فریدون ارجمند

حذف یارانه مهم‌ترین وجه تحولات اقتصادی‌ای است که دولت نهم مصمم به اجرای آن است. در میان اقتصاددانان کمتر کسی پیدا می‌شود که آزادسازی قیمت‌ها و حذف یارانه‌ها را صحیح نپندارد و حداقل روی کاغذ با آن موافق نباشد. چه آنکه نقدی شدن یارانه‌ها و آزاد شدن قیمت‌ها هم به لحاظ خرد و هم به لحاظ کلان دارای مزایای قابل توجهی است. این مزایا بسیار مورد توجه بوده و اساسا دلیل اتفاق نظر اقتصاددانان در صحت حذف یارانه‌ها همین دلایل تئوریک موجود است. در جلسه‌ای که بین اقتصاددانان و دولت برگزار شد نیز نظر اقتصاددانان ایران در حذف یارانه‌ها مثبت بود و چگونگی انجام امر مورد سوال قرار گرفت.

به هر حال هرچند هم‌رایی قابل توجهی در اثرات مثبت حذف یارانه،‌ بین اقتصاددانان وجود دارد، لیکن این اتفاق نظر نیاز به پرداختن به جوانب مختلف این سیاست را از بین نمی‌برد. مهم‌ترین دلیل حذف یارانه‌های غیر مستقیم و تبدیل آن به یارانه مستقیم، بحث چالش‌برانگیز عدالت است و اساسا به دلیل وجود همین بحث است که تغییر سیستم پرداخت یارانه در بسیاری مواقع هدفمند کردن یارانه‌ها نیز خوانده می‌شود. صرف نظر از اینکه در شرایط کنونی ایران، یارانه‌های موجود برابری اجتماعی را تقویت یا تضعیف می‌کند (بودن یارانه به شکل موجود در مقابل نبودن یارانه) می‌توان به بررسی نقدی کردن یارانه‌ها و عدالت در شرایط آتی پرداخت. بی‌شک پرداخت یارانه تنها به دهک‌های پایین درآمدی در راستای برابری اجتماعی خواهد بود، لیکن سوال اساسی این است که آیا برابری اجتماعی همان عدالت است؟ آیا تقسیم عادلانه یارانه‌ها یا حرکت به سمت عدالت به معنای نوعی تقسیم است که نابرابری اجتماعی را کاهش دهد؟ از همین جا است که بحث پرداخت یارانه‌ها به اقشار کم درآمد (همان آسیب‌پذیر) با چالشی جدی مواجه خواهد بود.

آنچه مسلم است، این است که نفت و البته پول آن، متعلق به آحاد مردم ایران است و نه قشری خاص که به هر دلیلی و یا هر شکلی، از سایر افراد جامعه متمایز شوند. محروم کردن سهمی از جمعیت کشور از ثروت‌های طبیعی و البته ملی کشور و یا منافع حاصل از آنها چندان صحیح به نظر نمی‌رسد. لازم است بار دیگر اشاره شود که در اینجا بحث اصلی تغییر دادن یا ندادن سیستم پرداخت یارانه از مستقیم به غیر مستقیم نیست؛ بلکه چگونگی تسهیم مبالغ یارانه‌ای در سیستم پرداخت مستقیم مورد بحث است. نفت یا بیت‌المال متعلق به طبقات برخوردار جامعه نیز هست و نباید به رفاه عده‌ای خاص اختصاص یابد. این امر در سیره اسلامی نیز وجود دارد و می‌توان آن را جزئی از عدالت به معنای اسلامی آن دانست. شیوه تقسیم بیت‌المال در زمان ولایت امیرالمومنین می‌تواند شاهد مناسبی برای این ادعا باشد. در آن زمان بیت‌المال به طور مساوی بین برخورداران و نیازمندان تقسیم می‌شد و همگان به یک اندازه از آن بهره‌مند می‌گشتند. چه آنکه تقسیم مساوی نیز علاوه‌بر عادلانه بودن می‌تواند گامی به سوی برابری اجتماعی باشد. به هر حال ممکن است استدلالات قابل ملاحظه‌ای نیز در خصوص پرداخت نامساوی یارانه‌ها یا پرداخت به عده‌ای خاص وجود داشته باشد، لیکن مطالب فوق حداقل می‌تواند اهمیت بحث در این زمینه را نشان دهد.