دردسر تازه برای نتانیاهو / بی‌بی بین دوراهی بزرگ

انتخاب : به دلیل تنگنا‌های موجود و ترس از رقم خوردن یک فاجعه انسانی جدید و نیز فشار‌های ناشی از اعتراضات دانشگاهی، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده اسرائیل باید بین یک حمله بزرگ به رفح و تسلیحات آمریکایی دست به انتخاب بزند و حمایت تسلیحاتی از اسرائیل را به کنار گذاشتن گزینه حمله زمینی به رفح مشروط کرده است.

با گذشت ۲۱۶ روز از جنگ میان اسرائیل و گروه‌های مقاومت در نوار غزه، اوضاع پیچیده ای بر این منطقه حاکم شده است. از یکسو شاهد مذاکرات جدی میان اسرائیل و حماس (به صورت غیرمستقیم) و با میانجیگری مصر در قاهره هستیم و حماس در هفته اخیر از پذیرش چارچوب مذاکراتی پیشنهادی مصر خبر داده، اسرائیل اگرچه با جدیت مذاکرات را دنبال می‌کند و اعضای حاضر در تیم مذاکره کننده این رژیم، مقامات ارشد اسرائیل هستند، اما هنوز اجماع کاملی در میان مقامات اسرائیلی بر سر این مذاکرات و توافق احتمالی حاصل از آن به وجود نیامده و ارتش اسرائیل وارد مناطق مرزی رفح شده است.

همزمان به دلیل تنگناهای موجود و ترس از رقم خوردن یک فاجعه انسانی جدید و نیز فشارهای ناشی از اعتراضات دانشگاهی، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده اسرائیل باید بین یک حمله بزرگ به رفح و تسلیحات آمریکایی دست به انتخاب بزند و حمایت تسلیحاتی از اسرائیل را به کنار گذاشتن گزینه حمله زمینی به رفح مشروط کرده است. البته هنوز نمی دانیم این تهدید چقدر جدی است و آیا اجرایی خواهد شد یا خیر.

 

عملیات رفح؛ بایدِ اسرائیل

تنها منطقه‌ای که نیروهای ارتش اسرائیل در این جنگ بدان وارد نشده اند، شهر رفح و مناطق اطراف آن است. در واقع می توان گفت تسلط بر رفح (که افکار عمومی جهان نیز به شدت نسبت به آن حساس شده) از دو جهت برای اسرائیل اهمیتِ نظامی دارد؛ اولاً مجموعه عملیات نظامی ارتش رژیم اسرائیل بدون تسلط بر رفح کامل نخواهد شد. اسرائیل نیازمند تسلط بر ۲۰ درصد باقی مانده از نوار غزه نیز هست.

هیئت حاکمه اسرائیل تصور می‌کند که تسلط بر رفح به معنای سقوط دولت حماس و از دست دادن امکان حکمرانی موثر این گروه بر نوار غزه خواهد بود. اگرچه نسبت به این برداشت، انتقاداتی نیز وارد است، مثل اینکه نیروهای حماس هنوز در برخی مناطق که در تصرف اسرائیل قرار دارند نیز هنوز حضور دارند، اما این تحلیل دست‌کم درباره سطح سیاسی حکومت حماس صادق است.

برای تحلیل دقیق حماس باید به این پدیده از منظر جامعه شناسی سیاسی نگریست. بر این اساس حماس از یک ساختار سه وجهی تشکیل شده است. سطح ایدئولوژی و اندیشه که باعث که اشغالگری اسرائیل حتی باعث خواهد شد بیش از پیش صیقل بخورد و در میان اهالی غزه هوادار پیدا کند و در نتیجه اشغال غزه، از قبل نیز تندتر شود. در واقع تا زمانی که نیروی اشغالگر و پدیده اشغال وجود دارد، مقاومت و میل به آن نیز وجود خواهد داشت.

دومین سطح ساختار حماس عبارت از بدنه اجتماعی است که میان اهالی غزه هوادار و البته مخالف دارد. نظرسنجی‌ها نشان می دهد، درون غزه حدود 60 درصد از اهالی یا هوادار این گروه هستند و یا به دلیل اقدامات اسرائیل و مبارزه با اشغالگری از آن حمایت می‌کنند (همانطور که در گذشته حامی گروه‌های چپ‌گرای ضد اسرائیل بودند) و میزان مخالفت با این گروه نیز به 30 درصد مشارکت کنندگان محدود می‌شود. این وضعیت پس از 7 اکتبر نیز ثابت باقی مانده و در بسیاری از موارد اعضای حماس از مردم عادی و غیرنظامیان قابل شناسایی نیستند.

سومین سطح حیات حماس عبارت از سازمان‌های دولتی و رزم این گروه هستند که طبیعتاً جنگ و اشغال غزه، بیش و پیش از سطوح دیگر، با آن روبه‌روست. از آغاز جنگ نیز مشخص بود سطح سیاسی – نظامی حماس بیشتر از لایه‌های اجتماعی و اندیشه‌ای آن در معرض تهدیدات اسرائیل است. 

با این وجود حتی سطح دولتی حماس نیز تا کنون و با ورود جنگ به هشتمین ماه پیاپی، توانسته دوام بیاورد. اسرائیل تصور می‌کند با تهاجم به رفح می‌تواند روی زمین را از حماس بگیرد و آن را به یک پدیده زیرزمینی تبدیل کند.

دومین وجه نظامی حمله به رفح برای اسرائیل، این است که طبق ادعای ارتش این رژیم، تا کنون از 22 گردان عملیاتی حماس، 18 گردان یا به طور کامل از میدان به در شده اند و یا آسیب جدی دیده اند و تنها 6 گردان تقریباً دست نخورده باقی مانده است. اسرائیل برای از بین بردن قدرت این 6 گردان که احتمالاً 4 گردان آن در رفح حضور دارند ناچار است به این منطقه حمله کند.

دو موضوع دیگر نیز بر اهمیت حمله به رفح می افزاید؛ اولاً اسرائیلی‌ها تصور می کنند در رفح اثری از ربوده‌شدگان رهبران اصلی حماس همچون یحیی السنوار و محمد ضیف پیدا خواهند کرد و ثانیاً جناح راست افراطی اسرائیل (که شیشه عمر کابینه نتانیاهو را در اختیار دارد) به رهبری ایتامار بن گویر و بتصلائل اصموطریچ، توقف عملیات نظامی بدون حمله به رفح را خط قرمز خود دانسته است.

حملات محدود اسرائیل در جنوب رفح و تصرف محورهای مرزی احتمالاً شدت مخالفت‌ها با توافق آتش‌بس از سوی تندروها را می‌کاهد و حس موفقیت نظامی درون جامعه صهیونیستی را افزایش می‌دهد.

در عین حال اگر حملات اسرائیل به رفح، محدود باقی بماند اسرائیل خواهد کوشید در مذاکرات بعدی عدم ورود به رفح را به عنوان یک گزینه در برابر درخواست تسلیم شدن و یا خروج حماس از غزه وصول کند. در صورت تحقق این سناریو، دولت بایدن نیز این امکان را پیدا خواهد کرد که در برابر موج ضد اسرائیلی و اعتراضات دانشجویی نشان دهد، ترمز اسرائیل را به صورت موفقیت آمیز کشیده و ماشین جنگی آن را بیرون از رفح متوقف کرده است.

اما سناریوی گسترش حملات اسرائیل به درون مناطق مسکونی رفح اوضاع را به شدت پیچیده‌تر خواهد ساخت. اگر ارتش اسرائیل بدون توجه به روند مذاکرات آتش بس وارد شهر رفح شود و حملات زمینی به این منطقه را آغاز کند، از یکسو احتمالاً شاهد یک فاجعه انسانی دیگر خواهیم بود که موج شدیدتری از اعتراضات نسبت به اقدامات تل آویو در جهان را پدید خواهد آورد و از سوی دیگر مناسبات واشنگتن و تل آویو نیز پیچیده تر خواهد شد.