مناسبات سیاسی چگونه بر تجارت ایران و امارات سایه انداخت؟
ایران و امارات متحده عربی، به عنوان دو کشور همسایه و دارای روابط تجاری گسترده، همواره تعاملات اقتصادی نزدیکی داشته‌اند. با این حال، روابط تجاری دو کشور در طول تاریخ با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است.
بررسی روند حجــم مبادلات تجــاری ایــران و امــارات در بازه زمانی ۱۰ ســال نشان می‌دهد که روابط دو کشور فراز و نشیب بسیاری داشته است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ضرورت‌هــای سیاســی تــداوم رشــد اقتصــادی امــارات از ســوی دیگــر می‌توانــد در گمانه‌زنــی در خصــوص چشــم‌انداز روابــط اقتصــادی دو کشــور راه‌گشـا باشـد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد هـر چنـد امـارات همـواره یکـی از دو شـریک نخسـت تجـاری ایـران بـوده، اما رویکـرد سیاسـی این کشور بـه ایـران سـبب تفـاوت رویکـرد اقتصـادی امـارات نسـبت ایـران در مقاطـع مختلـف بـوده اسـت.
در این خصوص می‌توان به این نکته اشاره کرد که تجـارت ایران و امـارات از ۲/۲ میلیـارد دلار در سـال ۲۰۰۱ بـه بیـش از ۲۴ میلیـارد دلار در سـال ۲۰۱۱ افزایـش یافـت. اما در ســال ۲۰۱۲ بــا اعمــال تحریم‌هــای بینالمللــی بــر ایــران حجــم مبادلات تجــاری دو کشــور بــه شــدت و بــه شــکلی ســریع کاهــش یافــت؛ بــه طــوری کــه میانگیــن ایــن رقــم در ســال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ بــه حــدود ۱۵ میلیــارد دلار رسـید.
اما این روند در سـال ۲۰۱۵ بـا برداشـته شـدن تحریم‌هـای بین‌المللـی در پـی توافـق هسـته‌ای ایـران و ۵+۱ هـر چنـد روابـط تجـاری ایـران بـا تقریبـا تمامـی شـرکای خـود بـا افزایـش قابـل ملاحظـه‌ای همـراه بـود، با این حال در خصـوص امـارات رونـد کاهشـی ادامـه یافـت؛ بـه گونـه‌ای که میانگیـن حجـم تبـادلات دو کشـور در سـالهای ۲۰۱۶ تـا ۲۰۱۸ )خروج آمریـکا از برجام و اعمـال مجـدد تحریم‌ها) برابـر بـا ۱۴.۴ میلیـادر دلار بـوده اسـت.
تاثیر سیاسیت بر مناسبات تجاری
در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تاکید شده است، اصلی‌تریـن دلیـل عـدم رشـد حجـم تجـاری دو کشـور و تـداوم رونـد کاهشـی حجـم تجـاری دو کشـور را بایـد در اختلافـات سیاسـی فزاینـده دو کشـور بـر سـر موضوعـات منطقـه‌ای و نگرانـی امـارات از تاثیـرات برجـام بـر آینـده ایـن اختلافـات جسـتجو کـرد؛ موضوعـی کـه امـارات را در زمـره معـدود ناراضیـان توافـق هسـته‌ای ایـران و ۵+۱ قـرار داد. ایـن رویکـرد امـارات بـه سیاسـت‌های منطقـه‌ای ایـران و پیامـد برداشـته شـدن تحریم‌هـا بـر ایـن سیاسـت‌ها سـبب شـد تـا در سـال ۲۰۱۸ ، امـارات بـه شـدت بـا اعمـال مجـدد تحریم‌هـا علیـه ایـران همراهـی کنـد. در ایـن مقطـع، مطابـق بـا دسـتورالعمل بانـک مرکـزی امـارات، بانک‌هـا و شـرکت‌های مسـتقر در دبـی را موظـف بـه مصــدود کــردن حســاب‌های بانکــی شهروندان و بانک‌های ایرانی شدند. اقدامی که موجب شد تا بســیاری از شــرکت‌های بین‌المللی برای تجارت با ایران مجبور به انتقـال کارگزاری‌هـا و حسـاب‌های بانکـی خـود از دبـی بـه ترکیـه شـوند.
در سـال ۲۰۱۹ همزمـان بـا وخیـم شـدن وضعیـت امنیتـی خلیـج فـارس از جملـه انفجـار یـک کشـتی تجـاری در دریـای عمـان، سیاسـت امـارات تغییـر کـرد و ایـن کشـور وارد گفتگـو بـا ایـران شـد؛ یـک مـاه بعـد، گزارش‌هایـی در خصـوص آزادسـازی ۷۰۰ میلیـون دلار از دارایی‌هـای بلوکـه شـده ایـران در امـارات منتشـر شـد؛ موضوعـی کـه سـبب سـفر نماینـده ویـژه آمریـکا در امـور ایـران بـه امـارات بـرای تشـویق ایـن کشـور بـه تـداوم همراهـی بـا سیاسـت فشـار حداکثـری شـد. بـا ایـن وجـود امـارات از سـال ۲۰۱۹ نقـش مهمـی در صـادرات نفـت ایـران بـه چیـن داشـته اسـت و بـه واسـطه ایـن نقـش، بـر اسـاس برخـی آمارهـا، واردات ایـران از امـارات تقریبـا بـه سـطح پیـش از سـال ۲۰۱۸ بازگشت، هرچند صادرات به این کشور همچنان بسیار محدود است.
بعــد از آغــاز بــه کار دولــت بایــدن در آمریــکا و آغــاز مذاکــرات بــرای احیــای برجــام، امــارات، همســو بــا ســایر کشـورهای شـورای همـکاری خلیـج فـارس وارد مجموعه‌ای از تلاش‌هـای دیپلماتیـک بـا هـدف بهبـود روابـط بـا در ضمـن سـفر بـه تهـران در تهـران شـده اسـت. در ایـن راسـتا «طحنـون بـن زایـد»، مشـاور امنیـت ملـی امـارات در ضمن سفر به تهران در دیـدار بـا دبیـر شـورای عالـی امنیـت ملـی و رئیس‌جمهـور ایـران خواسـتار تشـکیل کارگروه‌هـای تخصصـی بـرای شناســایی امــکان همــکاری در حوزه‌هــای انــرژی،حمل‌ونقــل، ســلامت و اقتصــاد شــد و تاکیــد کــرد کــه ایــن کارگروه‌هــا بایــد راه‌هــای برداشــتن موانــع همــکاری دو کشــور را تعییــن کننــد.
تـلاش امـارات بـرای بهبـود روابـط خـود بـا ایـران، از جملـه در حـوزه اقتصـادی بـا تاییـد و همراهـی ایـالات متحـده و سایر کشورها همراه بود. بعـد از آغـاز بـه کار دولـت سـیزدهم، مسـیر آشـتی و بهبـود روابـط دوجانبـه ایـران و امـارات بـا سـرعت بیشـتری ادامــه یافــت؛ از جملــه در جریــان ســفر وزیــر امــور خارجــه ایــران بــه ابوظبــی، وی ضمــن ابــلاغ رســمی دعــوت رئیـس جمهـور از محمـد بـن زایـد بـرای سـفر بـه ایـران مذاکراتـی را در خصـوص هماهنگـی، برنامه‌ریـزی و اقـدام مشـترک بـرای ارتقـای همکاری‌هـای دوجانبـه بـه ویـژه در زمینـه تجـاری و اقتصـادی بـا سـران امـارات انجـام داد.
در نتیجـه مذاکـرات نسـبتا منظـم میـان دو کشـور، نهایتـا در اردیبهشـت ۱۴۰۳، کمیسـیون مشـترک همکاری‌هـای اقتصـادی دو کشـور پـس از ۱۰ سـال برگـزار شـد. در خصوص دلایـل تغییـر رویکـرد امـارات نسـبت بـه ایـران در مقایسـه بـا سـالهای ۲۰۱۶ تـا ۲۰۱۹ را علاوه بـر موضوعـات سیاســی و امنیتــی بایــد در شــرایط اقتصــادی ایــن کشــور جســتجو کــرد. بــر اســاس گــزارش صنــدوق بینالمللــی پـول، بـا توجـه بـه آسـیب‌های ناشـی از همه‌گیـری کرونـا از یـک سـو و رونـد کلـی کاهـش تقاضـای جهانـی بـرای نفــت در نتیجــه تــلاش بــرای مقابلــه بــا تغییــرات اقلیمــی از ســوی دیگــر، نگرانی‌هــای مهمـی در خصــوص رشــد اقتصـادی پایـدار و موفقیـت سیاسـت‌های متنوع‌سـازی اقتصـادی در کشـورهای شـورای همـکاری خلیـج فـارس از جملــه امــارات وجــود دارد.
برنامه امارات در حوزه تجارت
در حوزه سیاست تجاری امارات بر شکل‌دهی به موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد با طیفی از کشورها متمرکز شده است و این کشورها را به‌عنوان بازارهای هدف برگزیده است. دولت این کشور در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که امضای فوری موافقت‌نامه جامع همکاری اقتصادی با ۸ کشور شامل هند، بریتانیا، ترکیه، کره جنوبی، اتیوپی، اندونزی، رژیم صهیونیستی و کنیا را در دستور کار خود قرار داده است. همچنین این کشور عضو مجموعه بزرگی از سازمان‌های بین‌المللی در حوزۀ تجارت است که از جمله مهمترین آنها سازمان تجارت جهانی، شورای همکاری خلیج فارس، موافقت نامه تجارت آزاد GCC-EFTA و منطقه تجارت آزاد پان‌عربی هستند.
این گزارش با اشاره به امضای قرارداد تجارت آزاد هند با امارات هشدار داده است: این قرارداد از ارزش بندر چابهار به عنوان کانون تجارت منطقه‌ای هند کم خواهد کرد؛ اما فعال شدن بندر چابهار با مشارکت هند کمک خواهد کرد تا حداقل کانون تجارت منطقه‌ای هند با مقصد روسیه و آسیای مرکزی در سواحل ایران شکل بگیرد.
بر اساس این گزارش، توافق‌نامه تجاری میان ترکیه و امارات متحده عربی این پتانسیل را دارد که خود به یک مزیت اقتصادی، سیاسی و ترانزیتی مهم برای ایران تبدیل شود. با شکل‌گیری توافق‌نامه تجارت میان امارات و ترکیه، ایران می‌تواند نقش مهمی در اتصال همۀ این کشورها به یکدیگر ایفا کند. در این گزارش بر این نکته تاکید نیز تاکید شده که ضرورت دارد دانش تخصصی-فنی لازم برای ورود بخش خصوصی به حوزه‌های نوین همکاری اقتصادی با امارات ایجاد و توسعه یابد. این دانش هر چند در ایران وجود دارد، به واسطه تحریم‌های طولانی علیه اقتصاد ایران، با فعالیت‌های تجاری کشور پیوند نخورده است.
از سوی دیگر یکی دیگر از مسائل فنی موجود در روابط تجاری دوجانبه، ضرورت ایجاد و توسعه بخش‌های حقوقی در شرکت‌های تجاری که قصد همکاری اقتصادی با امارات را دارند؛ با توجه به پیچیدگی روزافزون فرایندها و سازوکارهای تجارت بین‌الملل، این مسئله بیش از همیشه حیاتی به نظر می‌رسد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
