دیپلماسی اقتصادی ایران این روزهابیش از هر زمان دیگر فعال تر شده است. چه بسا که استارت آن زمان جنگ تحمیلی با ریاست مرحوم هاشمی رفسنجانی آغاز شد و امروز که شدت تحریم ها بیشتر شده است وزارت خارجه کشورمان هم تمام نیروی خود را برای حل اقتصاد و معیشت مردم و ورود ارز به کشور گذاشته است. در همین راستان قرارداد ایران و چین یکی از پربحث ترین اتفاقات روزهای اخیر کشور شده است. همچنین سفر الکاظمی به تهران نیز حول محور همین موضوع و تزریق ارز به کشور صورت گرفت. در همین باره با علی اصغر زرگر کارشناس پیشکسوت مسائل بین الملل در اینباره گفتگو کرده ایم که در ادامه می خوانیم:

مراودات اخیر وزارت خارجه با کشورهای همسایه و بعضا دوست را چه طور ارزیابی می کنید و در چه راستایی صورت گرفته است؟

اخیرا شاهد تحرکات تازه ای در دیپلماسی اقتصادی ایران بوده ایم. از بحث سند راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، تمدید قرارداد با روسیه و سفر نخست وزیر عراق به ایران.اما فعالتر شدن دیپلماسی اقتصادی ایران موضع تازه ای نیست. ایران مدت هاست که در تحریم و تنگنا به سر می برد. از زمان جنگ بین ایران و عراق، کشورمان همواره سعی داشته تا اقتصاد بین المللی خود را به هر گونه ای که شده است تقویت کند. در این مسیر ایران متحمل هزینه هایی نیز شده است. در برهه ای مجبور به خرید غیرمستقیم و دیگر موارد شدیم که بعدها به "دور زدن تحریم ها" معروف شد.

ایران همچنین با مشکلاتی در خصوص فروش نفت و تأمین مواد اولیه روبرو بود، اما در نهایت زیر بار کشورهای سلطه گر نرفت و امتیازی به آنان نداد. برای ایستادگی و مقاومت در برابر جهان سلطه نیاز به برنامه ریزی بودیم که ایران در نهایت دیپلماسی اقتصادی را برای رهایی از چالش های موجود در دستور کار خود قرار داد.

در این برهه نیز ایران سعی بر این دارد تا روابط اقتصادی خود را با کشورهای مختلف تقویت کند. از زمان همه گیری ویروس کرونا چند ماهی سپری شده و به همین دلیل کشورهای بسیاری را در دنیا با مشکلات اقتصادی روبرو کرده است.

برخی ناظران می گویند که این فقط شامل ایران نیست بلکه این روزها کشورهای جهان همگی به دنبال خودکفایی افتاده اند خصوصا پس از روی کار امدن ترامپ و شیوع گسترده کرونا، نظر شما چیست؟

آمار بالای بیکاری، فلج شدن بخش های مختلف اقتصاد، محدود شدن رفت و آمدهای هوایی و زمینی و دیگر عوامل سبب شده تا قیمت نفت در جهان با شیب تندی کاهش یابد. اگر این کشورها حتی به اندک موفقیتی هم در راستای مهار ویروس کرونا دست یابند شکی نیست که بایدتدابیر تازه ای برای برون رفت از معضلات اقتصادی بیاندیشند و از همه مهمتر سیاست های اقتصادی ملی گرایانه جدیدی را در پیش بگیرند. افزایش میزان تعرفه ها و کاهش میزان وابستگی تولید از جمله سیاست هایی است که کشورهای زیادی به دنبال آن هستند. از همین رو به نظر می رسد که خوداتکایی و تولید داخلی در بسیاری از کشورها پدیدار خواهد شد.

در همین راستا اوضاع برای ایران نیز راحت تر شده است و با توجه به این شرایط به دنبال بهره گیری از فرصت های موجود است. همانطور که شاهد هستیم رقابت های بین المللی میان آمریکا با کشورهای غربی و همینطور رقابت کشورهای غربی با آمریکا به علاوه چین و روسیه  افزایش یافته و با گذشت زمان بر شدت آن نیز افزوده خواهد شد. در همین حال آمریکا و کشورهای غربی سعی خواهند کرد که تجارت بین المللی خود را محدود کنند و در مسیری گام بردارند که روند تولید به جای اینکه در کشورهایی مانند چین و غیره انجام شود در داخل شکل بگیرد و متعاقباً با افزایش تعرفه ها، درصد بیکاری کاهش یافته و بخش های ورشکسته اقتصادی بار دیگر احیا شوند. چنین فضایی فرصت خوبی را برای ایران فراهم می کند که از غرب به شرق تمایل پیدا کند و در این بین با کشورهایی که با آمریکا اختلاف شدید دارند ائتلاف اقتصادی تازه ای تشکیل دهد. روابط اقتصادی ایران با روسیه می تواند پررونق تر از گذشته شود؛ به خصوص با چین که با افزایش سطح تنش ها با غرب و آمریکا و همچنین سد تعرفه ها، به تدریج انگیزه همکاری این کشور با ایران می تواند در آینده ای نزدیک پررنگ تر شود.

پس همه این ها برمی گردد به راهبرد دیپلماسی اقتصادی کشور؟

بله، دیپلماسی اقتصادی ایران از دیرباز فعال بوده و همواره سعی بر این بوده تا به بهترین شکل از فضای تنش آلود قدرت های بزرگ به نحو احسن استفاده شود. روابط اقتصادی با کشورهای همسایه از جمله عراق نیز برای دو کشور حائز اهمیت بوده است. در عراق طیف های مختلفی وجود دارند که از آمریکایی ها دل خوشی ندارند و سیاستمداران این کشور نیز به خوبی اهمیت روابط اقتصادی با کشورهای همسایه را درک می کنند. آنها بر این مساله واقفند که رونق و شکوفایی اقتصادی   و همچنین برقراری صلح بدون روابط با کشورهای همسایه ممکن نیست. برای اهمیت این موضوع می توان به اظهارات زلمی خلیلزاد نماینده آمریکا در امور صلح افغانستان اشاره کرد که گفته بود برقراری صلح در افغانستان تا حدود زیادی به ایران بستگی دارد و ایران با صلح آمریکایی موافق نیست. چنین موضوعی به خوبی نشان می دهد که ایران چه نقش مهمی در ایجاد صلح و ثبات در منطقه و همچنین اقتصاد منطقه دارد. حتی مقام های عراقی نیز بارها اعلام کرده اند که حل معضلات بزرگ این کشور مانند تأمین برق، گاز و از همه مهمتر امنیت به ایران وابسته است.

در رابطه با چین هم به همین صورت است؟ ایا در حالی که شما می گویید جهان به سمت خودکفائی در حرکت است با توجه به اینکه ایران نیز پس از انقلاب این سیاست را پیشه کرده، تحلیل شما از سند ۲۵ ساله چیست و چه نفعی برای ایران دارد؟

دیپلماسی اقتصادی این در این روزها در حالی فعال تر به نظر می رسد که کشورهای مختلف دنیا به طور کامل از تبعات بیماری کووید ۱۹ متأثر نشده اند و پیامدهای سنگین تر آن به صورت میان مدت و حدود یک سال دیگر به طور خاص نمود پیدا خواهد کرد. در چنین فضایی که بازنگری اقتصادی صورت می گیرد و کشورها تولید ملی را جایگزین خواهند کرد فرصتی مغتنم پیش رو خواهد بود تا کشور چین بیش از پیش به سمت ایران گرایش پیدا کند. ایران با دارا بودن منابع عظیم انرژی مانند نفت و گاز می تواند نقش مهمی برای چین ایفا کند. ایران در بحث انرژی مانند کشورهای دیگر چون عربستان، قطر و غیره به آمریکا وابسته نیست و در بحث انرژی دارای استقلال مطلق است. چنین امتیازی چینی ها را ترغیب خواهد کرد که به تهران متعهد باشند تا در دراز مدت بتوانند این منابع را از ایران خریداری کنند. ایران پیش از این نیز همکاری هایی با چین در زمینه های مختلفی چون استفاده از تکنولوژی در زمینه ماشین آلات داشته است اما ضرورت قانونمند شدن این همکاری ها در قالب قرارداد می تواند نفع بیشتری را برای ایران به همراه داشته باشد.

در خصوص همکاری های ایران با چین انتقاداتی هم مطرح می شود. در خصوص روسیه این کشور در زمینه گاز همواره سعی بر این داشته تا نگاه ایران به سمت شرق باشد. مسکو درصدد آن است تا در زمینه گاز اهرم فشار را روی اروپا حفظ کند. حتی در برهه ای شاهد مذاکرات سوئیسی ها با ایران در خصوص خط لوله گاز به اروپا بود که به نتیجه نرسید. اما باید توجه داشت که در موضوع نفت چنین نیست و روسیه با ایران رقابتی ندارد و چینی ها به راحتی می توانند آن را از ایران خریداری کنند.

 در خصوص روابط تهران و پکن نیز با توجه به نزدیک بودن انتخابات در ماه نوامبر، آمریکایی ها سعی دارند اهرم فشار را بر روی ایران حفظ و چینی ها را از تجارت با ایران منصرف کنند. حتی صحبت از تحریم چین در صورت روابط اقتصادی با ایران نیز می شود که این موضوع به مسائل سیاسی، امنیتی و نظامی وابسته است. آنچه که بین پکن و واشنگتن می گذرد رقابت اقتصادی نیست؛ چرا که آمریکایی ها چین را یک رقیب امنیتی و استراتژیک در آسیای شرقی می دانند.  مسائل سیاسی، امنیتی و نظامی وزن مهمی در این بین دارند و به نظر می رسد در این موضوع چین در مقابل آمریکا ایستادگی کند. پکن به خوبی می داند که رقابتش به آمریکا صرفا در بُعد اقتصادی نیست و با توجه به پروژه وسیعی که در منطقه خاورمیانه دارد به نزدیک شدن خود به ایران ادامه خواهد داد.

 سند راهبردی ایران و چین دارای ابعاد وسیع و گسترده ای است که باید به صورت عمقی آن را بررسی کرد. تحقیق روی جزئیات قرارداد به منظور انعقاد قراردادهای دیگر بسیار حائز اهمیت است تا در پی آن جمهوری اسلامی بتواند علاوه بر ایجاد اشتغال مسائل توسعه ای را نیز به پیش ببرد. بی شک در این راه پر و پیچ خم آمریکایی ها نیز دست بسته نخواهند نشست و به تبلیغات خود برای سنگ اندازی و تخریب روابط دو کشور ادامه خواهند داد. در دوره ای که آمریکا تمام توان خود را برای محاصره اقتصادی ایران به کار بسته است جمهوری اسلامی ایران نیز باید متقابلا بیش از هر زمان دیگری فعالتر عمل کند تا در نهایت بتواند یک ائتلاف اقتصادی را در مقابل فشارهای آمریکا تشکیل دهد. از همین رو به نظر می رسد که از لحاظ تاکتیکی و استراتژیک چین و روسیه در خط مقدم این ائتلاف قرار خواهند داشت.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.