مهدی نصرتی

با کاهش شدید قیمت نفت و چشم‌انداز نه چندان مثبت اقتصاد جهانی، درآمدهای ارزی کشور نیز کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است و ... ... همزمان برخی نقل قول‌ها حاکی از این است که تعهدات حساب ذخیره ارزی بیشتر از موجودی آن است. در این فضا آنچه که موجب نگرانی می‌شود، بازگشت به سیستم سابق ارز دو نرخی با همه رانت‌ها، مفاسد و ناکارآیی‌هایش است. دو دلیل برای این نگرانی وجود دارد: اول اینکه بعضا دولت‌ها در ایران به نرخ ارز به عنوان یک متغیر حیثیتی می‌نگرند که حتی اگر نتوان از طریق عرضه و تقاضا قیمت آن را ثابت نگاه داشت، باید به صورت دستوری این کار را انجام داد!

دلیل دوم نیز طبیعت نوسانی نرخ ارز و احتمال اضافه پرش (overshooting) نرخ ارز است. ضمن اینکه شرایط فعلی کشور می‌تواند موجب تشدید این موضوع شود. در شرایط فعلی، تورم بین ۲۰ تا ۳۰‌درصد است، سپرده‌گذاری در بانک‌ها عملا سود‌آور نیست، بورس دچار رکود نسبی است، قیمت‌های جهانی طلا و فلزات با کاهش قابل‌ملاحظه همراه است و مسکن به شدت دچار رکود شده است. در این شرایط بازار ارز می‌تواند مکان جدیدی برای سودآوری تلقی شود و حباب جدیدی شکل بگیرد.

علاوه‌بر این باید به این نکته توجه کرد که طی چند سال اخیر با وجود تورم حدود ۲۰‌درصدی در کشور و با فرض تورم ۳درصدی دلار، نرخ دلار در برابر ریال تنها در حدود ۲ الی ۳‌درصد رشد داشته است. به این معنی که هرساله ۱۵درصد کمتر از مقداری که باید، رشد داشته است. بنابراین یک پتانسیل برای رشد نرخ ارز وجود دارد.

در هنگام قیمت‌های بالای نفت، بانک مرکزی به مداخله در این بازار می‌پرداخت، ضمن اینکه حجم بالای برداشت از حساب ذخیره ارزی و تبدیل آن به ریال نیز موجب ثابت ماندن قیمت دلار می‌شد. اما این بار می‌توان پیش‌بینی کرد که این‌گونه مداخلات با محدودیت مواجه است.

این موضوع، باعث بروز نگرانی درباره مداخلاتی از نوع دیگر می‌شود، اینکه دولت نرخ ارز رسمی را بدون توجه به بازار تثبیت کند که در این صورت باید منتظر ظهور مجدد سیستم دو نرخی و عقبگرد به سال‌های گذشته با همه ناکارآیی‌ها، مفاسد و رانت‌هایش بود. فعال‌تر شدن ستاد قاچاق کالا و ارز و افزایش کشفیات و موارد تخلف، تشکیل طبقه جدیدی از میلیونرها و موج جدید مهاجرت به خارج و خروج سرمایه از دیگر تبعات این اقدام خواهد بود.

بازندگان بزرگ این سیاست تولیدکنندگان و به ویژه صادرکنندگان داخلی خواهند بود، زیرا مجبورند درآمدهای ارزی خود را با نرخ رسمی به ریال تبدیل کنند! به این ترتیب باید از یک طرف منتظر ورشکستگی و تعطیلی بنگاه‌های تولیدی و بیکار شدن کارگران بود و همزمان شاهد صف متقاضیان دریافت ارز ارزان برای واردات انواع و اقسام مواد اولیه و ماشین‌آلات باشیم.البته همه مسوولان به این‌گونه عواقب وپی‌آمدهای نظام چند نرخی ارز آشنا هستند، اما وقوع احتمالی اضافه جهش نرخ ارز در صورت عدم برنامه‌ریزی صحیح برای جلوگیری از آن، ممکن است موجب بروز رفتارهای احساسی و فشارهای اجتماعی برای تثبیت نرخ ارز شود. این مقاله صرفا تاکید دوباره بر این نکته بدیهی است که «در هنگام حوادث ناگوار خونسردی خود را حفظ کنید!»