دکترمرتضی بینا

بحث قیمت ارزهای خارجی و مساله تک نرخی کردن دلار این روزها در حالی تبدیل به معضل شده که با راه‌حل‌های ساده متداول در دنیا قابل حل است. در سال‌های گذشته و در حال حاضر، عدم ثبات قیمت ارز‌های خارجی نسبت به ریال یکی از بزرگ‌ترین مشکلات سرمایه‌گذاری در ایران بوده است. این مشکل منحصر به ایران نیست و اصولا سرمایه‌گذاران خارجی و صادرکننده‌ها در همه جای دنیا همیشه نگران عدم ثبات ارزها هستند. یک سرمایه‌گذار تا حدودی با برنامه‌ریزی و امید برای سود بیشتر می‌تواند جبران کم ثباتی ارز را بکند؛ اما در صورتی که عدم ثبات از حد بگذرد، سرمایه‌گذار نخواهد توانست انتظارات برگشت سرمایه خود را برنامه‌ریزی کند و از خیر سرمایه‌گذاری خواهد گذشت.

در زمان تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری، این ثبات قیمت ارزها در سررسید‌های دریافتی و پرداختی آینده است که به سرمایه‌گذار اجازه برنامه‌ریزی برای برگشت سرمایه‌اش را می‌دهد. چنانکه سرمایه‌گذار بتواند از قیمت ارز‌ها در زمان سررسید‌های مالی خود اطمینان داشته باشد، مشکل عدم ثبات ارز برای او حل می‌شود و می‌تواند به حل مشکلات اصلی سرمایه‌گذاری خود بپردازد.

بازارهای آتی درسطح جهانی در مورد صدها کالا، ارزها و انواع زمینه‌های اقتصادی از قبیل نرخ بهره، به منظور حل مشکلات سرمایه‌گذاری به وجود آمده‌اند و از این نظر دارای کارآیی بسیار بالایی هستند؛ تا حدی که می‌توان ادعا کرد بدون وجود آنها سرمایه‌گذاری در سطح جهانی متوقف خواهد شد. کشور ما در زمینه ایجاد بازارهای آتی کم تجربه است؛ اما وجود حداقل یک بازار آتی در زمینه سکه طلا، تجربه گرانقدری است که باید از این تجربه برای ایجاد بازارهای آتی دیگر برای تشویق سرمایه‌گذاری استفاده کرد.

بازارهای آتی معمولا توسط بخش خصوصی راه‌اندازی می‌شوند، اما در مورد ایران، همکاری دولت و بانک مرکزی در ایجاد بازار آتی ارز الزامی به نظر می‌رسد. شکل گرفتن این بازار خصوصا اگر همراه با بازار لحظه‌ای ارز باشد دوعملکرد خیلی مهم دارد: از یک طرف به ثبات و تشویق سرمایه‌گذاری کمک می‌کند و از طرف دیگر باعث سهولت اجرای سیاست‌های بانک مرکزی، شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و از بین رفتن رانت‌های ناخواسته می‌شود.

با تشکیل بازار آتی، دولت و بانک مرکزی مجبور خواهند بود نظرات خود در مورد قیمت‌های آینده را با خرید و فروش آتی ارز اجرایی کنند و سرمایه‌گذاران نه به اظهارات مسوولان بلکه به عملکرد دولت در بازار بیشتر توجه خواهند کرد.

با مشخص بودن نرخ ارز در زمان‌های آینده امنیت سرمایه‌گذاری در هنگام تصمیم‌گیری تامین می‌شود؛ همچنین مسوولان دولتی و بانک مرکزی مجبور خواهند بود تا دقت بیشتری در بیان نظرات خود نشان بدهند؛ چون سخنان غیرتخصصی باعث حرکت‌های ناخواسته در بازار و به ضرر خود دولت تمام خواهد شد. خود این امر که مسوولان با توجه به واقعیات بازار سخن بگویند باعث جلب اعتماد عمومی در قبول اظهارات مسوولان کشور در زمینه‌های اقتصادی می‌شود.

به نظر می‌رسد علت چند نرخی بودن ارز ناشی از کندی سیستم سنتی، نبود مکانیسم‌های متداول جهانی بازار ارز در ایران و در نتیجه مشکل بودن اجرای تصمیمات بانک مرکزی است. با تشکیل بازار آتی ارز، نه تنها سهولت اجرای تصمیمات بانک مرکزی برای تثبیت نرخ ارز فراهم می‌شود، بلکه اعتماد عمومی و سرمایه‌گذاران جلب می‌شود.

متاسفانه خرید و فروش در بازارهای آتی به علت عدم آشنایی عموم به نحوه عملکرد آنها، به عنوان معاملات صوری و قمار در اذهان بسیاری از مردم جا افتاده است. هر چند امکان سفته‌بازی آسان در این بازارها وجود دارد، ولی با آموزش می‌توان از وقوع ضررهای ناخواسته افراد ناآشنا به این بازارها جلوگیری کرد. ناآشنا بودن عموم به طرز کار این نوع بازارها نباید بهانه‌ای برای عدم استفاده از یکی از بهترین ابزارها برای تثبیت سرمایه‌گذاری باشد. به علاوه جلب اعتماد عمومی به سیاست‌های ارزی دولت، ایجاد شفافیت در تصمیمات دولتی و جلوگیری از ایجاد رانت‌های ناخواسته، به کمک این نوع بازار قابل دسترسی است.