محمدصادق جنان‌صفت

مصوبه قانونی روز شنبه گذشته مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره طرح تشویق به «یکپارچه‌سازی» و «جلوگیری از خرد شدن» اراضی کشاورزی، تصمیم بسیار با اهمیتی است که باید در کانون توجه فعالان و کارشناسان اقتصادی و سیاسی قرار گیرد. این طرح چند سال بود میان مجلس و شورای نگهبان دست به دست می‌شد و اکنون قابلیت اجرایی پیدا کرده است.

اجرای دقیق و کامل این قانون سرشت و سرنوشت دهقانان و سازمان تولید زراعی را به صورت مستقیم و تجارت داخلی و خارجی محصولات زراعی را به صورت غیرمستقیم دگرگون خواهد کرد. سازمان تولید زراعی در حال حاضر بر پایه اراضی خرد و پراکنده و دهقانان خرده‌پا استوار شده است. در وضعیت فعلی میانگین اراضی زراعی تحت تملک یک دهقان کمتر از ۵ هکتار است و دست‌کم ۵/۲میلیون دهقان با این میزان زمین فعالیت می‌کنند که با احتساب اعضای خانوار به ۱۰میلیون نفر می‌رسد.

کوچک بودن اراضی تحت تملک این دهقانان موجب شده است درآمد و سود آنها تکافوی هزینه‌های تولید و سایر هزینه‌های زندگی را نکرده و دولت احساس تعهد کرده و دخالت خود را در مراحل گوناگون تهیه مواد اولیه، تولید و خرید محصولات توجیه کند.

این وضعیت به سردرگمی و پیچیده شدن تولید و بازرگانی محصولات کشاورزی منجر شده و علاوه‌بر این میلیون‌ها دهقان ایرانی را به زمین‌های کوچک و کم‌بازده گره زده است. در اراضی خرد و پراکنده زراعی عملکرد در هکتار تولید گندم، جو، چغندر، برنج و ... در مقایسه با عملکرد در هکتار جهانی بسیار پایین و قیمت تمام‌شده به نسبت بالا است و واردات را ضروری می‌کند.

در صورتی که اراضی زراعی خرد و پراکنده در چارچوب تعاونی‌های تولید یکپارچه شده و عملکرد در هکتار تولید افزایش یابد و بخشی از دهقانان مازاد بر نیاز نیز از اراضی زراعی کاسته و نسبت نیروی کار بر زمین کاهش یابد، می‌توان امیدوار بود در یک دوره معین تولید رقابتی شده و کشاورزی مدرن جای کشاورزی سنتی را بگیرد. در چنین وضعیتی سطح و شمار دخالت نهاد دولت نیز در تولید و بازرگانی خارجی و داخلی کاهش یافته و مجادله بی‌پایان نیم قرن گذشته به سمت سازگاری پیش خواهد رفت. رنج دهقانان خرده پای اسیر در مزرعه‌های کوچک و کم‌بازده باید پایان یابد و این مصوبه می‌تواند گامی در این مسیر باشد.