دکتر احمد یزدان‌پناه

تعاریف متعددی برای اندوخته‌ها یا ذخایر خارجی کشورها عنوان می‌شود. شاید مهم‌ترین آنها تعریف صندوق بین‌المللی پول باشد که: ... ... «شامل دارایی‌های خارجی بخش عمومی رسمی است که به سرعت و سهولت در دسترس و کنترل مقامات پولی کشور قرار می‌گیرند، تا به طور مستقیم برای تامین مالی عدم تراز پرداخت‌ها یا برای تنظیم آن عدم تعادل‌ها، از طریق مداخله در بازار ارز جهت اثرگذاری بر نرخ ارز یا سایر اهداف به کار روند.»

در سال‌های اخیر کشورها به این مهم اهمیت خاص داده‌اند. کفایت سطح بهینه ذخایر و ترکیب آن دارایی‌ها و اهمیت کارآمدی مدیریت آن، از ابعاد کارآیی مدیریت کلان اقتصاد کشور و بانک مرکزی به حساب می‌آید، اما چرا کشورها به اندوخته بین‌المللی بها می‌دهند؟

۱- برای حفاظت و حراست از ارزش پول ملی یا داخلی. ذخایر خارجی به عنوان پشتوانه رسمی پول نگه داشته می‌شود. این کار برای ذخایر از اوج نظام استاندارد طلا تا بعد از جنگ جهانی دوم و نظام برتون وودز ادامه داشت. بعد از برتون وودز ارز جایگزین طلا شد و اعتماد و پشتوانه پول‌ها به اندوخته‌های ارز خارجی سپرده شد. البته محوریت طلا با ارز در طول زمان گاهی رد و بدل شده‌اند.

۲- تعهدات پرداخت کشورها و تامین مالی پرداخت‌ها در تجارت بین‌الملل تقاضای نقدینگی را بالا برده است و لذا کشورها ذخایر قابل نقدشوندگی بالا در اختیار می‌گیرند تا تعهدات تجاری خود را تسویه کنند و برای مثال مخارج واردات خود را بپردازند.

۳- انباشت ثروت ملی با مسوولیت بانک‌های مرکزی با هدف مدیریت پرتفوی اندوخته‌های خارجی کشور به عنوان ذخیره ارزش پول خارجی در جهت مصرف آتی آنها.

۴- مداخله به موقع و کارآی مقامات پولی در ذخایر ارز و طلا برای مدیریت نرخ ارز. مقامات پولی تلاش دارند عرضه پولی را در کنترل داشته باشند و بین تقاضا و عرضه ارز در کشور تعادل برقرار کنند. وقتی بانک مرکزی ارز به بانک‌های تجاری می‌فروشد ذخایر ارزی را به آن میزان کاهش می‌دهد، ولی عرضه پول ملی را هم معادل فروش آن با توجه به نرخ ارز مورد معامله کم می‌کند.

۵- در شرایط سختی اعتبارات بین‌المللی، ذخایر خارجی کشور محمل امنی به حساب می‌آید، چرا‌که وقتی دسترسی به بازارهای سرمایه بین‌المللی به خاطر تحریم‌ها غیرممکن می‌شود، این ذخایر بین‌المللی کشور هستند که اعتبار کشور و پرداخت بدهی‌های کشور را تضمین می‌کنند و کشور را از جریمه‌ها و قرار گرفتن در فهرست بد حساب‌ها در دیرکرد بدهی‌ها مصون می‌سازد و به علاوه کم و کیف ذخایر بین‌المللی یک کشور یکی از مهم‌ترین عناصر به کار رفته برای رتبه‌بندی اعتباری کشورها نزد آژانس‌ها و موسسات بین‌المللی هستند.

۶- برای روز بارانی یا به قول خودمان روز مبادا، اقتصادها برای مقابله با کاهش درآمدهای خود در مقابل شوک‌های خارجی به خصوص در اقتصادهای نفتی که آسیب‌پذیرترند داشتن یک ذخیره ارزی کافی شامل ارزهای با‌ثبات می‌تواند ایام سختی را با حداقل ریاضت پایان برد.

۷- کشورها برای مقابله با آثار شوک‌های خارجی از جمله شوک رابطه مبادله تجاری یا کاهش درآمدهای ارزی بدون توسل به منابع خارجی می‌توانند اقتصاد کلان را از گرداب عدم تعادل‌های تراز پرداخت‌ها نجات دهند.