علی سرزعیم

اخیرا کشاکش میان مجلس و سازمان تامین اجتماعی بر سر افزایش حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی بالا گرفته است. یکی از نمایندگان مجلس اظهار داشته که بازنشستگان تامین اجتماعی با مراجعات مکرر خواستار افزایش حقوق بازنشستگی خود همپایه بازنشستگان کشوری و لشکری شده‌اند.

در مقابل، سازمان تامین اجتماعی از این کار سر باز می‌زند چرا که خود را مشمول مصوبه مجلس نمی‌داند و لااقل اظهار داشته که سهمی از بودجه اختصاص داده شده به این کار را دریافت نکرده که بتواند آن را به مستمری‌بگیران خود پرداخت کند. مشکل کجاست؟

اگر سازمان تامین اجتماعی سازمانی دولتی نبود و مانند بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی و بیمه در کشورهای توسعه‌یافته صندوقی خصوصی بود، در این صورت مساله خیلی روشن بود.

در این حالت فرضی کسانی که حق بیمه پرداخت می‌کنند در نقش صاحبان سهام این شرکت ظاهر می‌شدند و اگر عملیات مالی این شرکت سودآور می‌شد، از محل این سودآوری مستمری بیشتری دریافت می‌کردند. در واقع مستمری بازنشستگان برآمده از پرداخت‌های بیمه آنها در سال‌های فعالیت به همراه سود ناشی از فعالیت مالی این سازمان بود. اگر سازمان تامین اجتماعی درآمد خوبی نداشت طبیعتا مستمری‌بگیران نیز انتظار دریافت سود بیشتر را نداشتند.

مشکل از دولتی بودن سازمان تامین اجتماعی آغاز می‌شود. نکته جالب توجه این است که این مشکل نه تنها در مورد ایران بلکه در مورد آمریکا نیز صادق است. به عبارت دیگر هرجا که این خدمات دولتی شده، مشکلاتی به‌وجود آمده است. مهمترین و آشکارترین مساله سازمان تامین اجتماعی محدودیت‌هایی است که در دریافت حق بیمه روبه‌رو است و این محدودیت‌ها بیش از آنکه ناشی از طبیعت بازار باشد، ناشی از محدودیت‌هایی است که دولت و مجلس پیش پای آنها گذارده است. از سوی دیگر همین مراجع وظایف وسیعی را برای این سازمان تعیین می‌کنند. نتیجه طبیعی این وضعیت عدم تطابق درآمد و هزینه چنین سازمان‌هایی است.

در یک وضعیت مناسب و قابل قبول، مستمری بازنشستگان باید از محل پرداخت‌های گذشته آنها به علاوه سود فعالیت مالی سازمان تامین اجتماعی تامین گردد اما وقتی تعادل مذکور به‌ هم بخورد عملا مستمری بازنشستگان از محل حق بیمه‌های شاغلین موجود پرداخت می‌شود. به عبارت دیگر نسل جوان و شاغل هزینه بازنشستگان را پرداخت می‌کند. این مساله نه تنها در ایران بلکه در کشور آمریکا نیز به یک مشکل اساسی تبدیل شده است و بسیار بعید است به این زودی بتوان بر آن فائق شد.

باید توجه داشت که همه خواهان آن هستند که مستمری بازنشستگان افزایش یابد چرا که درصد بازنشستگانی که زیر خط فقر قرار دارند، زیاد است اما مساله این است که این افزایش چگونه تامین مالی گردد. فرض کنیم که برای یکسال خاص مجلس پولی در اختیار سازمان تامین اجتماعی گذاشت تا در اختیار بازنشستگان قرار گیرد، مسئله به قوت خود باقی می‌ماند چرا که این افزایش انتظارات بازنشستگان را بالا خواهد برد و سازمان تامین اجتماعی ناچار می‌شود برای سال‌های بعد هم این افزایش را به عهده بگیرد.

با این توضیح مشخص می‌شود که مسئله تخصیص یا عدم تخصیص بودجه به این سازمان نیست بلکه مساله فراتر و اساسی‌تر است و اگر قرار است مورد بررسی قرارگیرد، باید از این زاویه تحلیل شود.