ایران با این سامانه موشکی، مسیر ۷۰ ساله را در ۱۰ سال طی کرد/تصاویر
پدافند هوایی یکی از اصول دفاع نظامی در جهان است که از آغاز حضور هواپیماها و اشیای پرنده در آسمان اهمیت بسیاری پیداکرده است؛ این تجهیزات پروازی جزو تهدیدات نوین محسوب می‌شوند که باید از طریق تجهیزات دفاعی آن‌ها را نابود کرد.
سازنده‌های بسیاری در دنیا در این حوزه وارد شدند و سامانه‌هایی را هم ساخته اند که از آن بین می‌توان به سامانه‌های سری اس روسیه مانند اس ۲۰۰ و اس ۳۰۰، پاتریوت آمریکا و گنبد آهنین اشاره کرد، اما چند وقت است که ایران هم وارد باشگاه ساخت سامانه‌های پیشرفته پدافندی شده و سامانه باور ۳۷۳ را با توان بومی طراحی و ساخته است. اما بهتر است برای اینکه سامانه باور ۳۷۳ را بررسی کنیم باید مسیری که ایران برای ساخت سامانه‌های پدافندی طی کرده را به صورت کوتاه بررسی کنیم.
تاریخچه پدافند هوایی در ایران
ایران از نخستین سالهای دهه ۳۰ که تصمیم گرفت ارتش خود را مدرن کند و برای این کار اقدام به خرید انواع تیربارهای ضد هوایی از کشورهای خارجی کرد. معروف‌ترین این سامانه‌ها توپ ضد هوایی اورلیکن است که ساخت کشور سوئیس و از سامانه‌های مدرن در دوران خود بود. سامانه‌های زو ۲۳ و توپ شیلکا از دیگر توپ‌های ضد هوایی مورد استفاده در ایران بود که همگی خارجی و وارداتی هستند. چند سال که گذشت موشک‌ها طراحی و ساخته شدند و سامانه‌های سری سام که همگی سامانه‌های موشکی ضد اهداف دشمن بودند به کشور وارد شدند و در پدافند هوایی مورد استفاده قرار گرفتند. در این میان، یک سامانه بسیار شاخص و راهبردی بود این سامانه هاوک نام داشت که به در ایران به هاگ معروف شد.
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی این سامانه‌ها چندان به کار ایران نمی‌آمد، دلیل آن هم اتحاد ایران و آمریکا و بیشتر کشورهای منطقه و ژاندارمی ایران در خلیج فارس یود. انقلاب اسلامی پیروز شد، دو سال بیشتر از این واقعه نگذشته بود که رژیم بعثی عراق به ایران حمله کرد. اینجا بود که نقش سامانه‌های پدافندی بسیار به چشم آمد. در واقع ایران با استفاده از رادارها و سامانه‌های پدافندی توانست مقدار کمی از حملات جنگنده‌های عراقی به ایران اسلامی را دفع کرده و از کشورمان دفاع کند.
ایران در دوران دفاع مقدس تنها وسیله‌ای که برای دفع حملات هوایی عراق در اختیار داشت، همین سامانه‌های هاگ بود که آن‌ها نیز به دلیل برد کم آن چنان توانمند نبودند و در بیشتر موارد از دفع حملات عراق ناکام می‌ماندند. البته ایران با تلاش های مسئولان دفاعی خود سامانه چینی HQ-۲ را خرید تا کمی از آسمان و مناطق حساس خود دفاع کند.
رادار قدرتمند؛ نیاز بخش دفاعی کشور
از نظر تجهیزات راداری نیز ایران به نسبت از رادارهای خوبی برخوردار بود. ایران از نظر جغرافیایی دارای مناطق کور راداری است که در آن زمان این مناطق حساس را با کمک رادارهای قدرتمند جنگنده اف ۱۴ رصد می‌کرد و می‌توانست به نوعی برای حملات آماده شود. اما تجهیزات مناسبی برای مقابله نداشت.
امیر سرلشکر شهید منصور ستاری فرمانده اسبق نیروی هوایی ارتش که پس از انتصاب به عنوان فرمانده نهاجا مسئولیت پدافندی این نیرو را برعهده داشت و به نوعی radarman بود؛ توانست اقدامات خوبی در پدافند انجام دهد. هنوز افتخارآفرینی پدافند هوایی ارتش در عملیات موفق والفجر ۸ از یادها نرفته که در آن شهید ستاری از نابودی همه جنگنده‌های دشمن بعثی فریاد شادی می‌کشید.
در واقع او توانسته بود سامانه ثابت هاگ را به سامانه‌ای پیشرفته تبدیل کند و آن را از یک سامانه صرفا پدافندی به سامانه‌ای راهبردی ارتقا دهد. البته این تلاش ها با ساخت نخستین رادار ملی تکمیل شد و از آن به بعد ایران توانست تمام قطعات رادار را در درون کشور تولید کرده و از کشورهای خارجی جدا شود.
مهم‌ترین نکته در حوزه تامین پدافند هوایی این بود که استفاده از تجهیزات گوناگون پدافندی در دوران دفاع مقدس و گذشت زمان سبب مستهلک شدن این تجهیزات شد؛ به همین دلیل نیاز به نوسازی آن‌ها بسیار احساس می‌شد. از سویی دیگر هم با بررسی تهدیدات اطراف ما طی دهه‌های اخیر مشاهده می‌کنیم که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی این تهدیدات روز به روز افزایش پیدا کرده است، البته اگر تهاجم رژیم بعثی به کشورمان اتفاق نمی‌افتاد باز هم نیاز داشتیم تا بخش‌های پدافندی خودمان را هم متناسب با بخش‌های آفندی که در سایر کشورها پیشرفت داشته اند، تجهیز کرده و خود را برای کم اثر کردن تهدیدات آماده کنیم.
پدافند هوایی ارتش و پایان دفاع مقدس
حالا جنگ تحمیلی به پایان رسیده بود و ایرانی که روزگار سختی را گذراند. مسئولان دفاعی کشورمان این بار به فکر ساخت یک سامانه پدافندی قابل اتکا افتادند. نخستین قدم برای این کار اورهال و بازآماد سامانه‌های هاگ بود که از دوران جنگ تحمیلی به جا مانده بودند و باید تعمیر می‌شدند تا در مناطق مختلف مستقر شوند.
ایران، اما هنوز نتوانسته بود نیازهای خود را برآورده کند، به همین دلیل هم به دنبال خرید سامانه اس ۲۰۰ روسی بود تا خلاء پدافندی خود را جبران کند. اما باز هم در برخی اوقات مشکلاتی برای تامین قطعات بود که باید حل می‌شد. پس باید ایران خود یک سلاح پدافندی بومی می‌ساخت که در هنگام نیاز آن را به صورت خودکفا تعمیر و نگهداری کند. همه این سال‌ها منخصصان دفاعی کشورمان خود این سامانه‌های خریداری شده را اورهال و بازآماد کردند تا آمادگی دفاعی کشورمان حفظ و ارتقا پیداکند. اما هنوز نیاز به یک سلاح پدافندی بومی وجود داشت.
ایران بار دیگر به سراغ روس‌ها رفت تا یک پدافند موشکی قوی را خریداری کند. مسئولان دفاعی کشورمان اس ۳۰۰ را ارزیابی کرده و پسندیدند.
هزینه‌های مربوط به این سامانه به طور کامل پرداخت شد. اما مدت طولانی گذشت تا این سلاح تحویل ایران شود. پس مسئولان و متخصصان این تصمیم را گرفتند که این بار به صورت جدی یک طرح مشابه این سامانه را طراحی و بسازند.
پدافند موشکی، یک نیروی موثر در برابر تهدیدات
پدافندهای موشکی به دلیل استفاده از موشک یکی از قوی‌ترین انواع پدافند هستند که امروزه با گسترش انواع تهدیدات هر کشور به آن نیاز دارد و ایران نیز برای داشتن نوع بومی پدافند دست به کار شد و به سراغ ساخت سامانه‌های بومی پدافند موشکی مانند مرصاد و باور ۳۷۳ رفت تا دیگر به بیگانگان وابسته نباشد.
باور ۳۷۳، مسیری ۷۰ سالهای که ایران در ۱۰ سال رفت
این سامانه پدافند موشکی سطح به هوای بومی و محصول مشترک سازمان جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش و سازمان صنایع دفاع وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است که پس از طی یک مسیر ۱۰ ساله، روز ۳۱ مرداد سال ۹۵ با حضور حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان رونمایی و به شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور الحاق شد. نام این سامانه معادل ابجد نام حضرت محمد (ص) پیامبر گرامی اسلام است.
امیر سرتیپ ثقفی‌فر رئیس جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفته است که ایران با ساخت این سیستم سلاح موفق شد تا تجربه بسیار خوبی را در مدت ده ساله به دست آورد. البته باید در اینجا به این نکته اشاره کرد که کشورهای پیشرفته دنیا این مسیر را طی ۷۰ سال طی کردند و ما طی یک دهه فناوری، دانش و تجربه خوبی را در این مسیر به دست آوردیم.
مشخصات فنی باور ۳۷۳
اگر سامانه باور ۳۷۳ را به دقت بررسی کنیم می‌بینیم که این سامانه در واقع نمونه به روز شده و ارتقا یافته‌ای از اس ۳۰۰ روسی است که در بُرد و نوع موشک‌ها نسبت به آن تغییراتی داشته است؛ به نحوی که بُرد آن چیزی در حدود ۱/۵ برابر افزایش داشته است. موشک‌های به کار گرفته شده در این سامانه نیز تنوعی بالایی دارد و از طیف متفاوتی از موشک‌های پدافندی می‌توان در این سامانه استفاده کرد.
راداری که موشک‌های سامانه باور ۳۷۳ را هدایت می‌کند، ایرانی و از نوع معراج ۴ است که یک رادار کنترل آتش بُرد بلند آرایه فازی است. پرتابگرهای این سامانه به شکل عمودی هستند.
موشک‌های ایرانی در باور ۳۷۳
موشک‌های مورد استفاده در این سامانه از انواع صیاد ۳ و صیاد ۴ است که می‌توانند اهداف مشخص شده را در فاصله ۲۰۰ کیلومتری و ارتفاع ۲۷ کیلومتری نابود کند. رادارهای آن نیز می‌تواند ۳۰۰ هدف را در فاصله ۳۵۰ کیلومتری شناسایی کنند، این در حالی است که سامانه اس ۳۰۰ روسیه فقط قادر به شناسایی ۱۰۰ هدف در برد ۳۰۰ کیلومتری است.
در بخش رهگیری نیز این سامانه بالاتر از اس ۳۰۰ و حتی اس ۴۰۰ قرار دارد. باور ۳۷۳ قادر به رهگیری ۶۰ هدف در برد ۲۵۰ است؛ این در حالی است که اس ۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کم تر از ۲۰۰ کیلومتر است. در اس ۴۰۰ هم تعداد رهگیری تنها ۳۶ مورد است. یکی از ویژگی‌های بارز باور ۳۷۳ که این پدافند را از اس ۳۰۰ روسی و پاتریوت آمریکایی متمایز می‌کند این است که باور ۳۷۳ قادر به هدف گیری ۹ هدف به طور همزمان است که در اس ۳۰۰ به ۶ هدف و در پاتریوت به یک هدف می‌رسد.
سهولت در آماده سازی و نگهداری، عمر انبارداری بالا و ضریب ایمنی اپراتوری، ضریب بالای برخورد، عملیات در شرایط حملات شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای، قیمت کمتر نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی و حجم آتش زیاد از دیگر ویژگی‌های سامانه باور۳۷۳ است.
حفاظت اطلاعات؛ راز قدرت سامانه باور ۳۷۳
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که یک سامانه و یا تجهیزات و تسلیحات را نسبت به تسلیحات و تجهیزات دشمن برتری می‌بخشد، داشتن کدهای اختصاصی و محرمانه نرم‌افزاری آن سامانه است که باعث می‌شود دشمن از اینکه با چه سامانه‌ای درگیر است مطلع نباشد و در این سردرگمی بماند.
ذوالجناج ایرانی؛ حامل باور ۳۷۳
تمام سامانه های موشکی بر روی یک دستگاه خودرو حمل می شوند که ایران این خودرو و کشنده را به شکل بومی طراحی کرده و آن را به نام ذوالجناج معرفی کرده است. این خودرو دارای ۵ محور (۱۰چرخ) فعال است و قابلیت عبور از رودخانه تا عمق ۱/۵ متر با حداکثر ظرفیت بار ۳۰ تن را دارد. البته ذوالجناج می‌تواند محموله‌ای با طول ۱۰/۵ متر را جابجا کند. از دیگر قابلیت های ذوالجناح می توان به حرکت بر روی حداکثر شیب ۳۵ درصد، حداکثر شیب طولی ۲۰ درصد با وزن خالص ۲۱ تن و سامانه تعلیق مستقل اشاره کرد.
این سیستم را می توان مکمل راهبردی و استراتژیک سامانه اس۳۰۰ نامید؛ چرا که توان و کارایی این سیستم را به چند برابر افزایش می دهد. این سیستم تاکنون چندین بار مورد آزمایش قرارگرفته؛ اما اولین آزمایش موفقیت آمیز این سامانه در شهریور ۹۳ توسط امیر سرتیپ فرزاد اسماعیلی فرمانده وقت قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص) صورت گرفت.
کلام آخر
ساخت این سامانه در واقع حاصل تعلل روس‌ها برای تحویل اس ۳۰۰ به ایران است که در نتیجه آن صنعت دفاعی ایران با دستور مستقیم رهبر معظم انقلاب، باور ۳۷۳ را ساخت. این اقدام یک پیام راهبردی مهم دارد و آن اینکه ایران نه تنها با تحریم آمریکا در پیشرفت صنعت دفاعی خود متوقف نشده است، بلکه برای رسیدن به خودکفایی نظامی و استقلال امنیتی خود، معطل کشورهایی همچون روسیه نیز نمی ماند. باور ۳۷۳ یعنی؛ ایران در اوج استقلال امنیتی و نظامی است و کوچک ترین خللی را در این باره نمی‌پذیرد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
