محمدصادق جنان‌صفت

زن یا مردی را فرض کنید که به پاکیزه و تمیز بودن خانه‌ای که در آن زندگی می‌کند، بسیار علاقه دارد و بر این کار اصرار داشته و معتقد است خانه‌ای که تمیز و پاکیزه نباشد، محل زندگی نیست، چون آسایش ذهنی و روانی ساکنان را از تعادل خارج می‌کند. فرض کنید آن زن یا مرد هر روز خانه خویش را جارو می‌‌کند تا خاک و خاشاک آن را رفت‌و‌روب کرده و آن را تمیز کند. اما این زن یامرد ضمن علاقه شدید به این کار و اختصاص دادن وقت زیاد برای پاک نگهداشتن منزل یادشان رفته است در خانه را خوب ببندند یا سوراخی در آن وجود دارد که خوب بسته نشده است و همچنین منزل آنها در مسیر گردباد قرار دارد، نتیجه چه می‌شود؟

آن زن یا مرد تا زمانی که عامل اصلی ناپاک و کثیف شدن خانه خویش را نبینند و بر روش خود که تمرکز بر روی رفت‌وروب مدام است اصرار کنند، حتما هرگز خانه‌ای را که همیشه و یا دست کم اکثر اوقات تمیز باشد، نخواهند دید. با کمی تسامح می‌توان این مثال را درباره مبارزه با رانت‌خواری، ویژه‌‌خواری و... به کار گرفت. همه دولت‌ها در گذشته و در حال حاضر اعتقاد دارند که برای سالم و پاکیزه بودن فضای کسب و کار و اقتصاد کشور باید با رانت‌خواری و مفاسد اقتصادی مبارزه کرد. این خواست دولت در ایران یک پدیده تازه نیست و شمار زیادی از دولت‌های جهان علاقه‌مندند با مفاسد اقتصادی مبارزه کنند.

اما راه مبارزه با فساد اقتصادی کدام است و چگونه می‌توان فساد اقتصادی را در جامعه به حداقل رساند؟ برای اینکه بتوان با یک پدیده منفی و زشت مبارزه کرد باید ابتدا ماهیت، ذات و شکل‌های گوناگون آن پدیده را شناسایی کنیم.

فساد اقتصادی چیست؟ این پدیده را اگر خوب نشناسیم و سرچشمه‌های آن را پیدا نکنیم، فقط برای خودمان اشتغال ایجاد کرده و راهی پیدا کرده‌ایم که از آن برای مقاصد دیگر استفاده کنیم. با توجه به مبارزه همه جانبه سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی و همچنین سابقه چند ده ساله برخی از کشورها با فساد اقتصادی در حال حاضر این پدیده شناسایی و سرچشمه‌های آن شناخته شده‌اند و کشورهای مختلف مبارزه علیه آن را تجربه کرده‌اند. بررسی نتایج مطالعات، تجربه‌های عینی و تاریخی جریان مبارزه با فساد اقتصادی نشان می‌دهد که دولتی و متمرکز بودن اقتصاد سرچشمه فساد اقتصادی است. بنابراین اگر نهاد دولت بخواهد با فساد اقتصادی به صورت بنیادین مبارزه کند باید از سرچشمه آغاز کند.

سخنان آیت‌ا... شاهرودی، رییس قوه قضائیه در یکی - دو سال اخیر روی همین سرچشمه متمرکز شده و ایشان اصرار دارد برای کاهش ضریب و میزان فساد باید با قانون‌ها، مقررات، شرایط و وضعیتی که منجر به گسترده شدن وظایف و اختیارات غیرحاکمیتی دولت شده مبارزه کرد.

این سخنان بالاترین مقام قضایی کشور علاوه بر این که پایه‌های تئوریک نیرومندی دارد بر تجربه و عینی بودن مصداق‌های فساد نیز متکی است.

اگر می‌خواهیم سطح و عمق فساد اقتصادی در جامعه را کاهش داده و کاری کنیم که ریشه‌هایش برکنده شود راهی جز این نداریم. این که سرچشمه رانت‌خواری و فساد را آزاد بگذاریم و از وسط شروع کنیم ، جز دردسر برای کسب‌وکار چیزی به ارمغان نخواهد آورد.