علی سرزعیم

چندی است که در محافل اقتصادی موضوع تشکیل اوپک گازی مطرح شده و در رابطه با آن دیدگاه‌های گوناگونی مطرح می‌شود. وجود همین تنوع آرا نشاندهنده آن است که تشکیل این سازمان مساله‌ای نسبتا پیچیده است که به سادگی نمی‌توان درمورد امکان‌پذیری یا عدم امکان آن سخن گفت. وزیر محترم نفت نیز ضمن تاکید بر اهمیت موضوع، بررسی بیشتر در مورد آن را خواستار شدند.

نخست باید توجه داشت که قراردادهای نفت کوتاه مدت است و به ندرت قراردادهای بلندمدت برای نفت منعقد می‌گردد. دقیقا به همین دلیل نوسان‌های کوتاه مدت تاثیرات شگرفی بر قیمت لحظه‌ای نفت دارند. مثلا در روزهای اخیر که هوای آمریکا بر خلاف انتظار سرد شد، قیمت نفت روند کاهشی خود را تغییر داد، در حالی‌که قراردادهای گاز قراردادهای بلندمدت است. مثلا برای ده سال آینده قرارداد گاز منعقد می‌شود. هم‌اکنون گفته می‌شود که کشور قطر عمده گاز خود را برای دوره‌ای طولانی (حدود ۲۰ سال آینده) به فروش رسانده است.

از اینرو ایجاد سازمانی برای ایجاد تغییر در استراتژی‌ها در عرصه گاز دارای محدودیت است.عاملی که موجب می‌شود تا قراردادهای این دو منبع انرژی متفاوت گردد، خصوصیات متفاوت آنها است.

درحالیکه نفت را می‌توان به سادگی از طریق خط لوله و یا کشتی‌های نفتکش به هر جای دنیا منتقل کرد و تجارت متداولی برای آن وجود دارد، انتقال گاز با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو است.

واقعیت این است که گاز را نمی‌توان همانند نفت به سادگی از طریق خط لوله در مسافت‌های طولانی منتقل نمود. راه دیگر تبدیل آن به ال ان جی و صادرات گاز به شکل ال ان جی است.

مشکلی که در این رابطه مطرح می‌شود آنست که اولا تبدیل گاز به ال ان جی خود پروژه‌ای به شدت گران و پیشرفته است. مضافا کشتی‌هایی که قابلیت حمل و انتقال ال ان جی را داشته باشند، بسیار معدود هستند و محدودیت جدی برای حمل و نقل آن وجود دارد.

علاوه بر آن کشورهایی که دارای مبادی دریافت ال ان جی باشند نیز معدود هستند و به جز آمریکا و چند کشور توسعه یافته غربی، کشورهای کمی هستند که بتوانند واردات ال ان جی داشته باشند.

در کنار محدودیت‌های بر شمرده شده البته می‌توان مزایایی نیز برای پیشنهاد مذکور بر شمرد. با توجه به اینکه صادرات گاز برای مسافت‌های کوتاه میسر است و ایران و روسیه به عنوان دو کشور همجوار که دارای بزرگترین منابع گازی جهان هستند، ایجاد هماهنگی برای تامین انرژی منطقه شاید نیازمند سازوکار منسجم‌تری باشد که تشکیل اوپک گازی می تواند این نیاز را برآورده سازد.

با توجه به اینکه اخیرا روسیه قیمت گاز خود را برای کشورهای آسیای میانه شدیدا افزایش داد و آنها را با استفاده از اهرم انرژی تحت فشار گذاشت، این کشورها تمایل دارند تا با نزدیکی به ایران میزان آسیب‌پذیری خود را کاهش دهند. از این رو ایران در معرض این قرار دارد که در عرصه تامین انرژی آسیای میانه در رقابت با روسیه قرار گیرد.

علاوه بر آن سیاست انرژی اتحادیه اروپا متنوع‌سازی تامین‌کنندگان انرژی خود است و تمایل دارند تا اتکای کمتری به روسیه داشته باشند.

دقیقا به همین دلیل اخیرا به سمت ایران تمایل پیدا کرده‌اند. لذا اروپا عرصه دیگری است که ایران در رقابت ناخواسته با روسیه قرار گرفته است. هند و چین نیز عرصه سومی هستند که ایران و روسیه برای تامین گاز ناگزیر از رقابت هستند.

تاسیس اوپک گازی شاید بتواند نوعی همکاری همراه با رقابت را در این سه عرصه سازماندهی کند و نوعی هماهنگی میان این دو رقیب ایجاد کند تا نفع کمتری نصیب مصرف‌کنندگان گردد و سود بیشتری نصیب عرضه‌کنندگان یعنی ایران و روسیه گردد.