(در حاشیه سفر لاریجانی به قاهره)

محمود صدری

علی لاریجانی رییس مجلس ایران برای شرکت در اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی به مصر رفته است؛ اما توجه تحلیل‌گران سیاسی بیشتر متوجه رابطه تهران و قاهره است تا اجلاس کشورهای اسلامی، علت روشن است. دستور اجلاس قاهره موضوعی تکنیکی راجع به اصلاح اساسنامه اتحادیه بین‌المجالس است که به هر حال به نتیجه خواهد رسید. اما رابطه ایران و مصر موضوع اختلافی سه‌دهه‌ای است که تلاش‌های پیشین برای حل آن نتیجه‌ای نداشته است. به همین علت، دیدارهای لاریجانی با رییس‌جمهور و وزیر خارجه مصر در رسانه‌های منطقه و جهان با حساسیت زیادی دنبال می‌شود.

اهمیت رابطه ایران و مصر فراتر از رابطه‌ای دوجانبه است. اگر مشکل ایران و مصر به منافع و تلقی‌های متفاوت در تهران و قاهره ختم می‌شد، دو کشور یا تاکنون مشکل را حل کرده بودند یا از خیر چنین رابطه پرزحمتی می‌گذشتند؛ اما ایران و مصر به همراه کشوری دیگر؛ یعنی عربستان سعودی، اضلاع مثلثی هستند که با رشته‌های فراوانی به صورت‌های مستقیم و غیرمستقیم به یکدیگر گره خورده‌اند و هر سه با پدیده‌هایی تعیین‌کننده مانند مساله فلسطین، وضع جهان اسلام و رابطه آمریکا مواجهند. نگاه دو ضلع این مثلث؛ یعنی مصر و عربستان سعودی در مسائل منطقه‌ای و جهانی به یکدیگر نزدیک‌تر است و به صورت طبیعی در وضع اتحاد ضدایرانی به‌سرمی‌برند. برای مصر و عربستان، عنصر عربی بودن، برتر یا همسنگ با اسلامی بودن است و بر اساس همین رویکرد، ایران را بیگانه غیرعرب خاورمیانه می‌دانند. این حس به درجات کمتر نسبت به ترکیه و پاکستان هم وجود دارد؛ اما فعلا پاکستان از عناصر اصلی سیاست منطقه‌ای مصر و عربستان به شمار نمی‌رود و ترکیه با سیمای غیرناسیونالیستی و غیرایدئولوژیک با اعراب روبه‌رو شده و حساسیت‌زدایی کرده است.

علاوه بر مشکلات دوجانبه، دیوارهای بلند دیگری هم بین ایران و مصر فاصله انداخته است. مصر شریک و همکار اسرائیل و خواستار آشتی دولت خودگردان فلسطین با آن است. همین نگاه مصر و امضای قرارداد کمپ دیوید بین قاهره و تل آویو، ۳۰ سال پیش موجب قطع رابطه ایران و مصر شد.