محسن ایلچی

مجلس شورای اسلامی طی طرحی که یک فوریت آن به تصویب رسیده، بر این نظر است که رییس‌کل بانک مرکزی ایران باید همانند سایر نامزدان وزارتخانه‌ها توسط رییس‌جمهوری به مجلس معرفی شده و سپس مجلس به رییس‌کل بانک مرکزی رای اعتماد بدهد.این طرح مجلس، «بانک مرکزی» به عنوان مهم‌ترین نهاد سیاستگذار پولی کشوررا به مثابه یک دستگاه اجرایی دولتی فرض کرده است که فرآیند انتخاب مسوول آن باید با نظارت نمایندگان باشد.این طرح مجلس از ابعاد پیامدی تخصصی، قابل بررسی است.سال‌ها است که محافل آکادمیک و حتی برخی از مدیران ارشد بانک مرکزی از نبود استقلال این نهاد و استیلای دولت بر آن و وجود یک بانک مرکزی منطبق با معیارها و خواسته‌های دولت انتقاد می‌کنند. این در حالی است که طرح مجلس به طور غیرکارشناسانه‌تر به جای تامین استقلال بانک مرکزی، وابستگی این نهاد را به دولت تشدید می‌کند.

بسیاری از مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و نبود استحکام در سیاست‌های پولی کشور به دلیل نبود استقلال بانک مرکزی است.

حال به نظر می‌رسد انتخاب رییس‌کل بانک مرکزی توسط دولت و تایید آن از سوی مجلس سبب تشدید چسبندگی سیاست‌های پولی و مالی دولت شود.

واقعیت این است که به دلیل نبود تجربه یک بانک مرکزی مستقل در اقتصاد ایران، تاکنون آثار مثبت استقلال بانک مرکزی در فرآیند تصمیم‌سازی و برآیند تصمیم‌گیری برای مجریان و قانونگذاران ملموس نبوده است. اما این آثار چیست؟

۱ - استقلال بانک مرکزی، باعث شفاف شدن سیاست‌های پولی کشور می‌شود.۲ - استقلال بانک مرکزی، موجب استحکام سیاست‌های پولی کشور می‌شود.۳ - استقلال بانک مرکزی، باعث تفکیک سیاست‌های پولی از سیاست‌های مالی می‌شود.۴ - استقلال بانک مرکزی، باعث شفاف شدن وظایف پولی از وظایف غیر‌پولی می‌شود.

۵ - استقلال بانک مرکزی، دامنه عملیات شبه مالی را محدود می‌‌سازد.

۶ - استقلال بانک مرکزی، تمایل و توان این نهاد را به سوی سیاستگذاری کلان اقتصادی جلب می‌‌کند.

۷ - استقلال بانک مرکزی، تزلزل در تصمیم‌گیری‌ها و تداوم روش آزمون و خطا را تقلیل می‌دهد.

۸ - استقلال بانک مرکزی، باعث محدود شدن دامنه تاثیرگذاری سایر نهادها و شوراهای موازی در درون تشکیلاتی، بر روند تصمیم‌گیری‌های این حوزه می‌شود.۹ - استقلال بانک مرکزی، سطح درگیری و خنثی‌سازی سایر سیاستگذاری‌های بازرگانی، صنعتی، مالی با سیاست‌های پولی و اعتباری کشور را از میان می‌برد.

۱۰ - استقلال بانک مرکزی، مسوولیت‌پذیری این نهاد در قبال تصمیمات و تدابیر پولی را افزایش می‌دهد.۱۱ - استقلال بانک مرکزی، از دامنه مداخلات وزارت اقتصاد در سیاستگذاری‌های پولی و بانکی می‌کاهد. ۱۲ - استقلال بانک مرکزی، خواسته یا ناخواسته، وضعیت پاسخگویی وزارت اقتصاد در قبال تصمیمات اقتصادی را مشخص می‌‌کند. ۱۳ - استقلال بانک مرکزی، توان و شناخت ناظران و تحلیلگران و منتقدان سیاست‌های پولی در خصوص تحلیل، ارزیابی و ارزشیابی جهت‌گیری‌ها و تدابیر پولی را افزایش می‌دهد.۱۴ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند بر آینده و سرنوشت بانکداری خصوصی ایران، تاثیر مثبت بسزایی داشته باشد.

۱۵ - استقلال بانک مرکزی، روابط و مناسبات میان دولت با بانک مرکزی را شفاف می‌‌کند. ۱۶ - استقلال بانک مرکزی، درجه وابستگی دولت به این نهاد را کاهش می‌دهد.۱۷ - استقلال بانک مرکزی، قدرت سایر دستگاه‌ها برای اعمال فشار بر مدیران ارشد سیستم بانکی را تقلیل می‌دهد.

۱۸ - استقلال بانک مرکزی، فشار برای عزل و نصب سیاسی مدیران در سیستم بانکی را از بین می‌برد.۱۹ - استقلال بانک مرکزی، زمینه استقراض دولت از بانک مرکزی را به جز در شرایط فورس ماژور از بین می‌برد.

۲۰ - استقلال بانک مرکزی، باعث تقویت دید بلند مدت و حذف دید کوتاه مدت رهبران سیاسی نسبت به سیاست‌های پولی و حتی مالی می‌شود.۲۱ - استقلال بانک مرکزی، باعث واقع بینانه شدن حمایت دولت از سیستم بانکی و پایان حمایت‌های سیاسی از این سیستم می‌شود.

۲۲ - استقلال بانک مرکزی، سبب ساز استحکام موقعیت بانک مرکزی در نظام تصمیم‌گیری کلان کشور می‌شود.۲۳ - استقلال بانک مرکزی، موجب اعطای موقعیت بایسته و شایسته این نهاد در کابینه دولت می‌شود.۲۴ - استقلال بانک مرکزی، در حداقل سازی بی انضباطی مالی دولت موثر است.

۲۵ - استقلال بانک مرکزی، باز تعریف ماموریت بسیاری از نهادها، شوراها و ستادهای اقتصادی در تشکیلات دولت را ضروری می‌‌سازد.

۲۶ - استقلال بانک مرکزی، زمینه برقراری شدیدترین محدودیت‌های قانونی برای تامین مالی هزینه‌های عمومی از طریق اعطای اعتبار بانک مرکزی به دولت را فراهم می‌‌سازد.۲۷ - استقلال بانک مرکزی این نهاد را از اجرای قوانین محدود‌کننده دولتی رها می‌‌سازد.

۲۸ - استقلال بانک مرکزی، باعث می‌شود که رییس‌کل بانک مرکزی از سوی رییس‌جمهور انتخاب و منصوب شود و وزیر اقتصاد به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم مجری برنامه‌های بانک مرکزی باشد.۲۹ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند زمینه توسعه بازار پول را فراهم کند.

۳۰ - استقلال بانک مرکزی در محدود کردن دامنه فعالیت بازارهای غیر‌متشکل پولی موثر است.

۳۱ - استقلال بانک مرکزی، باعث تخصیص بهینه منابع می‌شود.

۳۲ - استقلال بانک مرکزی، به این نهاد اختیار می‌دهد که اهرم‌ها و ابزارهای پولی، یعنی نرخ بهره، نرخ تنزیل مجدد انتشار اوراق قرضه و تغییر مقدار ذخیره قانونی را به گونه‌ای متعارف مورد استفاده قراردهد.۳۳ - استقلال بانک مرکزی، در کنترل و کاهش نرخ تورم موثر است.۳۴ - استقلال بانک مرکزی در کنترل رشد نرخ نقدینگی موثر است.

۳۵ - استقلال بانک مرکزی (درصورت سیاستگذاری‌های منسجم) باعث حفظ ارزش پول ملی می‌شود.

۳۶ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند از نوسانات نامنظم سایر اسعار خارجی در برابر پول ملی جلوگیری کند.

۳۷ - استقلال بانک مرکزی، سبب ساز اتخاذ سیاست‌هایی است که منجر به حفظ تعادل پرداخت‌های خارجی کشور می‌شود.۳۸ - استقلال بانک مرکزی، به صورت کلی، اختیارات این نهاد را برای سیاستگذاری‌های ارزی توسعه می‌دهد.۳۹ - استقلال بانک مرکزی، باعث می‌شود که این نهاد با اختیارات بیشتر به تغییر و تثبیت رژیم‌های ارزی بپردازد.

۴۰ - استقلال بانک مرکزی، مدیریت بر تعهدات و ذخایر ارزی کشور را تسهیل می‌‌کند.۴۱ - استقلال بانک مرکزی، امکان می‌دهد که تغییر سایر نسبت‌های پولی و متغیرهای اقتصادی تحت کنترل قرار گیرد.۴۲ - استقلال بانک مرکزی، در مهار بسط بی‌رویه پایه پولی موثر است.۴۳ - استقلال بانک مرکزی، در مهار رشد فزاینده هزینه‌های جاری دولت هم موثرتر است.۴۴ - استقلال بانک مرکزی (طبق داده‌های تحقیقات قابل دسترسی و اتکا) بر نرخ رشد اقتصادی موثر است.

۴۵ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند نرخ بیکاری را تعدیل کند.

۴۶ - استقلال بانک مرکزی، احساس مسوولیت این نهاد را در قبال انتشار گزارش‌های آماری و اظهارنظرها بیشتر می‌‌کند. ۴۷ - استقلال بانک مرکزی، مسوولیت و تعهد این نهاد را در قبال صحت اطلاعات منتشره افزایش می‌دهد.۴۸ - استقلال بانک مرکزی باعث ارتقای سطح اعتبار بانک مرکزی و نظام بانکداری کشور در محافل پولی و موسسات بین‌المللی می‌شود.۴۹ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند حتی در تعدیل نرخ ریسک اعتباری کشور موثر باشد.

۵۰ - استقلال بانک مرکزی، در تقویت موقعیت اصلاحات راهبردی سیستم بانکی موثر است.

۵۱ - استقلال بانک مرکزی، اعتماد و اطمینان بین‌المللی به سیاست‌های پولی و نظام بانکی کشور را افزایش می‌دهد.۵۲ - استقلال بانک مرکزی، سیستم را در برابر پذیرش و اجرای استاندارد‌های جدید بانکداری، منعطف می‌‌سازد.۵۳ - استقلال بانک مرکزی، دامنه تاثیرگذاری شورای پول و اعتبار بر سیاست‌گذاری‌های پولی را معین می‌‌سازد.۵۴ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند باعث تقویت نظارت این نهاد بر بانک‌ها شود.

۵۵ - استقلال بانک مرکزی، فشار پیرامونی احزاب و گروه‌های سیاسی (البته در یک اقتصاد سالم) جهت تغییر تصمیمات را تعدیل می‌‌کند.

۵۶ - استقلال بانک مرکزی، جایگاه این نهاد را نزد افکار عمومی شفاف تر می‌‌کند.۵۷ - استقلال بانک مرکزی، می‌‌تواند به چندگانگی مقررات و قوانین بانکی در کشور پایان دهد. ۵۸ - و ده‌ها علت و برهان و دلایل کارشناسی دیگر که نمی‌تواند از نگاه بانکداران و اقتصاددانان خبره و نقاد دور بماند.حال آیا طرح مجلس شورای اسلامی استقلال واقعی بانک مرکزی را تضمین می‌کند؟