دکتر فرشاد هیبتی

یکی از معیار‌های سطح‌بندی کارآیی در بازار‌ها به وضعیت انتشار اطلاعات و نحوه پردازش اطلاعات توسط سهامداران بر می‌گردد. بنابراین هرگاه اطلاعات به طور منصفانه و برابر، در اختیار سهامداران قرار نگیرد، بحث عدم تقارن اطلاعاتی به وجود آمده و این مساله باعث می‌شود تا بخش کوچکی از بازار در قبال حجم وسیع‌تری از سهامداران منتفع شوند.

در بازار‌های توسعه‌یافته همواره سعی شده است تا سهامداران به هر نوع اطلاعات مالی لازم دسترسی داشته و تبعیضی در کسب اطلاعات مهم وجود نداشته باشد. البته با پیشرفت‌های اخیر در زمینه تکنولوژی و با وجود منابع اطلاعاتی مختلف برای سهامداران، عدم تقارن اطلاعاتی کاهش یافته است، اما این مساله در ایران کافی نبوده و باید ابزار‌ها و مکانیزم‌های لازم برای آن در نظر گرفته شود.

۱ - این مطلب که بورس تهران همواره از عدم تقارن اطلاعاتی برخوردار بوده، جدید نیست و با توجه به شرایط فعلی همچنان یکی از مشکلات اصلی آن به حساب می‌آید. متاسفانه به‌رغم اقدامات انجام شده در این زمینه به دلیل نبود زیرساخت‌های اصلی، به‌ پیشرفت چشمگیری در این زمینه منجر نشده است. در بسیاری از بازار‌های توسعه‌یافته مکانیزم‌ها و تسهیلات لازم به همراه نظارت‌های مفید از جانب مراجع با صلاحیت و متخصص باعث شده تا عوامل بازار به شکل برابری از اطلاعات بهره‌مند شوند.

گرچه در ایران نیز اقداماتی از این دست انجام شده، اما مجموعه عواملی همچون گزارش‌دهی ناهمگون شرکت‌های بورسی، نحوه نظارت بر اطلاع‌رسانی بر شرکت‌های مزبور، عدم آگاهی و دانش کافی سهامداران خرد، همچنین فقدان سیستم اطلاع‌رسانی کارا، منسجم، جامع و به موقع باعث شده تا بورس‌ تهران همچنان با مشکلات جدی مواجه باشد. البته اگرچه حجم اطلاعات در اختیار سهامداران، اهمیت دارد ولی سطح دانش تحلیلگری سرمایه‌گذاری آنان مهم‌تر است. به عبارتی، معضل بازار سهام تنها نبود یا کمبود اطلاعات نیست، بلکه پردازش منصفانه و کارشناسی است.

۲ - از آنجایی که در ایران نهاد‌ها و سازمان‌های حقوقی بخش بزرگی از بازار را در اختیار داشته و طبق قانون این نهاد‌ها دارای عضو هیات‌مدیره در شرکت‌های مزبور نیز هستند و به عبارتی نفوذ موثر یا کنترل موثر به وجود آمده است، بنابراین دسترسی نهاد‌های مالی به اطلاعات، سهل‌تر است، اما این موضوع در تمامی بازار‌های مالی مصداق دارد. نحوه بهره‌مندی از اطلاعات است که باید مورد توجه قرار گیرد، موضوعی که در بازار سهام ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

حضور سهامداران انفرادی در بازار اهمیت بسزایی دارد. به خصوص زمانی که مبادرت به سرمایه‌گذاری مستقیم می‌کنند. شاید توصیه مطلوب به خانوارها آن است که از طریق نهاد‌های مالی در بازار سهام مشارکت داشته باشند.

همزمان با این توصیه، سازمان بورس و اوراق بهادار نیز باید شکل‌گیری صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را در کشور تسریع کند. به این ترتیب منافع و آثار اطلاعاتی شکاف زمانی از سهامداران نهادی به خانوارها انتقال می‌یابد. باید این نکته را هم ذکر کرد که دسترسی به اطلاعات ظرف سال‌های اخیر در بورس‌ تهران متحول شده است، اما پردازش اطلاعات است که سطوح کارایی را تعیین می‌کند. به عبارتی دانش مالی و تحلیلگری نزد تمامی سهامداران وجود ندارد تا آنان نیز بتوانند همچون نهاد‌های مالی از اطلاعات موجود بهره‌مند شوند.

۳ - با توجه به تعریفی که از بازار کارا وجود دارد بازار سرمایه ایران به دلیل عوامل درون‌زا و برون‌زا فاصله زیادی با آن دارد. برای رفع این مساله باید به ابعاد مختلف بازار سرمایه توجه مبسوط‌تری کرد و مجموعه عواملی همچون بهبود استاندارد‌های گزارش‌دهی مالی، تهیه آیین‌نامه‌های اخلاقی شرکت‌ها، ارتقای دانش سرمایه‌گذاری، تجدیدنظر در قوانین نظارتی و از همه مهم‌تر پیاده‌سازی کارآمد قانون بازار اوراق بهادار در اولویت قرار گیرد، ولی حضور فارغ‌التحصیلان رشته‌های مالی در بازار سهام به عنوان مشاوران سرمایه‌گذاری و تاسیس شرکت‌های مشاوره‌ای با اخذ مجوز از مراجع دارای صلاحیت نیز راهکاری برای ارتقای کارایی اطلاعاتی راهکار موثری خواهد بود.