میشل سِر درگذشت

عصر ایران : «خانم‌ها، آقایان، به آنچه امروز می‌گویم به دقت گوش کنید، زیرا زندگی شما را دگرگون خواهد کرد». این جمله‌ای بود که غالباً میشل سِر با آن درس خود را آغاز می‌کرد. او با این کلمات، نه بر سخن خود، که بر کارکرد فلسفه ارج می گذاشت.

میشل سِر، فیلسوف سرشناس فرانسه در شامگاه شنبه اول ژوئن / ۱۱ خرداد در پاریس درگذشت.

 

او بویژه در عمومیت دادن به اندیشه در احوال جهان و تشریح آسان افکار فلسفی از مهمترین اندیشمندان این کشور بود.

 

میشل سِر، نویسندۀ نزدیک به ۷۰ جلد کتاب است که برخی از آنها در فلسفۀ علم، معرفت شناسی و تاریخ علوم در زمرۀ منابع آموزشی و پژوهشی قرار دارد.

 

سلسله کتاب‌های «هِرمس» و نیز «آتش‌ها و نشانه‌های مِه»، «پدید آمدن فیزیک در نوشتۀ لوکرس»، «پنج حس» و «چپ دست لنگ» از جملۀ آنهاست. میشل سِر هنگام مرگ ٨٨ سال داشت.

«خانم‌ها، آقایان، به آنچه امروز می‌گویم به دقت گوش کنید، زیرا زندگی شما را دگرگون خواهد کرد». این جمله‌ای بود که غالباً میشل سِر با آن درس خود را آغاز می‌کرد. او با این کلمات، نه بر سخن خود، که بر کارکرد فلسفه ارج می گذاشت.

میشل سِر، هر چند در جستجوی کشف رمز و راز جهان  بربسیاری رودخانه‌ها رانده بود و به بسیاری گستره‌ها و گوشه‌های دنیای فلسفه سر زده بود، اما نام او با فلسفۀ علم و معرفت شناسی پیوند خورده است.

او که در ابتدا در مدرسۀ علوم دریائی «بُردو» نام نویسی کرده و چندی به دریانوردی و ناخدائی علاقه نشان داده بود، پس از سه سال آموزش، سکان کشتی شوق خود را بسوی دیگری گرداند و به پاروزدن در آبهای آرام فلسفه روی آورد.

 

او در پایان نامۀ دکترای خود به «ساختار فکری لایبنیتز و مدل‌های ریاضی او» پرداخت و از همان هنگام خود در جایگاه اندیشه گران در فلسفۀ علم و نیز «ساختارگرایان» نشانده شد و با آنکه در سال‌های بعد به آسمان‌های دیگر فلسفه پرواز کرد، هرگز در نظر همکاران خود از این حوزه بیرون نیامد.

پرسش اساسی در بسیاری از آثار اولیۀ میشل سِر موضوع اخلاق در پیشرفت‌های علمی و نتایج احتمالی آن است بویژه هنگامی که علم و خشونت دست به دست هم می‌دهند. میشل سِر با چاپ «پدید آمدن فیزیک در نوشتۀ لوکرس» مفهوم «بریدگی‌های معرفت شناختی» را مورد پرسش و تردید قرار می‌دهد.

 

او سپس در سلسله کتب «هرمس» به مطالعۀ اثرات پدیدۀ «ارتباطات» مدرن بر جهان معاصر می‌پردازد.

بخش فراوان و شاید ارزنده ترین آثارِ متاخر میشل سِر به طبیعت و حقوق آن پرداخته است. میشل سِر در این آثار، به کنایه از «قرارداد اجتماعی» خواستار تدوین یک «قرارداد طبیعی» برای شناسائی حقوق طبیعت در مفهوم گستردۀ آنست.

 

او یادآوری می‌کند که اعلامیۀ جهانی حقوق بشر تنها به حقوق انسان‌ها توجه دارد در حالیکه حفاظت از حقوق انسانی بدون توجه به حفظ حقوق طبیعت ناممکن است.

میشل سِر در کتاب «دخترک کوچک» که با استقبال فراوان روبرو شد و بیش از ٢٠٠ هزار نسخۀ آن در فرانسه به فروش رسید، به انقلاب دیجیتالی عصر حاضر و نسلی که با آن برآمده است می‌پردازد و در آن با اتکاء به اندیشه و رفتار دخترکی که شخصیت اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد، اثرات گستردۀ این انقلاب تکنولوژیک را بر تمامی ابعادِ زندگی انسان به نمایش می‌گذارد.

میشل سِر با صدای بَم و گیرا و شادی امید بخشی که در  آهنگ شهرستانی گفتار او ـ لهجۀ گاسکونی ـ نهفته بود در بیان افکار و اندیشه‌های خود نقّالی چیره دست و بازیگری هنرمند بود و همین توجۀ عموم را به او جلب می کرد.

میشل سِر، هرگز به استادی «کُلِژ دو فرانس»، موسسۀ آموزشی پژوهشگران و استادان، درنیامد، اما به عضویت «فرهنگستان فرانسه» برگزیده شد. او در استخدام کلمات و ترسیم جملات و عشق به زبان نیز شهره بود.

 

میشل سِر که کار تدریس را در دانشگاه «کلرمون فراند» آغاز کرده بود، خیلی زود به پاریس آمد و نخست در دانشگاه پاریس ٨ و سپس پاریس ١‌ـ سوربن به آموزش هزاران شاگردی پرداخت که سخنان او را همچون مرهمی بر زخم پرسش‌های فکری و فلسفی خود می‌نهادند.

 

میشل سِر سال‌ها نیز در دانشگاه‌های «جان هاپکینز» و سپس «استانفورد» در آمریکا درس می‌گفت.