محمود صدری

وزیران امور خارجه ایران، ترکیه و برزیل در استانبول دیدار کردند. هدف مذاکرات استانبول، پیگیری توافقنامه تهران درباره مبادله اورانیوم با غنای پایین با اورانیوم دارای غنای بالا است. از دو ماه پیش که توافقنامه تهران امضا شد تاکنون دو اتفاق مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران رخ داده است. ابتدا شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه‌ای، تحریم‌های ایران را تشدید کرد سپس آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌های یک‌جانبه‌ای علیه ایران وضع کردند. هدف هر دو دسته تحریم، وادار کردن ایران به توقف غنی‌سازی اورانیوم بود؛ اما ایران با صراحت اعلام کرد که تحریم‌های شورای امنیت و آمریکا و اروپا غیرقانونی و غیرمنصفانه هستند و بر روند هسته‌ای تاثیر نخواهند گذاشت.

حال، ایران می‌کوشد با بهره‌گیری از پاره‌ای مکانیسم‌های سیاسی، لطمات تحریم‌ها را کاهش دهد. پیگیری این هدف ایران در اوضاع و احوال کنونی از طریق مجامع بین‌المللی به‌ویژه سازمان ملل دشوارتر از گذشته شده است. به همین علت دو راه عمده برای پیگیری این موضوع باقی مانده است.

راه اول رایزنی با کشورهایی است که با اقدام‌های یک‌سویه ایالات‌متحده و شرکای بین‌المللی آن مخالفند. در قضیه هسته‌ای ایران برخی کشورها از جمله ترکیه و برزیل مخالف سختگیری با ایران هستند و می‌کوشند مساله را با روش‌های سیاسی حل کنند.

مذاکراتی که دو ماه پیش در تهران آغاز شد و اکنون در استانبول ادامه دارد، در چارچوب همین روش سیاسی شکل گرفته است و اگر کشورهای دیگری به آن بپیوندند یا از آن حمایت کنند، احتمال تاثیرگذاری آن افزایش خواهد یافت. روش دیگری که مقام‌های ایرانی به آن اشاره کرده‌اند، رجوع به محاکم بین‌المللی است. این محاکم اگر چه از زیرمجموعه‌های سازمان ملل هستند و اعضای دائم شورای امنیت روی آنها نفوذ دارند، اما لزوما این نفوذ در آرای قضات آن تاثیر نمی‌گذارد. تجربیات تاریخی نشان می‌دهد هرگاه کشوری زیرفشار قدرت‌های جهانی قرار می‌گیرد، موثرترین ابزار آن برای دفع فشار همین ابزار سیاسی و حقوقی در کنار تحریک افکار عمومی جهان است. در غیاب این منظومه هماهنگ، نمی‌توان از تلاش‌های محدود برزیل و ترکیه انتظار تغییر اساسی در وضع کنونی را داشت؛ زیرا هیچ یک از این دو کشور، قدرت و نفوذ کافی برای تغییر رفتار طرف‌های بین‌المللی ایران؛ یعنی گروه ۱+۵ را ندارند و تلاش‌های آنها تنها زمانی موفق می‌شود که ایران اولا دامنه حامیان بین‌المللی خود را افزایش دهد، ثانیا با رجوع به محاکم بین‌المللی، وجه حقوقی پرونده هسته‌ای را بر وجه سیاسی آن غالب کند و ثالثا آمریکا و اروپا را در تنگنای افکار عمومی جهان قرار دهد. اگر آن گونه که در مذاکرات استانبول و کنفرانس خبری پس از آن اعلام شد، مذاکرات ایران و اروپا در هفته‌های آینده از سرگرفته شود، می‌توان امیدوار بود، شاخه سیاسی و دیپلماتیک تلاش‌های ایران، به بار نشسته است و وقت آن فرا رسیده که ایران بر سایر شقوق پیگیری حقوق خود متمرکز شود.