صالح واحدی

۱ -در سال ۱۸۴۰ انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا با پیروزی «ویلیام هنری هریسون» به پایان رسید و وی در تاریخ اول ژانویه ۱۸۴۱ پای به کاخ سفید گذاشت. آن روز برف سختی می‌بارید، اما هریسون در حالی که لباس کافی بر تن نداشت، در بیرون کاخ سفید به میان مردم رفت. شور و گرمای آغاز ریاست‌جمهوری نیز نتوانست او را از گزند سرما مصون بدارد و به بستر بیماری‌اش انداخت. ۳۳روز بعد او بر اثر ذات‌الریه درگذشت و رکورد کوتاه‌ترین دوره ریاست‌جمهوری آمریکا را به نام خود ثبت کرد. هریسون تنها یک قانون‌مندی ساده را نادیده گرفته بود: «نپوشیدن لباس کافی در سرمای هوا موجب سرماخوردگی می‌شود!»

۲ - دنیای امروز، دنیای همین قانون‌مندی‌ها است، همچنان که از ابتدا نیز چنین بوده است. فیزیک، شیمی، بیولوژی، مکانیک، روانشناسی و... همه و همه تحت‌تاثیر و تابع قانون‌مندی‌های خاص خود است و هر یک خبرگان خاص خود را دارد. این‌گونه است که مجموعه شمارش‌ناپذیری از قواعد تجربه شده، در خدمت زندگی و رفاه انسان قرار گرفته است که توجه به آنها موجب بهره‌مندی بیشتر از مواهب زندگی و غفلت از آنها موجب دوری از طریق می‌شود که آنگاه هر چه بر سرعت افزوده شود، دستاوردی جز دوری بیشتر از هدف نخواهد داشت.

۳ - طبعا آنها که بخواهند تئوری‌های جدیدی را نیز بیازمایند، مختارند. اما آزمودن راه‌های تجربه نشده می‌تواند به نتایج نامعلوم و گاه خسارت‌بار منجر شود و هر چه عرصه آزمایش وسیع‌تر باشد، این خسارت می‌تواند گسترده‌تر باشد. همچنان که بسیاری از ایده‌های جدید به همین دلیل در عرصه‌های کوچک آزمایش می‌شوند تا از خسارت‌آفرینی پیشگیری شود.

آزمودن راه‌های «نو» پیش از آنکه به دانش و تجربه تجهیز شده باشد و پیش از آنکه حداقلی از مبانی تئوریک آن را همراهی نماید یا توجه نخبگان فن را برانگیزد، اگرچه جسورانه است، اما لزوما مستحسن نیست و چه بسا خسارت‌بار و مستلزم ملامت باشد.

۴ - اقتصاد هم قانون‌مندی‌های خاص خود را دارد که خیلی روشن و مورد اتفاق است. افزایش هزینه‌های دولت، کاهش نرخ سود بانکی، توزیع وجوهی تحت عناوین جذاب کمک هزینه و وام (و تبلیغات بزرگ نمایانه در مورد آنها)، تغییرات عجیب و غریب در تعرفه‌های وارداتی و ... اثرات تورمی و بعضا اثرات رکودی و تورمی توام دارد. اینها قانون‌مندی‌های استواری است که تجربه کردن آنها آزمودن آزموده‌ها است و «من جرب‌المجرب حلت به‌الندامه».