آینده قفقاز جنوبی چه می شود ؟
وضعیت ناپایدار ارمنستان و شرایط داخلی این کشور و همچنین مواضع جمهوری آذربایجان و تعیین شروط نوشته شده و گاها اعلام نشده از سوی دیگر موجب شده تا دستیابی به یک توافق صلح از سوی این دو کشور قفقاز جنوبی با مشکل مواجه شوند و به‌رغم اظهاراتی که برای رسیدن به این توافق تا قبل از پایان سال ۲۰۲۳ مطرح کردند، کماکان چشم‌انداز روشنی را نمی‌توان برای آن‌ها متصور شد.
پس از آزادی ۳۲ نظامی ارمنی توسط جمهوری آذربایجان، ایروان و باکو اخیرا طی بیانیه‌ای تمایل خود برای عادی‌سازی روابط و دستیابی به معاهده صلح مبتنی بر حاکمیت و تمامیت ارضی را مورد تاکید قرار دادند.
«سید علی سقائیان» سفیر سابق ایران در ارمنستان در این زمینه توضیح داد: اگر فراز و نشیب‌هایی که بعد از بازگشت قره‌باغ به جمهوری آذربایجان وجود داشته را رصد کنیم، متوجه می‌شویم ایروان تمایل دارد در رابطه با مسائل نظامی با آمریکا و فرانسه ارتباط داشته باشد، از سوی دیگر باکو بعد از جنگ ۲۰۲۰ و بازگشت قره‌باغ به جمهوری آذربایجان دست برتر را دارد.
«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان اخیرا در اظهاراتی تاکید کرد باکو خواهان جنگ با ایروان نیست و باید در این زمینه تضمین‌هایی وجود داشته باشد، اما به‌رغم این‌که اصول معاهده صلح تنظیم و به ارمنستان ارسال شده، همچنان آن‌ها در این مسئله سکوت کرده‌اند و به نظر می‌رسد ارمنستان در حال نزدیک‌شدن به پذیرش این شروط است.
سقائیان همچنین تصریح کرد: در واقع علی‌اف سعی می‌کند محورهای مدنظر خودش را درخواست کرده و تحمیل کند، از سوی دیگر «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان نیز در وضع خیلی قوی نبوده و مجبور است از طریق کشورهای فرامنطقه‌ای ولو این که خوشایند روسیه نباشد، روند را پیگیری کند.
این دیپلمات پیشین ایرانی همچنین بیان کرد: قطعا باید به سمتی برویم که هر چه زودتر ایروان و باکو پای میز مذاکره بنشینند و توافق صلح را امضا کنند تا مرزهای بین‌المللی مشخص شوند، وضعیت ناپایدار به نفع هر دو کشور نیست. هر دو کشور نیاز به بازسازی دارند ضمن این که ارمنستان اقتصاد خوبی در شرایط فعلی ندارد.
َوی خاطرنشان کرد: با این شرایط بهترین مسئله را در نشست ۳+۳ دیدیم که نتیجه خوبی داشت و اکنون باید بر روی این فرمت کار شود؛ طرفین باید از عوامل تشدیدزا اجتناب کنند و روند مثبتی را در پیش بگیرند و به سمتی برویم که در آینده نزدیک شاهد صلح در این منطقه باشیم.
اعلام آمادگی ارمنستان برای توافق با آذربایجان
سفیر سابق ایران در ارمنستان همچنین در تحلیل خود از کمرنگ‌شدن نقش مسکو در روند مذاکرات صلح با توجه به نفوذ و دخالت برخی کشورهای فرامنطقه‌ای مانند آمریکا یا فرانسه گفت: قطعا این‌گونه نخواهد بود، آمریکا و فرانسه به دلیل لابی ارامنه نفوذ خود را در ارمنستان دارند، ضمن این که جمهوری آذربایجان به دلیل دارا بودن ذخایر انرژی از جمله نفت برای اروپا خیلی مهم است لذا نمی‌توانیم قطع به یقین بگوییم نفوذ مسکو کاملا قطع می‌شود، بلکه یک نفوذ سیاسی و اقتصادی دارد.
وی با تاکید بر این که باید روی فرمت ۳+۳ کار کنیم و طرفین پای میز مذاکره بنشینند، اظهار داشت: ایران تلاش می‌کند با رایزنی‌های مقامات دو کشور این اتفاق بیفتد و گفت‌وگوها و مذاکرات به نتیجه نهایی برسد.
«برهان حشمتی» کارشناس مسائل قفقاز نیز در گفت‌وگو با ایسنا در این زمینه اظهار داشت: با توجه به این‌که بعد از جنگ سال ۲۰۲۰ جمهوری آذربایجان اراضی اطراف قره‌باغ را در اختیار گرفت و بعد تمام قره‌باغ کوهستانی را گرفت، ارامنه مجبور شدند از این منطقه خارج شوند. مقامات باکو و رسانه‌های این کشور تاکید دارند که در روند مذاکرات جمهوری آذربایجان طرف دیکته کننده به ارمنستان باشند.
وی تصریح کرد: طی روزهای اخیر اقداماتی از جمله آزادی تعدادی از اسرا از سوی جمهوری آذربایجان انجام شد از طرفی ارمنستان برای میزبانی اجلاس آب و هوایی اعلام آمادگی کرد البته باکو به لحاظ مالی شرایط بهتری برای میزبانی دارد و ارمنستان هم از نظر مالی و تامین امنیت داخلی وضعیت مساعدی ندارد، اما واقعیت این است این‌ها حرکت‌های نمادین کوچکی است و نمی‌توان تصور کرد در ۲ کشور کوچک واقع در قفقاز تا پایان سال، توافق صلح به امضا می‌رسد.
علی‌اف اخیرا و در گفت‌وگو با شبکه «یورو نیوز» درباره شروط باکو برای صلح با ایروان اظهار داشت: ما پنج اصل اساسی را توضیح دادیم که باید مبنای توافق صلح باشد؛ به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی دو طرف؛ عدم استفاده از زور؛ هیچ ادعای سرزمینی نسبت به یکدیگر نداشته باشیم؛ گشایش ارتباطات دو کشور و عادی‌سازی روابط؛ و چندین عامل مهم دیگر.
او در ادامه گفت: همه این‌ها بر اساس قوانین بین‌المللی بوده است. در طول تقریبا سه سال روند مذاکرات، ارمنستان همیشه خواستار گنجاندن ماده‌ای در مورد اقلیت ارمنی در قره‌باغ در توافقنامه صلح بود. موضع ما این بود که این کار داخلی ماست. اگر آن‌ها می‌خواهند موضوع اقلیت ارمنی در آذربایجان را منعکس کنند، اجازه دهید موضوع اقلیت آذربایجانی در ارمنستان را که ۳۰ سال پیش اخراج کردند، منعکس کنیم و تعداد آذربایجانی‌ها در ارمنستان بسیار بیشتر از ارمنی‌های آذربایجان بود - تقریبا ۳۰۰۰۰۰ نفر. بنابراین موضع ما این بود که این کار باید متقابل باشد. یا این دو موضوع اقلیت‌ها، حقوق و امنیت آن‌ها، از جمله حق بازگشت، نه تنها بازگشت ارمنی‌ها به آذربایجان، بلکه مساله بازگشت آذربایجانی‌ها به ارمنستان را منعکس می‌کنیم.
حشمتی، کارشناس مسائل قفقاز در ادامه خاطرنشان کرد: مواضع تند الهام علی‌اف و شروط عجیب و غریب او از دلایل اصلی به توافق نرسیدن است، علاوه بر این یکی دیگر از عوامل اصلی دخیل در این مساله این است که هر دو کشور استقلال واقعی ندارند و تحت تاثیر دولت‌های خارجی هستند.
وی تصریح کرد: جمهوری آذربایجان بعد از جنگ ۲۰۲۰ تحت تاثیر رژیم صهیونیستی، انگلیس، ترکیه و همچنین روسیه قرار دارد، ارمنستان هم وضعیت مشابهی دارد طی دو سه سالی که از جنگ گذشته رفتارهای پاشینیان گرایش به غرب داشته و به همین دلیل وابستگی شدید این دو کشور به قدرت های خارج از منطقه از دلایل به توافق نرسیدن است.
حشمتی با تاکید بر این که باکو می‌خواهد طرف دیکته در روند مذاکرات صلح باشد، گفت: آمریکا، روسیه و رژیم صهیونیستی آتش بیار معرکه هستند و هر روز هم این کار ادامه دارد، اما بعد از عملیات طوفان‌الاقصی رژیم صهیونیستی به شدت با مشکل مالی مواجه شد و یک توافق تسلیحاتی جدید میان باکو و تل‌آویو منعقد شد، بنابراین حمایت برای دستیابی به صلح تنها ادعاهایی است که مطرح می‌کنند در حالی که سیاست‌های این کشورها هیچ‌گاه در راستای صلح نبوده است.
«جیمز اوبرایان» دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا هم که اخیرا به جمهوری آذربایجان سفر کرده است، درباره انجام گفت‌وگوهای صلح در وانشگتن ابراز امیدواری کرد و گفت: وزیر خارجه آمریکا انتظار دارد که همتایان ارمنستانی و آذربایجانی‌اش برای انجام گفت‌وگوهای صلح به واشنگتن سفر کنند.
در همین راستا چند روز پیش وزیر خارجه آمریکا با رئیس‌جمهور آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان در مورد احتمال امضای معاهده صلح میان این دو کشور گفت‌وگو و رایزنی کرد.
حشمتی یادآور شد: در یکی دو هفته اخیر چه اعترافاتی که رسانه‌های باکو از نقش آمریکا در تداوم بحران و شروع آن در جنگ اول قره باغ نکردند که آمریکا هیچ وقت نقش مثبتی در این منطقه نداشته، حتی روسیه نیز خواهان صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیست تا بتواند منطقه را از طریق مناقشه اداره کنند، ترکیه و رژیم صهیونیستی نیز همین سیاست را دارند تا همواره از این بحران ها استفاده کنند.
این کارشناس مسائل قفقاز با بیان این که به این ژست‌های دیپلماتیک نمی‌توان اعتنا کرد و قدرت‌های اجنبی خواهان صلح نیستند، گفت: تنها قدرتی که خواهان صلح است و به طور مستقیم از زیان‌های جنگ قره‌باغ متاثر می‌شود جمهوری اسلامی ایران است، ایران مردمان این منطقه را حوزه تمدنی خود می‌داند و مستقیما از زیان‌های مناقشه آسیب می‌بیند بنابراین خواهان صلح است، بنابراین اگر این کشورها راه درست را پیش بگیرند و بتوانند از افساری که بیگانگان و غرب به گردن این دولت‌ها انداخته‌اند، رها شوند می‌توانند به صلح برسند.
به‌رغم این‌که به نظر می رسد با حل مساله قره‌باغ معادلات در قفقاز جنوبی تغییر کرده است اما هنوز دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان به یک توافق صلح منسجم نرسیده‌اند و به گفته مقامات آن‌ها، نمی‌توان با قاطعیت امیدوار بود اما هر اتفاقی که در این منطقه رخ دهد حتما برای ایران بسیار حائز اهمیت خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران همواره مواضع شفاف و به دور از جانبداری در جریان این تحولات داشته و تلاش دارد از طریق گفت‌وگو و مذاکره و یا همان فرمت ۳+۳ راه حلی برای این مساله بیابد.
ایران از گفت‌وگوهای منطقه‌ای که بتواند به رفع مشکلات و باز کردن گره‌ها در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان کمک کند، استقبال می‌کند و معتقد است کشورهای منطقه ظرفیت حل مسائل منطقه را دارند به جای این‌که اجازه دهند کشورهای بیگانه با هر بهانه‌ای در امور داخلی منطقه دخالت کنند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
