تحریم، فرصت‌ها و تهدیدها

محمود اسلامیان*

غرب با یک مطالعه برنامه‌ریزی شده و با توجه به تنگناهای موجود در عراق و افغانستان، تمرکز خود را بر تحریم‌های مرحله‌ای اقتصاد ایران قرار داده است. تحریم‌ها محدودیت‌هایی به همراه دارد، لیکن با توجه به تجربه ملت و کشور طی سال‌های اخیر و منابع انسانی و خدادادی عظیمی که وجود دارد، می‌توان با برنامه‌ریزی، تاثیر تحریم‌ها را به حداقل کاهش داد و از درون آن، فرصت‌هایی برای شکوفایی فراهم کرد.

آنچه مسلم است غربی‌ها پروژه‌هایی را برای ایجاد مشکلات در روند اقتصادی کشور تدارک دیده‌اند. بی‌توجهی به این مساله همانند این است که دشمن در مرزهای کشور دست به تدارک و آماده‌سازی بزند و ما بدون توجه به این تحریکات به زندگی عادی خود بپردازیم.

۱ - آیه شریفه قرآن می‌فرماید: وَ اَعِدّوا لَهُم مَا اسْتَطَعْتُم مِن قُوّه وَ مِن رُبَاطِ الخَیْلِ تُرْهبونَ بِه عَدّو اللهِ وَ عَدّوکُم(الانفال: ۶۰) همه مسلمانان را به تقویت قدرت و توان کشور در ابعاد مختلف دستور می‌فرماید تا از ره‌گذر این توان دشمن اجازه تحرک به خود راه ندهد. بنابراین در این مرحله حساس توانمندسازی موضوع هدف غرب که همانا اقتصاد و مآلا بنگاه‌های اقتصادی است یک اولویت جدی می‌باشد. وقتی موضوعی هدف قرار می‌گیرد، عقل حکم می‌کند همه منابع و امکانات کشور در جهت تقویت آن موضوع به کار گرفته شود. بنابراین در مرحله اول باید از نظر عقلی و تئوری، کشور در مسیر حمایت و تقویت اقتصاد و تولید کشور قرار گیرد. این موضوع جز با هم‌اندیشی فعالان و تصمیم‌گیران اقتصادی میسر نیست. باید روندهای گذشته را دقیقا بررسی کنیم و راهکارهای مناسب را برای هرچه کارآمدتر کردن بنگاه‌ها دریابیم.هدف غرب ناکارآمدی بنگاه‌ها، تعدیل نیرو، افزایش قیمت‌ها به‌خاطر فشار بر مردم و توسعه نارضایتی است. اینکه مدام سیاست‌مداران غربی دم از برنامه‌ریزی برای عدم ایجاد مشکلات برای مردم می‌زنند، صرفا یک حربه تبلیغاتی است؛ واقعیت را آنان نیز خوب می‌دانند.

۲ - موضوعی که اقتصاد و تولید کشور را طی دهه گذشته رنج داده است، تورم دو رقمی و افزایش قیمت تمام شده طی سنوات و تثبیت نرخ ارز بوده است. به نظر نگارنده اولویت اول تولید کشور ایجاد بالانس و توازن فی‌مابین افزایش قیمت تمام شده ناشی از تورم طی سال‌های اخیر و ثبات نرخ ارز به نفع واردات است. ورود میلیاردها دلار کالای ضروری و غیرضروری و فشار بر تولید کشور ناشی از عدم توانمندی کارآفرینان و بنگاه‌ها نیست. هرچند مشکلاتی در بهره‌وری وجود دارد، لیکن وزن ثبات نرخ ارز در مقابل تورم اصولا قابل مقایسه با سایر فاکتورهای کارآمدی نیست.

پیشنهاد می‌شود برای کنترل واردات به جای افزایش تعرفه‌ها و توسعه قاچاق کالا، نسبت به تعدیل نرخ ارز اقدام گردد. اصولا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد نیازهای صنعتی کشور از محل واردات است. بنابراین این اقدام ۸۰ درصد به نفع تولید است. مضاف بر آنکه قاچاق کالا به شدت محدود خواهد شد. البته روشن است تعدیل نرخ ارز اقدام خوبی نیست؛ ولی بین بد و بدتر باید بد را انتخاب کرد. در مقابل حفظ و تقویت تولید کشور و افزایش اندکی در تورم باید موضوع اول را پذیرفت و با برنامه‌ریزی، اجازه توسعه تورم در سال‌های آتی و نیاز به تعدیل مجدد را محدود کرد. این مساله منجر به حفظ ذخایر ارزی کشور، توسعه تولید، کاهش کالای قاچاق و کنترل خروج بی‌رویه ارز می‌شود. دقیقا اقدامی در مقابل غرب برای کاهش ذخایر است.

۳ - طی چند سال اخیر به دلیل رکود جهانی و تاثیر آن بر بنگاه‌های داخلی، کاهش قیمت‌های کالا و محصولات، توسعه واردات کالاهای ارزان، عدم‌حمایت جدی بانک‌ها از بنگاه‌ها و افزایش نرخ بهره، تولید کشور با مشکلاتی مواجه بوده است؛ در حالی که رقبای خارجی بنگاه‌ها با کمک‌های بلاعوض، کاهش نرخ بهره بانکی به حداقل ممکن و... حداکثر حمایت از بنگاه‌های خود را اعمال می‌نموده‌اند. عدم حمایت‌های داخلی باعث شده است که توان تولید کشور در مقابل رقبا به دلایل ذکر شده کاهش یابد. بنابراین موضوع توسعه معوقات بانکی ناشی از شرایط محیطی بوده، نه توانمندی داخلی بنگاه‌ها. در شرایط فعلی و با توجه به برنامه‌ریزی غرب، عقل حکم می‌کند از تولید کشور دفاع شود. هیچ تولیدکننده‌ای راضی نیست نام بدهکار را یدک بکشد. شرکتی که سال‌ها با اعتبار زندگی کرده است، دوست ندارد سرمایه‌ها و دسترنج عمرش در معرض حراج بانک‌ها قرار گیرد. آیا این درست است که طی سه سال رکود اقتصادی بانک‌های کشور بنابر گزارش بورس از ۲۵ تا ۷۵ درصد سود اعلام نمایند؟ در کجای تولید کشور امکان دستیابی به سود بالاتر از ۱۰ تا ۲۰ درصد وجود دارد؟ در یک اقتصاد بایستی تعادل برقرار کرد. عدم‌تعادل منجر به آسیب جدی به کل سیستم می‌شود. با توجه به محدودیت‌های بانک‌های خارجی نظر به کاهش نرخ‌های بهره در همه جای دنیا و نظر به اعلام ۸/۹ درصد نرخ تورم، آیا بهره‌های ۱۸ تا ۳۰ درصد با جرایم قابل‌قبول است؟ در کدام اقتصاد با چنین نرخ تورمی چنین نرخ بهره بانکی اعمال می‌شود؟ نقدینگی همچون جریان خون برای یک بنگاه اقتصادی است. انتظار می‌رود به سرعت نرخ بهره غیرعادلانه با مکانیزم‌های اقتصادی اصلاح شود.

۴ - تولید کشور از جهات دیگری نیز تحت‌فشار قرار دارد. قانون کار بزرگ‌ترین مانع توسعه اشتغال کشور است. تجدیدنظر در این قانون شبه‌سوسیالیستی یک الزام است. سیستم مالیاتی کشور هر گاه از ناحیه‌ای تحت فشار قرار می‌گیرد، دیواری کوتاه‌تر از تولید نمی‌یابد؛ قانون سه درصد ارزش افزوده تمام و کمال از تولید اخذ می‌شود؛ در حالی که معوقات شرکت‌های دولتی به بنگاه‌های خصوصی افزایش یافته است. جرایم ارزش افزوده نیز فشار مضاعف است. کارآفرین انسان نجیبی است. از نظام مالیاتی کشور انتظار درک شرایط و عدالت در برخورد داریم.

۵ - با توجه به حضور بخش‌های دولتی و شبه‌دولتی در اقتصاد کشور، عملا بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی تعاملات گسترده‌ای با ارکان مذکور دارند. میزان معوقات این‌گونه مجموعه‌ها به واحدهای خصوصی طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است؛ در حالی که بنگاه‌ها باید جرایم سنگینی را به بانک‌ها بپردازند. این گونه معوقات هیچ جریمه‌ای ندارد. از مسوولان محترم انتظار داریم دستورات موکدی برای کاهش معوقات بخش‌های دولتی به بنگاه‌ها را صادر نمایند تا امکان ادامه فعالیت واحدهای با توانمندی بیشتر فراهم شود.

۶ - کشور امکانات ساخت و مهندسی گسترده‌ای دارد و سرمایه‌گذاری‌های بسیار خوبی در سال‌های اخیر انجام شده است. متاسفانه به علت عدم‌برنامه‌ریزی لازم، عمده توسعه‌های کشور از محل واردات تجهیزات و تکنولوژی به صورت مکرر انجام شده است. در پاره‌ای از موارد موفقیت‌هایی نیز وجود دارد. شرکت مپنا نمونه موفقی از بومی‌سازی تکنولوژی است.

چنانچه اراده لازم در جهت توسعه ساخت داخلی به وجود آید، بدون تردید تحریم‌ها از این نظر یک فرصت تلقی خواهند شد. چنانچه بین بخش‌های صنعتی و سیاست‌گذاران مربوطه تجربیات گذشته بررسی شود، می‌توان به راه‌حل‌هایی رسید که از توان قدرتمند ساخت داخل کشور در جهت ایجاد توسعه صنایع حداکثر بهره‌برداری را کرد. ایران کشوری با پیشینه و تمدن بزرگ تاریخی است. خداوند متعال منابع عظیمی را در آن قرار داده است.

نیروی انسانی باهوش و خلاق فراوانی طی سال‌های اخیر تربیت شده‌اند. کارآفرینان کشور عاشق خدمت به میهن خود هستند. به یاری خدای بزرگ و همت مردم و مسوولان باید با اراده جدی و برنامه‌ریزی این تهدید را به فرصتی بزرگ تبدیل نمود.

* رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن اصفهان