مهران دبیرسپهری

به یاد دارم در زمان دانشجویی یکی از هم‌دوره‌ای‌های ما، دچار یک سانحه شدید شد و استخوان‌های لگن و ران او شکست. وقتی در بیمارستان به عیادت او رفتم از درد شدیدی رنج می‌برد. پزشکان برای آنکه از درد طاقت فرسای او بکاهند، از مرفین (نوعی ماده مخدر) استفاده می‌کردند. به عبارت دیگر یکی از زشت‌ترین و کریه‌ترین محصولات جامعه بشری یعنی مواد مخدر، در شرایط مشخص می‌تواند ضرر کمتری داشته و مورد استفاده قرار گیرد؛ اما نکته مهم در این موضوع آن است که استفاده از ماده مخدر برای یک انسان در طول عمرش شاید تنها یک بار لازم شود.

بعد از آنکه بحران مالی سال ۲۰۰۸ بخش بزرگی از جهان را در بر گرفت، بسیاری از این کشورها برای رهایی از بحران، دست به دامن سیاست انبساط پولی شدند. با تاسف در همان زمان، ما از این موضوع بسیار ذوق زده شدیم؛ به این دلیل که احساس کردیم بسیاری از کشورهای مهم دنیا هم به روشی روی آورده‌اند که ما سال‌ها است از آن پیروی می‌کرده‌ایم؛ بنابراین راه درست همین است و باید در پایبندی به سیاست بسط شدید پول، ثابت قدم باشیم. در صورتی که سیاست انبساط پولی از راه انتشار پایه پولی همچون مرفین، شاید هر ۴۰ سال یک بار آن هم از سر ناچاری مورد استفاده قرار گیرد. با این مقدمه وارد بحث مسکن مهر می‌شویم.

به نظر می‌رسد یکی از طرح‌های نسبتا موفق دولت، طرح مسکن مهر بود؛ اما این موفقیت باعث شده است که نواقص آن تحت‌شعاع قرار گرفته و کمتر مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین برای هر چه بهتر انجام شدن طرح مسکن مهر به پاره‌ای از نقاط ضعف این طرح اشاره می‌کنیم. شاید مهم‌ترین ایراد در طرح مسکن مهر که اشکالات دیگر نیز زاییده آن است، سرعت بالا در عملیاتی نمودن طرح مزبور ‌باشد. طبیعی است که عجله در هر کاری ضریب خطا را افزایش می‌دهد. بر اساس اطلاعات موجود، بانک مرکزی سال گذشته ۷ هزار میلیارد تومان خط اعتباری در اختیار بانک مسکن قرار داد تا در قالب مسکن مهر به کار گیرد. این مقدار پول با ضریب فزاینده ۳/۴، خالق بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی است. این میزان عظیم از نقدینگی هم می‌تواند در هر حرکت رفت و برگشتی از بانک‌ها وارد هر بازاری شده و آن را متلاطم کند و مجددا به بانک بازگردد. چیزی که در بازارهای طلا، ارز و مسکن قابل وقوع است. ضمن آنکه شتاب بیش از حد طرح مسکن مهر را نیز باید در تزریق این پول‌ها دانست. ذیلا به برخی اشکالات طرح مسکن مهر اشاره می‌شود:

۱- ضعف نظارتی روی پیمانکاران مجری به دلیل گستردگی زیاد این طرح. به عبارت دیگر گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی پیمانکاران با کاهش کیفیت ساخت درصدد سود بیشتر بوده‌اند.

۲- کم توجهی به ضوابط مهندسی و شهرسازی در ساخت برخی از پروژه‌های مسکن مهر که البته این ایراد نیز می‌تواند ناشی از ضعف نظارتی باشد. برای مثال تخلف از طرح تفصیلی شهرها و گسترش خارج از ضابطه شهر و تخلف از ضوابط ساختمان سازی.

۳- تبدیل برخی کاربری‌های غیر‌مسکونی به کاربری مسکونی که در بلند مدت اثرات نامطلوبی خواهد داشت. برای مثال در مواردی مشاهده شده است که کاربری‌های فضای سبز شهری و کاربری‌های زراعی در خارج از شهر به طرح مسکن مهر اختصاص یافته است.

۴- تعجیل اجرایی به ویژه در شهرک‌های اقماری بعضا موجب می‌شود پروژه‌ها با کمبود خدمات و تاسیسات شهری مواجه شوند و همین موضوع، در جذب جمعیت در این شهرک‌ها تاثیرگذار است.

۵- در سال گذشته مواردی وجود داشت که بیش از تعداد ثبت‌نام‌کنندگان، مسکن مهر ساخته شد (مثلا به جای هزار واحد دو هزار واحد) و روی دست وزارت مسکن ماند. به هر حال مسکن مهر تامین‌کننده نیاز دهک‌های متوسط به پایین جامعه می‌باشد و طبیعی است که تولید بیشتر در این طرح با عدم تقاضا مواجه خواهد شد.

از آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که عمده ایرادات طرح مسکن مهر ناشی از عملکرد بانک مرکزی در تزریق بیش از حد پول در این طرح بوده که باعث سرعت بیش از حد اجرای طرح مسکن مهر شد و این تعجیل نیز نقاط ضعف آن را افزایش داد. از آنجا که تورم در سال‌جاری فشار زیادی بر تولیدکنندگان داشته است، بنابراین مسوولان باید تمام سعی خود را در سال جهاد اقتصادی مصروف مقابله با دیو خانمان برانداز اعتیاد پولی کنند.

اگر چه درمان اعتیاد و زندگی پاک برای بیماری که ده‌ها سال مبتلا به آن بوده است کاری بس دشوار است؛ به ویژه به این دلیل که اعتیاد مزبور در برخی مکاتب اقتصادی، تئوریزه نیز شده است.