خروج مهاجران افغانستانی از ایران در پی نابسامانی‌های اقتصادی
طبق آخرین آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، ایران در سال گذشته میزبان حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر مهاجر بین‌المللی بود. ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از این مهاجران افغانستانی، ۸۴.۱ هزار نفر عراقی و ۲۷.۹ هزار نفر از این مهاجران پاکستانی بودند. ایران در سال ۱۹۹۰ میزبان حدود ۴.۳ میلیون نفر مهاجر بین‌المللی از کشورهای مختلف بود. اما پس از این سال تعداد مهاجران در ایران روندی کاهشی را تا سال ۲۰۰۰ طی کرد. تعداد مهاجران در ایران بعد از سال ۲۰۰۰ تقریبا عددی ثابت بوده است.
از ۲.۷ میلیون نفر مهاجر حاضر در ایران ۹۷۹ هزار نفرشان پناهنده محسوب می‌شدند.
تعداد مهاجران بدون مدرک و غیرقانونی حاضر در ایران هیچ‌گاه به صورت دقیق مشخص نشده است. حتی عدد ۲.۷ میلیون مهاجر نیز از سوی سازمان جهانی مهاجرت آماری برآوردی است. از آن جا که ورود مهاجران غیرقانونی از مرزها به‌صورت قاچاق است، هیچ گونه آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد. اما در مورد بازگشت مهاجران غیرقانونی افغانستانی که عمده‌ی مهاجران حاضر در ایران را تشکیل می‌دهند داده‌هایی وجود دارد.
بازگشت بی‌سابقه مهاجران افغانستانی
طبق آخرین آمارها، در سال ۲۰۲۰ بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران به کشور خودشان رکوردشکنی کرد. تا اوایل ماه دسامبر سال ۲۰۲۰ مجموع تعداد مهاجرین افغانستانی خارج شده از ایران به قصد کشور افغانستان به ۸۰۰ هزار و ۱۰۹ نفر رسید. این بیشترین تعداد بازگشت در سالیان گذشته است. متوسط بازگشت سالانه‌ی مهاجران افغانستانی ۵۲۵ هزار نفر در سال بود. در سال ۲۰۱۸ و با وخیم شدن اوضاع اقتصادی ایران بازگشت مهاجران افغانستانی افزایش یافته بود به میزان ۷۵۷ هزار نفر رسیده بود. اما در سال جاری این رکورد هم جابه‌جا شد.
از طرفی تعداد مهاجران افغانستانی بازگشته از پاکستان در مدت مشابه ۶۱۹۱ نفر بوده که کمترین تعداد بازگشت طی سالیان اخیر است.
از ۸۰۰ هزار و ۱۰۹ نفری که از ایران بازگشته‌اند، ۴۹۹ هزار و ۸۸۵ نفر به صورت داوطلبانه و ۳۰۰ هزار و ۲۲۴ نفر با دستگیری توسط نیروی انتظامی و رد مرز شدن به افغانستان بازگشته‌اند. میزان بازگشت داوطلبانه مهاجران افغانستانی در سال ۲۰۲۰ نسبت به سالیان گذشته افزایشی بی‌سابقه را نشان می‌دهد. وخامت شرایط اقتصادی ایران و شیوع کرونا از عوامل تأثیرگذار بر افزایش بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران بوده است.
در سالیان اخیر همواره تعداد مهاجران بدون مدرک دستگیرشده توسط نیروی انتظامی که رد مرز می‌شدند از مهاجران داوطلب بازگشت بیشتر بود. اما در سال ۲۰۲۰ این روند معکوس شد و اکثر مهاجران افغانستانی به صورت داوطلبانه به کشور خودشان بازگشتند.
مهاجرت افغانستانی‌ها از ایران به ترکیه
مهاجرین افغانستانی فقط راه بازگشت به کشور افغانستان را در پیش نگرفته‌اند. مطابق آخرین تعداد مهاجران غیرقانونی افغانستانی در کشور ترکیه در چهار سال اخیر رشدی بی‌سابقه را تجربه کرده است. از سال ۲۰۱۷ تعداد مهاجران غیرقانونی افغانستانی در ترکیه از تعداد مهاجران غیرقانونی سوریه نیز فزونی گرفت.
در سال ۲۰۱۷، ترکیه میزبان حدود ۶۰ هزار مهاجر غیرقانونی افغانستانی بود. در سال ۲۰۱۸ این رقم به ۱۰۰ هزار نفر رسید و در سال ۲۰۱۹ به ۲۰۰ هزار نفر؛ بدین معنی که در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۰۰ هزار نفر از مهاجرین افغانستانی از ایران به صورت غیرقانونی به ترکیه مهاجرت کردند. هنوز آمارهای مربوط به سال ۲۰۲۰ تعداد مهاجران غیرقانونی در ترکیه منتشر نشده است.
به نظر می‌رسد تعداد مهاجران بدون مدرک و غیرقانونی حاضر در ایران به کمترین حد خود رسیده است و اکثر مهاجرانی که در ایران باقی مانده‌اند کسانی هستند که سابقه‌ی حضور چند ده‌ساله دارند و ریشه‌ها و علقه‌های خانوادگی و فرهنگی اجتماعی مانع از مهاجرت آنان شده است.
کارشناسان معتقدند در شرایطی که اتباع خارجی، که غالبا افغانستانی هستند، به موتور تولید به ویژه در بخش ساخت و ساز مسکن تبدیل شده‌اند و همچنین در کشور نیروی جایگزین این اتباع از کارگران ایرانی وجود ندارد، خروج بی‌رویه ایشان از کشور می‌تواند به تولید داخلی ضربه بزند و بخش راه و شهرسازی را با التهابات مضاعف مواجه کند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
