دکتراحمد یزدان‌پناه

بررسی بودجه دولت‌ در یک اقتصاد نفتی فرصت خوبی در اختیار نمایندگان مردم می‌گذارد تا هدف اصلی آن یعنی سهم بودجه در رفاه اکنونیان و آیندگان را بررسی کنند. اهمیت بودجه در این کشورها علاوه بر کشورهای در حال توسعه غیرنفتی، در این است که نوسانات قیمت نفت از طریق بودجه به پیکره اقتصاد ملی سرایت می‌کند. توجه به نیازهای آیندگان و سهم آنان از این ثروت ملی ایجاب می‌کند که نمایندگان مجلس، توسعه‌ پایدار موردنظر برنامه‌های پنج‌ساله را در برنامه‌های یک ساله بودجه‌ای دولت دور از ملاحظات سیاسی و بده بستان‌های متداول لحاظ نمایند.

برخی کشورهای نفتی با تزریق حداقلی ارز نفت به تقاضای امروز جامعه و انتقال درست ثروت ملی به آیندگان به این هدف دست یافته‌اند.

در یک کلمه، مدیریت سیکل‌های درآمد نفت و هموارسازی تامین مالی پروژه‌های عمرانی و سایر مصارف از منبع یک بار مصرف پول نفت از ابعاد مهم رسالت بودجه‌نویسی در یک کشور نفتی است. برپایی صندوق ذخیره ارزی و توسعه ملی تنها یک راه‌حل است، ولی کافی نیست. مدیریت مالی آینده‌نگر و عقلایی می‌تواند شامل:

۱ - هموارسازی مخارج عمومی در راستای معالجه پدیده کم رشدی اقتصاد،

۲ - تعبیه سازوکاری که به‌طور خودکار درآمد نفت را وقتی از آستانه یک حد معینی بیشتر شود به پس‌انداز تبدیل نماید و آنها را برای سرمایه‌گذاری تجهیز نماید.

۳ - خرج خودکار از پس‌اندازهای انباشت شده وقتی قیمت نفت افت می‌نماید. هدف اعمال سیاست مالی پویا بر پایه عنایت خاص بر تزریق بهنگام و به مقدار درآمد نفت و پایداری بلندمدت نقش آن در فرآیند توسعه است. در اینجا است که مشکلات ساختاری بخش غیرنفتی از جمله واردات بی‌رویه باید از ابعاد گوناگون در زمان بررسی بودجه مدنظر قرار گیرد و سرانجام، نیاز به بالا بردن کارآیی مخارج دولت در آموزش و پرورش و بهداشت و غیره نیز در این راستا حیاتی است.

چرا مصون‌سازی بودجه دولت از نوسانات سیکلی نفت مهم است؟ زیرا در یک اقتصاد نفتی، نرخ ارز واقعی که شکل دهنده قدرت رقابتی آن کشور و محوری برای متنوع‌سازی اقتصاد تک‌محصولی است با جهت سیکل‌های قیمت نفت همسویی دارد. تحقیق سه ماه پیش مجامع بین‌المللی برای ۳۳ کشور نفتی مبین آن است که این هم‌سویی وقتی مدیریت می‌شود که به عواملی چون: بوروکراسی شدید، کارآیی و عدالت سیستم قضایی، دموکراتیک بودن سیستم حکومتی و برابرگرایی توزیع درآمد، توجه کافی شود.