مهران دبیرسپهری

چند سال پیش از این مقابل یک دکه روزنامه فروشی، تیتر اول یک روزنامه توجهم را به خود جلب کرد.نوشته بود نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد که افزایش قیمت بنزین تا لیتری ۶۰۰‌تومان اثری بر کاهش مصرف ندارد. فکر می‌کنم قیمت هر لیتر بنزین در آن سال ۳۸‌تومان بود. این ادعا را نمی‌توانستم قبول کنم لذا با مسوولان روزنامه برای شناسایی تحقیق کننده تماس گرفتم. متصدیان روزنامه گفتند یکی از سازمان های دولتی با کمک یک دانشجوی فوق لیسانس که برای پایان‌نامه تحصیلی خود کار می‌کرد، این تحقیق را انجام داده است. پس از دسترسی به آن پایان‌نامه معلوم شد که در مدل اقتصاد سنجی به کار رفته در تحقیق، از اطلاعات قیمت و مصرف بنزین در سه یا چهار دهه گذشته ایران استفاده شده است غافل از این که در بخش مهمی‌از این دوره، قیمت بنزین کمتر از قیمت واقعی آن بوده و معمولا افزایش‌های قابل توجه در قیمت هم در این دوره دیده نمی‌شود.

بنابر این معلوم است که اگر اطلاعات مصرفی این دوره، وارد مدل شود پاسخ مدل هم غیر‌واقعی خواهد بود. برای آن که موضوع روشن شود مثالی می‌زنم: فرض کنید قیمت هر لیتر بنزین یک‌ریال باشد و دولت تصمیم بگیرد قیمت آن را با افزایش صد در صدی به دو‌ریال برساند طبیعی است که این افزایش هیچ‌گونه تاثیری بر مصرف ندارد و حتی اگر قیمت را هزار در صد هم افزایش داده و به ده‌ریال برسانید باز هم روی مصرف اثری نخواهد داشت. حالا آیا می‌توان بر اساس مثال فوق مدعی شد که افزایش قیمت بنزین بر مصرف آن بی‌تاثیر است.

غرض از نقل این مطلب آن بود که اخیرا از برخی مسوولان می‌شنویم که می‌گویند مصرف بنزین را نمی‌توان با افزایش قیمت، کاهش داد بدون آن که دلیلی بر این ادعای خود ارائه کنند(مگر تحقیق فوق) در حالی که صرف نظر از مدل‌های اقتصاد سنجی، اگر به گروه‌های درآمدی صاحبان خود رو توجه شود کاملا مشخص است که با افزایش قیمت بنزین به سطح قیمت‌های فوب خلیج فارس یعنی ۴۵۰‌تومان، قطعا مصرف بنزین شدیدا کاهش می‌یابد مگر آن که تصور شود درآمد سرانه ایرانیها معادل درآمد سرانه کشورهای ثروتمندی نظیر ژاپن، انگلیس و آلمان است. البته قابل پیش بینی است که افزایش قیمت بنزین در حد آنچه که در گذشته دیده‌ایم اثری روی مصرف نداشته باشد.

نکته دیگر آن که طرح سهمیه‌بندی بنزین بزودی اجرا می‌شود و این نگرانی وجود دارد که سهمیه بنزین تاکسی‌ها و مسافربران شخصی وارد بازار سیاه شود و مسافرانی که باید با این سهمیه‌ها جابجا شوند بر روی زمین بمانند که برای جلوگیری از وقوع این احتمال یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد آن است که در کنار سهمیه‌بندی، به صورت آزاد هم عرضه بنزین در نظر گرفته شود که البته نباید تفاوت قیمت بنزین سهمیه و آزاد زیاد باشد زیرا باز هم احتمال انتقال به بازار سیاه را پدید می‌آورد.