیق‌‌‌تر شدن مشکلات منجر شود. همچنین بحران‌های انرژی نه‌تنها فشارهای کوتاه‌‌‌مدتی بر اقتصاد وارد می‌کنند، بلکه اغلب از ضعف‌‌‌های ساختاری پرده برمی‌‌‌دارند که مدت‌‌‌ها نادیده گرفته شده‌‌‌اند. ایالات‌متحده به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان بزرگ انرژی جهان، بارها در معرض بحران‌های انرژی قرار گرفته است. این بحران‌ها در طول تاریخ، دولت‌‌‌ها را وادار به اقدام کرده‌‌‌اند؛ اما آیا این اقدامات همیشه موثر بوده‌اند؟

سه‌شنبه، ۰۴ دی ۱۴۰۳

کارت برنده در مذاکرات

سیگنال‌های مذاکراتی بیش از گذشته نمود می‌یابد. از «مذاکرات شرافتمندانه» وزیر خارجه کشورمان گرفته تا اخباری مبنی بر ارسال پیام از سوی تیم تشکیل‌دهنده دولت آتی آمریکا برای مذاکره. اما از سوی دیگر، فشار لابی اسرائیل در خارج از مرزها و برخی از گروه‌های داخلی که مثل همیشه معتقدند الان وقت مذاکره نیست، می‌تواند خیلی سریع فرصت به‌وجودآمده برای مذاکره را ببندد.

دوشنبه، ۰۳ دی ۱۴۰۳

پایان ناکامی تولید

صنعتی شدن موفق فقط زمانی حاصل می‌شود که برآیند این متغیرها منجر به این شود که بنگاه‌های اقتصادی کشور بتوانند کالایی «بازارپذیر» برای بازارهای جهانی ارائه کنند.

یکشنبه، ۰۲ دی ۱۴۰۳

بسیار اندک، بسیار دیر

تصور کنید فردی فکر می‌کند که از سوی فرد دیگری مورد تهدید جدی جانی قرار دارد و با شواهدی قابل اعتنا به دادگاه مراجعه می‌کند. انتظار دارید نظام قضایی به چه ترتیبی با او برخورد کند؟

شنبه، ۰۱ دی ۱۴۰۳

آنچه روزانه گم می‌شود، سوخت نیست

جناب دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهور محترم، در سخنانی تامل‌‌‌برانگیز و نگران‌‌‌کننده فرموده‌‌‌اند؛ روزانه ۲۰ میلیون لیتر سوخت در کشور گم می‌شود و در حالی‌‌‌که سازمان‌های دولتی متولی تولید و عرضه سوخت هستند، کسی هم پاسخگو نیست.

پنجشنبه، ۲۹ آذر ۱۴۰۳

بازخوانی استراتژی توسعه صنعتی در بستر اقتصاد پرنوسان

تدوین سند استراتژی توسعه صنعتی راهی است که بر اساس آن، دولت‌ها با بنگاه‌داران، کارآفرینان و نیروی کار در چارچوب اهداف معین و ابزارهای مشخص گفت‌وگو می‌کنند. اساسا تنظیم اسناد اقتصادی نیازمند تبیین اهدافی معلوم، خوش‌تعریف و مدت‌دار است که قابل سنجش نیز باشد.

چهارشنبه، ۲۸ آذر ۱۴۰۳

مراحل و عواقب صنعت‏‏‌زدایی

بنا به تحقیق مسعود نیلی و همکاران، صنعت ایران طی ۶۰سال گذشته ۵دوره کاملا متفاوت را پشت سر گذاشته است.

سه‌شنبه، ۲۷ آذر ۱۴۰۳

تجلیل از مخالفان FATF

در روزهای اخیر دوباره شاهد طرح بحث پیوستن ایران به لیست کشورهای همکار FATF در میان مسوولان تراز اول کشور بوده‌‌‌‌‌‌ایم. در این مختصر بنا دارم ضمن تبریک به مخالفانی که با تلاش و جدیت مثال‌‌‌زدنی، همه همّ خود را برای ممانعت از حل این قضیه و بهره‌‌‌مند شدن کشور از منافع آن به کار بستند، شمه‌‌‌ای از اقدامات ایشان را یادآور شوم.

دوشنبه، ۲۶ آذر ۱۴۰۳

بازار قیمت‌ساز

بانک‌مرکزی در اقدامی قابل تقدیر با معرفی سامانه و راهکار جدید بر آن شد تا تخصیص ارز تجاری با مکانیزم عرضه و تقاضا انجام شود. اکنون دو مساله وجود دارد؛ اول اینکه چگونه عمل کنیم تا فرآیند تازه مانند تجربیات گذشته نشود؟ دوم، این پرسش را در ذهن داشته باشیم که آیا این سامانه جدید می‌تواند شکل‌دهنده قیمت ارز باشد؟

یکشنبه، ۲۵ آذر ۱۴۰۳

وزارت بانکداری

سال‌ها پیش در یکی از جلسات بانک مرکزی حضور داشتم. فضای جلسه جدی و پر از بحث‌های تخصصی بود. در میان جمع، یکی از نویسندگان قانون عملیات بانکی بدون ربا نیز حاضر بود. او مردی سالخورده با سال‌ها تجربه مدیرعاملی در یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های کشور بود و احترام زیادی میان حاضران داشت. درحالی‌که همه به بحث‌های گوناگون گوش می‌دادیم، یکی از حاضران با لحنی صریح و البته انتقادی پرسید: «این چه کاری بود که انجام دادید؟ چرا قانون عملیات بانکی بدون ربا را تصویب کردید؟ مگر نمی‌دانستید که چه ایراداتی دارد؟»

شنبه، ۲۴ آذر ۱۴۰۳

تفاوت اقتصاددانان و توده مردم

این روزها که آلودگی هوا بالا گرفته و تعطیلی مدارس و ادارات را به دنبال داشته است، این پرسش در ذهن ایرانیان مطرح می‌شود که علت این آلودگی هوا چیست؟ معمولا پاسخی که دانش‌آموختگان اقتصاد می‌دهند با پاسخی که عموم شهروندان می‌دهند، متفاوت است.

پنجشنبه، ۲۲ آذر ۱۴۰۳

قواعد حقوق در چرخه سیاستگذاری عمومی

قانون چیست؟ این پرسش یکی از بنیادی‌ترین دغدغه‌های اندیشمندان حقوق، سیاست و فلسفه بوده است. قانون را می‌توان جوهر سیاستگذاری عمومی دانست؛ ابزاری که برای تنظیم روابط انسانی، حفظ حقوق و ارتقای عدالت در جامعه به‌کار می‌رود.

چهارشنبه، ۲۱ آذر ۱۴۰۳

سیاست مهاجرت با هوش مصنوعی

به‌طور متوسط سالانه حدود ۱۴میلیون نفر توریست از کشورهای مختلف جهان به سنگاپور سفر می‌کنند. مرز خاکی سنگاپور با مالزی با میانگین تردد روزانه ۳۰۰‌هزار نفر، پرترددترین مرز خاکی جهان به شمار می‌رود. اما مدیریت این حجم از جابه‏‏‌جایی‏‏‌های انسانی در مرزهای خاکی و هوایی و آبی سنگاپور کار آسانی نیست.

سه‌شنبه، ۲۰ آذر ۱۴۰۳

کدام وزارتخانه‌ها تعطیل شوند؟

این یادداشت را با یک پرسش شروع می‌کنم، حدس می‌زنید چه تعداد سازمان دولتی و حاکمیتی در ایران فعالیت می‌کنند؟ پاسخ به این پرسش شما را حیرت‌زده خواهد کرد؛ بیش از ۶هزار سازمان دولتی و حاکمیتی در ایران فعالیت می‌کنند.

یکشنبه، ۱۸ آذر ۱۴۰۳

بزنگاه دمشق

وقایع سوریه، بار دیگر نشان داد که قدرت سیاسی بدون پشتوانه مردمی بی‌ثبات است. اگرچه به‌نظر می‌رسد همه چیز تحت کنترل است، اما به یک‌باره بی‌ثباتی بالقوه، بالفعل می‌شود. درحالی‌که معلوم نیست فردای روز تغییر، وضعیت بدتر یا بهتر شود، اما تحولات با این شک و تردید متوقف نمی‌شود.

شنبه، ۱۷ آذر ۱۴۰۳

ایران در جهان هوش مصنوعی

انقلاب هوش مصنوعی به‌سرعت در حال ایجاد تحولاتی بنیادی در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. هوش مصنوعی نیز همچون انقلاب‌های فناورانه پیشین (مانند الکتریسیته)، ویژگی‌های فناوری‌ همه‌منظوره (General Purpose Technology) را به همراه خود دارد و نه‌تنها انقلابی در صنایع موجود ایجاد کرده، بلکه بستری برای ظهور نوآوری‌های بی‌شمار در صنایع مختلف فراهم آورده است.
عمرمان در صف و سامانه گذشت

چقدر از عمرتان را در صف گذرانده‌اید؟ صف خودرو، صف مجوز یا صف کنکور. به راستی ارزش وقت انسان‌ها در ایران چقدر است؟ میانگین دستمزد ساعتی، به‌عنوان هزینه‌فرصت زمان، یک معیار است. درحالی‌که میانگین دستمزد ساعتی در ایران در سال جاری به سختی به ۲دلار می‌رسد، این شاخص در آمریکا ۳۴، در کانادا ۲۵، در اروپا ۲۸ و در کره‌جنوبی ۱۸دلار آمریکا است.

چهارشنبه، ۱۴ آذر ۱۴۰۳

نوبل اقتصاد ۲۰۲۴؛ دستاوردی بیش از یک کتاب

در سال ۲۰۲۴، دارون عجم‌‌‌اوغلو، سایمون جانسون و جیمز رابینسون به دلیل پژوهش‌‌‌های پیشگامانه خود در مورد تاثیر نهادهای سیاسی و اقتصادی بر رفاه و توسعه، موفق به کسب جایزه نوبل اقتصاد شدند. این پژوهش‌‌‌ها با تاکید بر تاثیر نهادهای «فراگیر» و «بهره‌کش»، چارچوبی برای درک تفاوت‌‌‌های توسعه‌‌‌ای میان کشورها و در طول زمان ارائه کرده‌‌‌اند.

سه‌شنبه، ۱۳ آذر ۱۴۰۳

این بانک «بانک» نیست

بانک نهادی اقتصادی است که با فعالیت پذیرش سپرده سپرده‌گذاران و پرداخت تسهیلات به مردم و فعالان اقتصادی شناخته می‌شود و قدمت آن در این فعالیت به تمدن بابل و آشور بازمی‌گردد.

دوشنبه، ۱۲ آذر ۱۴۰۳

تغییر رویکرد طرفین مذاکرات

گفت‌وگوهای بین ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، انگلیس و فرانسه) در ژنو در پنج‌شنبه و جمعه گذشته بعد از مدت‌ها وقفه، نشانه‌ای از تغییر رویکرد دو طرف برای بحث و بررسی مسائلی است که در سال‌های اخیر از موضوع هسته‌ای فراتر رفته و ابعاد و گستره وسیع‌تری یافته است.

یکشنبه، ۱۱ آذر ۱۴۰۳

مشکل بزرگ بانک‌ها

به نظر می‌رسد سیاستگذار بر آن شده تا بانک‌ها تخصصی‌تر شوند و هر بانک زمینه خاصی در اقتصاد را پوشش دهد. استدلال هم گویی این است که این اقدام موجب می‌شود تا همه فعالیت‌ها بتوانند اعتبار لازم را کسب کنند. آیا مشکل کمبود اعتبار، این‌گونه حل می‌شود؟ آیا این معضل که برخی از بانک‌های ما استانداردهای بانکداری را مراعات نمی‌کنند، به این شکل برطرف می‌شود؟ آیا بحث اصلی سیستم بانکی که همان ناترازی بین جریان ورودی و خروجی است، رفع می‌شود؟ آیا اگر یک بانک در حوزه خاصی متمرکز شود، آن وقت می‌تواند ذخیره مناسب را برای زیان‌های مورد انتظارش کسر کند؟ می‌تواند کفایت سرمایه خود را بهبود ببخشد؟ می‌تواند مدیریت نقدینگی خود را مطلوب‌تر کند؟

شنبه، ۱۰ آذر ۱۴۰۳

چرا سند چشم‌انداز۱۴۰۴ ایران به اهداف خود نرسید؟

سند چشم‌انداز ۲۰ساله ایران در افق۱۴۰۴ به‌عنوان یک طرح استراتژیک ملی، چشم‌اندازی بلند‌پروازانه برای توسعه اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی ایران ترسیم کرد. این سند با هدف تبدیل ایران به کشوری توسعه‌یافته، الهام‌بخش و دارای جایگاه نخست اقتصادی و علمی در منطقه به تصویب رسید. با وجود اینکه اکنون به سال۱۴۰۴ نزدیک شده‌ایم، بسیاری از اهداف این سند محقق نشده‌اند و همچنان چالش‌های زیادی در دستیابی به این آرمان‌ها مشاهده می‌شود. تحلیل دقیق ناکامی‌های سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، درک عمیق‌تری از موانع و چالش‌های توسعه در ایران فراهم می‌کند و می‌تواند به راهکارهایی برای عبور از مشکلات پیش رو اشاره داشته باشد.

پنجشنبه، ۰۸ آذر ۱۴۰۳

آسیب‌شناسی بخش اجرا در چرخه سیاست‌های عمومی

مرحله اجرا در چرخه سیاستگذاری عمومی به‌عنوان یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل، در کشور ما با چالش‌های جدی روبه‌رو است. طراحی دقیق سیاست‌ها و تدوین چشم‌اندازهای بلندمدت و برنامه‌های توسعه، زمانی به موفقیت می‌رسند که اجرای آنها به شکل موثر، منسجم و کارآمد انجام شود. متاسفانه، در شرایط کنونی، ضعف‌های ساختاری و عملکردی در این مرحله، بسیاری از اهداف توسعه‌ای را غیرقابل‌دسترس کرده و اعتماد عمومی به نهادهای اجرایی را کاهش داده است.

چهارشنبه، ۰۷ آذر ۱۴۰۳

یک اقتصاددان از مخاطرات نرخ بهره واقعی منفی می گوید

آلوده به نرخ بهره منفی/ چرا مردم به بانک ها هجوم می برند؟

دنیای اقتصاد: مرتضی کاظمی، اقتصاددان، در ویدیویی کوتاه درباره سرمقاله‌ای که با عنوان “آلوده به نرخ بهره منفی” برای روزنامه دنیای اقتصاد نوشته است، توضیح می‌دهد.
آلوده به نرخ بهره منفی

در ایران نرخ بهره واقعی (Real interest rate) غالبا منفی و رانتی بوده است. آلوده‌ترین دستگاه به نرخ بهره منفی، دولت است؛ ولی ای کاش فقط دولت به این مرض آلوده شده بود. فعالان اقتصادی و بسیاری از شهروندان به ناچار به این آلودگی آغشته شده‌اند. فرمولی که اقتصاددانان برای محاسبه نرخ بهره واقعی در نظر دارند تفاضل نرخ بهره اسمی و نرخ تورم است. در ۵۰سال گذشته اکثرا نرخ بهره‌ اسمی بسیار پایین‌تر از نرخ تورم بوده و عده‌ای به‌طور مداوم از منفی بودن نرخ بهره واقعی و در نتیجه وام‌های ارزان، بهره‌مند شده و به طرز ناسالمی مال‌اندوزی کرده‌اند.

سه‌شنبه، ۰۶ آذر ۱۴۰۳

خصوصی‌سازی در ایران؛ درسی برای آموختن

هفته گذشته رئیس‌جمهور تازه انتخاب‌شده آمریکا دو نفر از کارآفرینان بنام آن کشور را برای تصدی اداره تازه‌تاسیس کارآمدسازی دولت که آن را هدیه‌ای برای آمریکائیان دانسته است، معرفی کرد. در این یادداشت نکات اصلی بیانیه ترامپ در تشریح ماموریت این اشخاص، تجربه نویسنده از مشکلی حل‌نشده پس از قریب به سه‌دهه در اقتصاد ایران و درس‌هایی آموزنده برای سیاستگذاری در ایران را بررسی می‌کنیم.