علیرضا کدیور

بورس تهران آخرین روز تابستان ۸۹ را با رشد ۱۳۵ واحدی شاخص کل و تثبیت آن در عدد ۱۸ هزار و ۵۴۸ واحد به پایان رساند. رشد خیره‌کننده و بیش از ۶ هزار واحدی شاخص طی تنها ۶ ماه، میانگین بازدهی ۴۸ درصدی را برای سرمایه‌گذاران بورس تهران به ارمغان آورده است. وضعیتی که حاکی از میانگین بازدهی ۶ درصدی ماهانه و قرار گرفتن بورس تهران در رتبه دوم بیشترین رشد شاخص در میان بورس‌های عضو فدراسیون جهانی است.

همچنین رشد چشمگیر قیمت سهام در نیمه اول ۸۹، ارزش بورس تهران را به ۸۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان (معادل ۸۵ میلیارد دلار) رسانده که بالاترین سطح ارزش بورس در تاریخ فعالیت ۴۳ ساله آن است.

نگاهی به رشد شاخص‌های بورس طی سه سال گذشته نشان می‌دهد، پس از ثبت بازدهی ۴/۱۰- درصدی در سال ۸۷ به واسطه سقوط قیمت‌ جهانی مواد خام در آن سال، بورس تهران طی سال‌های ۸۸ و ۸۹ به واسطه رشد چشمگیر قیمت جهانی موادخام از یک سو و رکود تحمیلی دولت به بازارهای مسکن و پول، به ترتیب شاهد ثبت بازدهی ۴/۵۷ درصدی در سال ۸۸ و بازدهی ۴۸ درصدی در نیمه نخست سال ۸۹ بوده است. به بیان دیگر، بازدهی بورس تهران از ابتدای سال ۸۸ تا پایان شهریورماه ۸۹ به ۱۳۳ درصد بالغ شده که حاکی از بازدهی قابل توجه بورس طی ۵/۱ سال مزبور است.

اما نگاهی دقیق‌تر به بازدهی‌های فصلی و ماهانه نشان می‌دهد، بازدهی ۴۸ درصدی در نیمه اول ۸۹ و بازدهی ۱/۳۰ درصدی بورس در تابستان ۸۹، دومین بازدهی بالای بورس تهران طی زمان‌های مشابه ۱۲ سال گذشته است. این درحالی است که شهریورماه ۸۹ با ثبت بازدهی ۴/۹ درصدی، درصدر ماه‌های شهریور کل تاریخ بورس قرار گرفته است. ارقامی که جملگی حکایت از رونق قابل‌توجه بورس تهران طی تابستان ۸۹ دارد.

هر چند نمی‌توان در حال حاضر بورس تهران را به واسطه حضور شرکت‌های بزرگ دولتی و اتکای بالای بورس به شرکت‌های تولیدکننده مواد خام، با بورس طی سال‌های ۸۲ و ۸۳ مقایسه کرد، اما شباهت شرایط اقتصادی آن دوره با شرایط فعلی، سیگنال‌های مناسبی برای بورس تهران مخابره نمی‌کند.

در وهله نخست اینکه تجربه بورس طی سنوات گذشته نشان داده، بورس تهران در سال‌هایی که در نیمه اول سال بازدهی بیش از ۳۰ درصد کسب کرده، نتوانسته در نیمه دوم همان سال این بازدهی خیره‌کننده را تکرار کند. شرایطی که در فصول تابستان سال‌های پربازده نیز به وضوح قابل‌مشاهده است.

از سوی دیگر، اجرای طرح تحول اقتصادی در نیمه دوم سال‌جاری، هزینه تولید شرکت‌های بورسی را افزایش می‌دهد که با فرض ثبات سایر متغیرها، عامل کاهنده سودآوری و قیمت سهام شرکت‌ها محسوب می‌شود، اما مهم‌ترین نکته اینکه معروف‌ترین و به یادماندنی‌ترین حباب قیمتی بورس تهران طی سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ رخ داد و در نیمه دوم سال ۸۳، پس از آغاز تخلیه حباب قیمتی تشکیل شده، بورس تهران را با ۵/۳ سال رکود دامنگیر مواجه کرد.

این در حالی است که آغاز دوره شکل‌گیری حباب قیمتی در بورس تهران مصادف با شروع رکود در بخش مسکن بوده، به نحوی که این بخش از ابتدای سال ۸۱، روند نزولی رشد قیمت‌ها را آغاز کرده و این رکود تا سال ۸۳ و افت ناچیز قیمت مسکن ادامه یافته است. به بیان دیگر، دوره رونق هیجانی بورس مصادف با رکود مسکن و دوره رونق بخش مسکن با رکود بورس و تخلیه حباب قیمت سهام مصادف شده است. شرایطی که در حال حاضر نیز پس از ۵/۲ سال رکود بخش مسکن و افت قیمت‌های اسمی و واقعی در این بخش، اکنون مصادف با شکل‌گیری حباب قیمت سهام برای اکثر شرکت‌های بورسی و جذاب شدن بخش مسکن، به لحاظ سرمایه‌گذاری شده است.

در واقع اجرای طرح‌تحول اقتصادی به واسطه افزایش هزینه انرژی شرکت‌های بورسی و رشد چشمگیر قیمت سهام طی ۵/۱ سال گذشته، ‌انگیزه قابل‌توجهی برای خروج سرمایه‌گذاران از بورس ایجاد می‌کند و در عین حال بخش مسکن در پی افت شدید قیمت‌ها طی ۵/۲ سال گذشته می‌تواند مقصد مناسبی برای سرمایه‌های خروجی از بورس باشد. روندی که هفت سال پیش نیز بدون اجرای طرح تحول به وقوع پیوست.