محمدصادق جنان‌صفت

کارنامه درآمد حاصل از صادرات نفت در زندگی ایرانیان، چنان نقاط تاریکی دارد که برخی افراد حتی ورزیده و کارشناس نیز آرزو می‌کنند ای کاش ایران هرگز نفت نداشت تا همانند سایر کشورها اقتصاد سالم‌تری داشت. این آرزو، اما به هر حال محقق نشده است و سیاست، فرهنگ و کسب‌و‌کار همه شهروندان ایرانی اعم از حاکمان و مردم عادی به درآمدهای نفت آغشته شده‌است.

امروز واقعیت درآمدهای نفت را نمی‌توان از اقتصاد ایران جدا کرد و اگر در این حوزه سرمایه‌گذاری نشود، فروپاشی کوتاه‌مدت کسب‌و‌کار جامعه ایرانی حتمی است.بنابراین، باید برای رشد و توسعه صنعت نفت سرمایه‌گذاری‌های کافی انجام شود. آخرین رقم اعلام‌شده برای رسیدن به تولید ۳/۵میلیون بشکه نفت در روز از طرف وزیر جدید نفت، ۱۹۶میلیارد دلار برای ۵ سال آینده است. به این ترتیب، اگر قرار باشد ظرفیت تولید نفت ایران به ۵۰درصد ظرفیت تولید عربستان برسد، باید سالانه نزدیک به ۴۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند. پرسش اساسی این است که این رقم بسیار بزرگ، از کدام محل باید تامین شود؟آیا با توجه به چاه‌هایی که برای هزینه کردن درآمدهای نفت در بخش‌های جاری کشور حفر شده است، دل بستن به درآمدهای فعلی کمی دور از ذهن است؟ آیا می‌توان از بخش خصوصی خواست که در صورت داشتن سرمایه مالی به این بخش‌ها بیاید؟ به نظر می‌رسد تنگناهای حقوقی و سیاسی در بخش نفت آنقدر پیچیده است که باید گفت دست کم در کوتاه‌مدت تامین منابع مالی از این محل نیز تقریبا ناممکن است. یک راه این است که تامین سالانه ۴۰میلیارد دلار برای منابع موردنیاز را به سرمایه‌های خارجی متصل کرده و از شرکت‌های بزرگ نفت‌و‌گاز بخواهیم که در این مسیر گام بردارند.

این راهی بود که در دولت‌های آقای خاتمی دیده شده بود و شرکت‌های مهمی مثل توتال و شل به عنوان نمایندگان شرکت‌های بزرگ به بازار نفت ایران آمدند که به دلایل مختلف در سال‌های اخیر از این کار دوری می‌کنند.

دل بستن به شرکت‌های دست‌دوم چین و هند و ترکیه برای تامین منابع مالی موردنیاز احیای صنعت نفت، تصویری است که در ذهن برخی مدیران دولتی نقش بسته است و آنها امیدوارند که پای این شرکت‌ها را به صنعت نفت باز کنند. تجربه مردود شده این شرکت‌ها در تامین سرمایه، تکنولوژی و مدیریت اجرایی طرح‌های بزرگ نفت و همچنین بازی‌های سیاسی که این بازیگران نفت و گاز در این سال‌ها نشان داده‌اند باید توجه مسوولان را به خود جلب کرده باشد.

این تصویر غلط را که شرکت‌های دست چندم نفتی کشورهایی مثل هند، چین، مالزی و ... می‌توانند جای غول‌های ورزیده را بگیرند باید از ذهن‌ها پاک کرد.

استفاده از نفت‌و‌گاز و درآمدهای حاصل از آن برای تامین رفاه مادی میلیون‌ها ایرانی یک ضرورت تمام‌عیار است. علاوه‌بر این، افزایش ضریب امنیت ملی و پیدا کردن جایگاهی مناسب در تعامل جهانی و چانه‌زنی بین‌المللی به توسعه نفت گره و پیوند خورده است که نباید آن را دست‌کم گرفت.