داده‌های منتشره سازمان تجارت جهانی برای سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد صادرات کالایی ایران با افتی ۲۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۱ به ۹۷ میلیارد دلار کاهش یافته است. در نتیجه سهم ایران از ۷/۰ درصد کل صادرات کالایی جهان (که در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۵ هزار میلیارد دلار بوده است) به ۶/۰ درصد تنزل یافته است. در خلال همین یک سال کشور همسایه؛ عراق با رشد ۱۳ درصدی صادرات توانسته است خود را بالا کشیده و ۹۴ میلیارد دلار صادرات داشته باشد و در کنار ایران جای گیرد. عربستان سعودی با ۳۸۶ میلیارد دلار صادرات، بزرگ‌ترین صادرکننده منطقه خاورمیانه است و سهمی ۶/۲ درصدی از صادرات جهان را دارد. کشورهای بعدی در منطقه امارات متحده عربی، ترکیه، قطر و کویت به ترتیب ۳۰۰ میلیارد دلار، ۱۵۳ میلیارد دلار، ۱۲۹ میلیارد دلار و ۱۲۱ میلیارد دلار با سهم‌های ۲ درصدی، ۱ درصدی، ۹/۰ درصدی و ۸/۰درصدی هستند. با توجه به اینکه ایران یک درصد جمعیت و مساحت کره زمین را در اختیار دارد، انتظار طبیعی این است که میزان صادرات ایران دست‌کم ۱ درصد از کل صادرات جهان باشد؛ یعنی دقیقا برابر با مقدار صادرات ترکیه که جمعیتی به اندازه ایران دارد. علاوه بر این هنگامی که به صادرات خدمات تجاری (شامل حمل و نقل، گردشگری، خدمات فنی و مهندسی، مالی و غیر آن) نگاه می‌کنیم وضعیت مشابهی و شاید نامناسب‌تری را می‌بینیم. به طور دقیق‌تر اینکه از حدود ۴ هزار میلیارد دلار صادرات خدمات تجاری جهان، تنها حدود ۱۰ میلیارد دلار آن به ایران تعلق می‌‌گیرد که سهمی ۲۵/۰ درصدی می‌شود. اما ترکیه در این مورد هم با کسب ۴۲ میلیارد دلار درآمد ارزی از صادرات خدمات تجاری باز هم توانسته است سهم یک درصدی خویش را حفظ کند. نیمی از این درآمد ترکیه ناشی از ورود گردشگران خارجی است که سالانه بیش از ۳۰ میلیون گردشگر خارجی را پذیرا می‌شود. اما ایران با جاذبه‌های گردشگری به مراتب بیشتر و متنوع‌تر به زحمت توانسته است یک تا دو میلیون گردشگر را جذب کند. نتیجه‌ اینکه ایران نسبت به ترکیه از سه جهت نیاز به تقویت حضور خود در بازار جهانی دارد. یکی اینکه صادرات کالایی ایران با احتساب فروش نفت حدود ۶۰ درصد صادرات ترکیه است. دوم اینکه عمده این صادرات یعنی بیش از ۸۰ درصد صادرات ایران مواد خام و اولیه مثل نفت است در حالی که صادرات ترکیه چنین وابستگی به منابع خام ندارد. و سوم اینکه در زمینه گردشگری، حمل‌ونقل و خدمات فنی و مهندسی در یک‌چهارم سطح این کشور قرار داریم. این اعداد هشداردهنده به خوبی گواهی می‌دهد که همسایگان ریز و درشت ما توانسته‌اند جایگاه مناسبی در اقتصاد جهانی برای خود دست‌وپا کنند. اما چرا صادرات مهم است؟ چون هیچ کشوری در جهان بدون اتکا به بازارهای خارجی و حضور و رقابت در عرصه جهانی موفق به توسعه‌یافتگی نشده است. رویکرد توسعه بر پایه جانشینی واردات که در داخل ایران به شکل خودکفایی و استقلال تبلیغ می‌شد به رانت‌جویی، فساد و عقب‌ماندگی منجر می‌شود و به‌ همین دلیل تا حدود زیادی کنار گذاشته‌شده‌است. اگر ایران می‌خواهد از دام عقب‌ماندگی رهایی یابد و شکاف درآمدی و فناوری خود را با جهان کاهش دهد چاره‌ای به جز افزایش صادرات و متنوع‌کردن آن و جذب سرمایه‌گذاری خارجی ندارد. دکترجعفر خیرخواهان