نحوه برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان
محمدرضا آهنچیان مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم و سخنگوی ستاد ازسرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها در خصوص نحوه امتحانات پایان ترم نیم‌سال جاری تحصیلی دانشجویان گفت: بر اساس مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا دانشگاه‌ها از ۱۵ آبان جاری می‌توانستند نسبت به ازسرگیری آموزش حضوری دانشجویان خود اقدام کنند. بر اساس اطلاعاتی که از تمامی دانشگاه‌ها دریافت شد، برخی از دانشگاه‌ها که شرایط مساعدتری داشتند، آموزش حضوری خود را آغاز کرده اند و برخی از آنها آغاز آموزش حضوری دانشجویان را به آذر موکول کرده‌اند.
او گفت: با توجه به وضعیت متغیر همه‌گیری بیماری کووید۱۹ در مناطق مختلف کشور و نیز تفاوت در شرایط دانشگاه‌ها، به نظر می‌رسد امکان ازسرگیری ۱۰۰ درصدی آموزش در همه دانشگاه‌ها به صورت حضوری به‌ویژه در دوره‌های کارشناسی وجود نداشته باشد.
آغاز پلکانی آموزش حضوری دانشگاه‌ها
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم تاکید کرد: دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی فعالیت‌های مبتنی بر حضور دانشجویان در دانشگاه را به صورت پلکانی و تدریجی آغاز کرده‌اند و ادامه می‌دهند. چنان‌که برخی از دانشگاه‌ها شامل دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی که کمترین دانشجویان غیربومی را در میان زیرنظام‌های آموزش عالی دارد، آموزش حضوری خود را شروع کرده‌اند و در ادامه دانشگاه فنی و حرفه‌ای نیز که جمعیت دانشجویی غیربومی کمتری دارد، بخش عمده‌ای از آموزش‌های خود را به صورت حضوری آغاز کرده است.
او در ادامه خاطرنشان کرد: با بالا رفتن نسبت دانشجویان بومی یک دانشگاه به دانشجویان غیربومی، امکان بازگشایی دانشگاه بیشتر خواهد شد، زیرا دانشجویان بومی به برخی از امکانات از جمله خوابگاه نیازی ندارند.
سخنگوی ستاد از سرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها تاکید کرد: قطعا در ادامه نیم‌سال جاری تحصیلی به صورت تدریجی تمامی دانشگاه‌ها به سمت آموزش حضوری دانشجویان با نسبت هر چه بیشتر حرکت خواهند کرد، اما این موضوع هم امکان‌پذیر نیست که ما در نیم‌سال جاری بتوانیم در سراسر کشور آموزش‌های خود را به صورت ۱۰۰ درصدی برای تمامی دانشجویان و مقاطع تحصیلی به شیوه حضوری برگزار کنیم.
نحوه برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان
دکتر آهنچیان همچنین به برنامه وزارت علوم در خصوص نحوه برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان اشاره کرد و یادآور شد: باید این نکته را بپذیریم که نقطه ضعف آموزش عالی در شرایط فعلی استفاده کامل از آموزش مجازی و برگزاری امتحانات به صورت امن است. در واقع در شیوه مجازی، آموزش دانشجویان در دروس نظری می‌توانستند به صورت کامل و گاهی بهتر از آموزش حضوری برگزار شود، اما در زمینه برگزاری امتحانات امن مجازی، محدودیت‌هایی وجود دارد که باعث نگرانی در برخی دانشگاه‌ها شد و در همین دانشگاه‌ها کیفیت آموزش عالی از ناحیه امتحانات دانشجویان دچار آسیب شد. به طوری که از یک نگاه، ارزش و تاثیر آموزش مجازی به دلیل شائبه‌هایی که درباره امنیت امتحانات به روش الکترونیکی وجود داشت و شایعه‌هایی که در این باره رواج یافت مورد سوال قرار گرفت.
سیستم امنی برای امتحانات مجازی نداریم
سخنگوی ستاد ازسرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها همچنین خاطرنشان کرد: مانند بسیاری از نظام‌های پیشرو آموزش عالی دنیا متاسفانه ما هم نتوانستیم در دانشگاه‌ها سیستم امنی برای برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان ایجاد کنیم. به همین دلیل آسیب‌هایی نیز در این زمینه دیدیم. در این شرایط راه‌های میانبری وجود داشت که موثر افتاد.
میانگین معدل دانشجویان در ترم‌های مجازی
این مسئول ادامه داد: برای مثال هنگامی که اساتید به این موضوع دقت داشتند که بتوانند ارزشیابی دانشجویان را به صورت مستمر و در طول ترم انجام دهند، نتایج ارزشیابی واقعی‌تر بود. در تأیید کنترل قابل قبول دانشگاه‌ها بر موضوع ارزشیابی معتبر از عملکرد تحصیلی دانشجویان، بررسی‌های موثقی که انجام شده است نشان می‌دهد که میانگین معدل کل دانشجویان، در یک نیم‌سال تحصیلی با بهره‌مندی از آموزش مجازی، با معدل آنها در دوره‌ای که آموزش، حضوری بوده است تفاوت معناداری نداشت. در حالی که تصور غالب این بود که معدل دانشجویان در امتحانات مجازی افزایش پیدا کند.
دکتر آهنچیان اظهار کرد: این‌که دانشجویان نتوانستند از طریق آزمون‌های مجازی بازخورد دقیقی از عملکرد خود از طریق امتحانات به شیوه الکترونیکی داشته باشند، موجب شده است در نیم‌سال جاری با وجود محدودیت‌های کنونی و آتی برای حضور همه دانشجویان در دانشگاه، بر برگزاری امتحانات به شیوه حضوری در تمامی مقاطع تحصیلی و برای همه دانشجویان تأکید شود. تنها عامل بازدارنده در صورتی است که در برخی مناطق و شهرهای دانشگاهی پیک جدید شیوع کرونا مانع برگزاری امتحانات حضوری شود.
وضعیت واکسیناسیون دانشجویان
این مسئول ادامه داد: در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی ما واکسینه شده‌اند و آمار دانشجویان واکسینه‌شده دوره کارشناسی و کاردانی هم رضایت‌بخش است. بنابراین اگر ثبات نسبی در وضعیت همه‌گیری بیماری در کشور وجود داشته باشد، می‌توانیم با توجه به روند سریع واکسیناسیون دانشجویان امتحانات پایان ترم را حضوری برگزار کنیم.
امتحانات میان‌ترم و پایان‌ترم دانشجویان در یک بازه زمانی برگزار نخواهد شد
آهنچیان خاطرنشان کرد: به این دلیل که دانشگاه‌ها در یک تاریخ واحد، نیم‌سال جاری خود را آغاز نکرده‌اند و از سویی دانشجویان دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد ورودی ۱۴۰۰ با تاخیر وارد دانشگاه شده‌اند، امتحانات میان‌ترم و پایان‌ترم دانشجویان در بازه زمانی یکسانی برگزار نخواهند شد.
برگزاری حضوری امتحانات، گزینه مورد نظر دانشگاه‌هاست
این مسئول گفت: در تعیین زمان و شیوه برگزاری امتحانات میان‌ترم به شکل حضوری یا مجازی، گروه‌های آموزشی و دانشگاه‌ها تصمیم‌گیرنده هستند. اما از آنجا که تا امتحانات پایان‌ترم حدود ۲ ماه فرصت باقی است و امیدواریم در این فاصله هم پوشش واکسیناسیون جامعه دانشگاهی با دو دوز کامل شده باشد و هم دانشگاه‌ها شرایط مناسب‌تری برای پذیرش همه دانشجویان در بازه زمان برگزاری امتحانات در دانشگاه را داشته باشند، اهتمام به برگزاری امتحانات به شیوه حضوری مورد نظر همه دانشگاه‌ها برای همه دانشجویان است.
او ادامه داد: اثبات این‌که کدام دانشگاه‌ها آمارهای بالاتری ناشی از تخلفات امتحانی داشتند بسیار دشوار است، اما برای پیشگیری از بروز چنین آسیبی به جز روش‌های ارزشیابی عملکرد دانشجو در طول نیم‌سال و ارزشیابی پروژه محور درسی، می‌توان از وجود اهرم‌های نظارتی که در اختیار دانشگاه‌ها قرار دارد نیز استفاده بیشتری کرد. قوانین کمیته انضباطی دانشگاه‌ها در شرایط آموزش حضوری درباره رفتارهای ناهنجاری مانند تقلب در امتحان که در درصد بسیار اندکی از دانشجویان رخ می‌دهد، در مورد امتحانات مجازی نیز صدق می‌کند و این موضوع به دانشگاه‌ها ابلاغ شده است. بنابراین اگر در سه نیم‌سال گذشته که دانشگاه‌ها درگیر آموزش مجازی بوده‌اند، مواردی از تخلف یا رفتار ناهنجار مشاهده شده است، دانشگاه‌ها موظف به رسیدگی به این تخلفات بوده و هستند.
درخواست مرخصی تحصیلی گروهی
سخنگوی ستاد از سرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها درخصوص میزان دریافت درخواست مرخصی‌های تحصیلی بدون در نظر گرفتن سنوات تحصیلی در طول سه نیم‌سال آموزش مجازی خاطرنشان کرد: دانشجوها تقاضاهایی برای دریافت مرخصی‌های تحصیلی بدون در نظر گرفتن سنوات داشته‌اند که بر اساس گزارش‌های غیررسمی می‌توان برآورد داشت که میزان این درخواست‌ها به طور طبیعی افزایش پیدا کرده است.
او افزود: ما مواردی را شاهد بودیم که گروهی از دانشجویان با یکدیگر درخواست مرخصی تحصیلی در یکی از ۳ نیم‌سال گذشته را داشتند. در حالی که استفاده از مرخصی بدون احتساب در سنوات تحصیل بر اساس ابلاغیه‌های معاونت آموزشی فقط شامل دانشجویانی می‌شد که تحصیلشان تحت‌تاثیر همه‌گیری بیماری کووید۱۹ مختل شده یا آسیب دیده بود.
به گفته آهنچیان، دانشگاه‌ها فقط درخواست‌هایی که دانشجو در آن بر اثر ابتلای به کرونای خود یا اعضای خانواده دچار آسیب شده و درخواست مرخصی داشت را مورد موافقت قرار می‌دهند. البته به جز ابتلای خود و خانواده، در مواردی که همه‌گیری و وضعیت فوق‌العاده ناشی از همه‌گیری بیماری کووید۱۹ بر روند و مسیرتحصیل دانشجو تاثیرات منفی گذاشته باشد هم به صورت بررسی موردی با درخواست دانشجو موافقت شده است.
او تاکید کرد: به طور خلاصه در مواردی که روند و مسیر تحصیل دانشجویان به طور مستقیم یا غیرمستقیم از کرونا آسیب ندیده باشند، مشمول تسهیلات یا انعطاف آموزشی نخواهند شد.
دغدغه‌ای به نام کیفیت آموزش مجازی دانشگاه‌ها
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم همچنین در خصوص افت کیفیت آموزش دانشجویان در دوره آموزش مجازی نیز گفت: یکی از دغدغه‌های جدی ما مراقبت از کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها در شرایط دشوار همه‌گیری کرونا بود. در نگاه منصفانه، معاونان و مدیران آموزشی دانشگاه‌ها در سه نیم‌سال گذشته بدون ادعا و ایثارگونه چراغ آموزش را در دانشگاه‌ها روشن نگاه داشتند.
آهنچینان توضیح داد: در این مدت ۳ اجلاس رسمی معاونان آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های کشور با محوریت مدیریت آموزش و ملاحظه کیفیت آن در فضای مجازی برگزار شده است. گزارش‌هایی که در این اجلاس‌ها از سوی معاونان دانشگاه‌های دولتی ارائه شد نشان داد خوشبختانه با همکاری اکثریت اعضای هیئت علمی، کیفیت آموزشی، با شاخص‌هایی نظیر آمار مشروطی دانشجویان آسیب جدی ندیده است.
او خاطرنشان کرد: در این مورد بیشترین دغدغه که به جا به نظر می‌رسید مربوط به کیفیت آموزش در رشته‌هایی بود که برنامه درسی آنان تعداد بیشتری دروس عملی را شامل می‌شد. در ۳ نیم‌سال گذشته، در میان دروس همه مقاطع به‌ویژه در دوره‌های کاردانی و کارشناسی بیشترین دغدغه متوجه حفظ کیفیت دروس عملی بوده است.
این مقام مسئول افزود: به طور کلی ما در وزارت علوم گزارشی مبنی بر افت تحصیلی دانشجویان در دانشگاه‌ها در دوره استفاده از آموزش‌های مجازی نداشتیم، اما در آموزش عالی دنیا همواره این سوال مطرح است که آیا کیفیت آموزش تمامی رشته‌ها و دروس به شیوه آموزش مجازی همانند آموزش حضوری است؟ که پاسخ ما منفی است.
وضعیت ساختارهای آموزش مجازی دانشگاه‌ها
او با تاکید بر این‌که ساختار ارائه آموزش‌های مجازی در دانشگاه‌های ما به‌ویژه از نظر دسترسی به سخت‌افزار آموزش الکترونیکی مطلوب است، گفت: بر خلاف تصوری که وجود دارد مشکل دانشگاه‌های کوچک‌تر در زیرمجموعه زیرنظام آموزش عالی دولتی، برای ارائه آموزش‌های مجازی، مشکلات زیرساختی وسخت افزاری نیست چراکه در این دانشگاه‌ها، امکانات مناسبی برای توسعه زیرساخت‌های آموزش الکترونیکی وجود دارد که گاهی در دانشگاه‌های بزرگ‌تر کمیاب است. در این دسته از دانشگاه‌ها، مشکلات بیشتر مربوط به عوامل درون‌دانشگاهی شامل عامل انسانی، نرم‌افزاری و عوامل برون‌دانشگاهی نظیر کیفیت ارتباطات و فناوری اطلاعات با نماد اینترنت گزارش شده است.
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم ادامه داد: بنابراین ارزیابی ما در وزارت علوم طی نزدیک به دو سال آموزش مجازی این است که مشکل دانشگاه‌ها برای مدیریت آموزش مجازی سخت‌افزاری نبود، این مراکز اغلب مشکل ارتباطی نظیر اینترنت داشتند که آن هم خارج از اراده و توان وزارت علوم بود. البته در برخی از زیرنظام‌ها و موسسات آموزش عالی گزارش‌هایی از مشکلات سخت‌افزاری دریافت شده بود که پاره‌ای از انتقادات را متوجه آنها می‌ساخت.
وضعیت آموزش دانشگاه‌ها ارزیابی می‌شود
دکتر آهنچیان همچنین از برنامه ارزیابی وضعیت آموزش دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در دوره استفاده از آموزش الکترونیکی خبر داد و گفت: این ارزیابی بر اساس شاخص‌های مورد توافق مرکز منطقه‌ای علوم (ISC) و کارگروه آموزش‌های الکترونیکی زیر نظر معاونت آموزشی صورت می‌گیرد تا نقاط قوت و ضعف و دستاوردهای آموزش الکترونیکی دانشگاه‌ها مشخص شود. به همین منظور دانشگاه‌ها می‌باید اطلاعات مورد نظر بر اساس شاخص‌ها را در سامانه‌ای که به همین منظور طراحی شده است بارگذاری کنند.
سیاست وزارت علوم برای بازگشایی دانشگاه‌ها از ترم آینده
دبیر ستاد از سرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی عالی در خصوص برنامه و چشم‌انداز وزارت علوم برای بازگشایی حضوری دانشگاه‌ها از ترم آینده نیز گفت: اگر همان‌طور که برخی مسئولان وزارت بهداشت عنوان کردند در ۲۲ بهمن سال جاری پایان رسمی کرونا در کشور اعلام شود، قطعا در نیم‌سال بعد، آموزش دانشجویان در همه دوره‌های تحصیلی به صورت ۱۰۰ درصد حضوری انجام خواهد شد. همان‌طور که وزارت علوم از همان ابتدای شیوع کرونا به صورت منطقی اعلام کرد تصمیمات خود را ذیل تصمیمات ستاد ملی کرونا خواهیم گرفت و فقط در آن چارچوب، مقررات داخلی خود را تنظیم می‌کنیم؛ در این رابطه هم اگر پایان کرونا در بهمن سال جاری جشن گرفته شود نیم‌سال دوم سال تحصیلی دانشگاه‌ها کاملاً حضوری خواهد بود.
محدودیت دانشگاه‌ها برای بازگشایی حضوری
آهنچیان همچنین تاکید کرد: اگرچه به دلیل برخی مشکلات اجرایی شامل محدودیت‌های بودجه که بر تأمین مالی زیرساخت‌های اسکان و تغذیه دانشجویان تاثیر مستقیم دارد، و عدم واکسیناسیون کامل جامعه دانشگاهی در نیم‌سال جاری، امکان بازگشت آنی دانشگاه‌ها به آموزش حضوری فراهم نشد اما دانشگاه‌ها موظف هستند آمادگی خود را در حد توان و مطابق پروتکل‌های بهداشتی برای ازسرگیری آموزش‌های حضوری داشته باشند.
دبیر ستاد از سرگیری آموزش حضوری دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی عالی افزود: دوباره تاکید می‌کنم که حضور دانشجویان در دانشگاه با وجود آمادگی دانشگاه‌ها، مشروط به شرایط کشور و همه مناطق و شهرهای دانشگاهی از نظر شیوع کرونا خواهد بود. یک نکته ظریف را نیز اشاره کنم که در تمام دوره دشوار زمانی همه‌گیری کرونا در کشور، آموزش در دانشگاه‌ها به هیچ عنوان با تعطیلی مواجه نشد. به این دلیل عنوان کردن اصطلاح «بازگشایی دانشگاه‌ها» صحیح نیست. بهتر است رسانه‌ها از مضمون «ازسرگیری آموزش حضوری» استفاده کنند.
رشته‌هایی از زبان‌های خارجی حذف نشدند
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم همچنین در پاسخ به برخی حواشی برای حذف برخی رشته‌های زبان‌های خارجی در دانشگاه‌ها توضیح داد: این خبر صحت ندارد و هیچ محدودیتی در خصوص حفظ یا توسعه برنامه‌های مرتبط با زبان‌های خارجی اعمال نشده است.
پایش و حذف رشته‌های کم‌طرفدار
دکتر آهنچیان در پایان از برنامه وزارت علوم برای پایش رشته‌های کم‌طرفدار در دانشگاه‌ها خبر داد و گفت: برنامه‌های درسی که رشته‌های دایر آنها در دوره کارشناسی دانشگاه‌های کشور برای سه سال متوالی زیر حدنصاب ۱۰ دانشجو ثبت نامی داشته باشند، منسوخ خواهند شد. این قاعده بر مبنای این منطق گذاشته شده است که تقاضامحوری دلیل اصلی تأسیس و فعال بودن یک برنامه است که اگر برای آن متقاضی وجود نداشته باشد، لزومی به پرداخت هزینه دولت برای حفظ آن رشته مشاهده نمی‌شود.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
