آثار تغییر ریل سیاستگذاری پولی
در فاصله زمانی کوتاه ۳۰ ماهه در بانک مرکزی با اخذ نظر مشورتی اقتصاد‌دانان و کارشناسان مسلط به مدل‌های روز اقتصاد کلان، پول و ارز و بهره‌‌‌گیری از پیشرفت‌های علمی دنیا، ریل‌‌‌گذاری‌‌‌های ارزنده‌‌‌ای انجام گرفت که امروز خوشبختانه از ابزار‌‌‌های مهم سیاستگذار پولی ایران محسوب می‌شوند.
درجه اثر‌‌‌گذاری هر سیاست اقتصادی بستگی به ابزار‌‌‌های در اختیار سیاستگذار دارد .
بانک مرکزی با آگاهی و شناختی که از دستاوردهای بانک‌های مرکزی جهان در خصوص مدیریت بازار پول و ارز داشته است، مجموعه‌‌‌ای از ابزارها را در سال‌های ۹۷ تا ۹۸ طراحی، تصویب و به تدریج عملیاتی کرد .
هدف از این ابزارسازی‌ها کنترل نوسانات اقتصادی، مهار تورم و کمک به رشد پایدار اقتصادی است. مهم‌ترین مسیر کمک به اهداف ذکر شده استفاده از کریدور نرخ سود سیاستی کوتاه‌مدت و عملیات بازار باز است.
در این نوشتار کوتاه چند مورد از اقدامات مهم ساختاری بانک مرکزی در دوره مذکور را به اختصار ذکر می‌کنم:
۱- راه‌‌‌اندازی عملیات بازار باز و ریپو به عنوان ابزار نوین سیاستگذاری پولی بعد از گذشت ۶۰ سال از تاسیس بانک مرکزی.
۲- تعیین کریدور برای هدایت نرخ سود سیاستی کوتاه‌مدت در چارچوب هدف‌‌‌گذاری تورمی.
۳ -تعیین ضوابط جدید برای اعطای اعتبار به بانک‌ها با لحاظ وثیقه.
۴ -انجام حراج اوراق مالی منتشره ازسوی دولت توسط بانک مرکزی. هدف از این کار ابزار‌‌‌سازی برای اثربخشی بیشتر سیاست راهبردی انتشار اوراق به‌منظور تامین کسری بودجه دولت بود. انتشار اوراق بدهی در دوره مدیریت دکتر طیب‌نیا در وزارت اقتصاد پایه‌‌‌گذاری شده بود و نقش مهمی در هموار‌‌‌سازی هزینه‌های دولت و جلوگیری از نوسانات اقتصاد کلان دارد.
۵- روش جدید محاسبه و اعمال سپرده قانونی برای کارآمد‌‌‌سازی این ابزار سیاستی بانک مرکزی .
۶ -اعمال ضوابط دقیق و کارآمد برای کنترل گردش ریال برای نخستین‌بار و ممانعت از پول‌شویی و معاملات سفته‌بازانه. این اقدام در نیمه دوم سال ۹۷ نقش مهمی در کنترل نوسانات نرخ ارز در شروع فشار حداکثری داشت .
۷- کنترل ترازنامه بانک‌ها برای مهار نقدینگی. یکی از منابع مهم خلق نقدینگی نحوه رشد ترازنامه بانک‌ها است. در دی ماه ۹۹ مقررات این ابزار مهم ابلاغ و از آن تاریخ عملیاتی شد. به گفته مسوولان بانک مرکزی این ابزار در یک‌سال گذشته کمک خوبی در کنترل نقدینگی داشته است.
۸ -تامین مالی زنجیره تولید از طریق طراحی و عملیاتی کردن تامین مالی غیر‌تورمی اوراق «گام».
۹ -لغو سیستم تک‌نرخی دلار ۴۲۰۰ تومانی و تقویت بازار آزاد ارز و اصلاح نحوه مداخله در بازار ارز و معکوس کردن چرخه تزریق ارز به کمک دو ابزار مهم بازار متشکل ارزی برای اسکناس و سامانه نیما برای حواله ارزی. این امر موجب شد برخلاف ۱۵ سال قبل از آن که ۲۸۰ میلیارد دلار در بازار ارز تزریق شده بود در ظرف کمتر از ۳۰ ماه نه‌تنها ارزی به بازار اسکناس تزریق نشد بلکه ۲.۱ میلیارد دلار نیز به‌‌‌طور خالص به صورت اسکناس از بازار خریداری شد .
۱۰ -ایجاد سامانه مهم رفع تعهد ارزی. این سامانه به بانک مرکزی امکان می‌دهد به‌‌‌طور سیستماتیک تعهد وارد‌کنندگان را در قبال ارزهای دریافتی کنترل کند و نقش مهمی در کاهش شدید درصد تعهدات داشت .
۱۱ -سیستمی کردن عملیات تخصیص و تامین ارز بر مبنای سیاستگذاری کلی بانک مرکزی و وزارت صمت و جلوگیری از هرگونه اعمال سلیقه در تخصیص و تامین ارز .
۱۲- وضع مقررات انضباطی و تعمیق نظارت بر بانک‌ها و کنترل شدید اضافه برداشت آنها به‌‌‌طوری که در پایان خرداد ماه ۱۴۰۰مجموع دو رقم اضافه‌برداشت بانک‌ها و مانده عملیات ریپو به رقم ۴۰ همت کاهش یافته بود. متاسفانه اخیرا به علت روش غیرمستقیم استقراض دولت و تامین مالی از طریق بانک‌های عامل در کنار افزایش ناترازی بانک‌ها، این رقم به بالای ۵۰۰ همت رسیده است که باید چاره‌جویی جدی و فوری انجام و جلوی رشد بیشتر آن گرفته شود.
*رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی
