آخرین وضعیت اجرای سند دیپلماسی علمی
دکتر ناصر باقری مقدم در گفت‌وگو با ایسنا،در گفتگو با ایسنا به تشریح اهمیت دیپلماسی علم و فناوری پرداخت و افزود: اجرای سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران گامی مهم در جهت رسیدن به مرجعیت علمی و تحقق نقشه جامع علمی کشور است.
وی با تاکید بر اینکه برای دیپلماسی علم و فناوری دو تعریف اصلی وجود دارد، اظهار کرد: یکی از آنها ناظر بر استفاده از ظرفیت‌های علمی برای توسعه روابط با کشورها و دیگری به دنبال استفاده از روابط با کشورها برای توسعه ظرفیت‌های علمی است و در ایران برای عمیق‌تر کردن روابط راهبردی با کشورهای همسو و دوست، در مواردی از انتقال فناوری استفاده شده است، ضمن اینکه موارد متعددی در استفاده از روابط سیاسی برای کسب فناوری نیز قابل مشاهده است.
باقری مقدم با اشاره به جایگاه دیپلماسی علم و فناوری در اسناد بالادستی کشور، خاطر نشان کرد: در بند ششم سیاست‌های کلی علم و فناوری و راهبرد کلان شماره 9 نقشه جامع علمی کشور که هدف آن تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای منطقه و جهان اسلام است، بر احترام به روح دیپلماسی علم و فناوری تاکید شده است.
معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور با بیان اینکه نقشه جامع علمی کشور به صورت عام به دیپلماسی علم و فناوری با سایر کشورها و به طور خاص به همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای با کشورهای جهان اسلام پرداخته است، یادآور شد: در دیپلماسی علمی، علاوه بر اینکه ما نقش گیرنده علم و فناوری را داریم، برای برخی کشورها مانند کشورهای منطقه و جهان اسلام، می‌توانیم نقش ارائه دهنده علم و فناوری را هم داشته باشیم و از این توانایی به منظور تعمیق روابط خود با این کشورها نیز استفاده کنیم.
به گفته وی، بر اساس راهبرد کلان 9 نقشه جامع علمی کشور سندی در خصوص دیپلماسی علم و فناوری نیز تدوین شده و به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز رسیده است.
باقری‌مقدم با اشاره به جزئیات سند تصویب شده در حوزه دیپلماسی علم و فناوری، توضیح داد: در روز 9 شهریورماه سال 1395 مقام معظم رهبری دستوری در خصوص مراودات و مبادلات علمی، آموزشی و پژوهشی با سایر کشورها دادند که به منظور اجرای آن، سندی تحت عنوان "سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران" به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.
وی اضافه کرد: در این سند که منظور از روابط علمی، روابط علمی، آموزشی، پژوهشی و فناوری است، شامل ۵ هدف کلان می‌شود که ۴ راهبرد و ۱۲ اقدام ملی برای تحقق این اهداف در نظر گرفته شده است.
معاون پژوهشی مرکز پژوهش‌های سیاست علمی کشور ادامه داد: پیش از تصویب این سند، هر یک از دستگاه‌ها اقدام به گسترش روابط علمی می‌کردند و دو دیدگاه وجود دارد که یکی بر سهل انگاری و ایجاد روابط علمی بی‌محابا و افسارگسیخته تاکید دارد و دیگری به قطع هر گونه روابط علمی بین‌المللی پافشاری می‌کند از این رو در این سند تلاش بر این است که این دو رویکرد افراطی و تفریطی نفی شده و راه میانه‌ای طراحی شود به گونه‌ای که روابط علمی بین‌المللی با نظارت و پایش نظام‌مند وجود داشته باشد.
وی در خصوص چگونگی اجرای دیپلماسی علمی امن ، اظهار کرد: هر رابطه بین‌المللی می‌تواند دربردارنده برخی خطرات باشد و از سوی دیگر ما باید از داشته‌هایی که طی سال‌ها به دست آورده‌ایم حفاظت کنیم. در دوران فشارهای بین‌المللی در زمینه هسته‌ای، تعدادی از دانشمندان ما ترور شدند و هم اکنون هم مشکلات مختلفی برای دانشمندان ما در عرصه‌های مختلف ایجاد می‌کنند بنابراین مدیریت روابط علمی بین المللی برای ما بسیار با اهمیت است.
باقری افزود: در هدف شماره ۵ از مجموعه اهداف کلان سند جامع روابط علمی بین‌المللی و نیز اقدامات ملی شماره 2، 4 و 12 این سند، بر مقابله با پدیده نفوذ و نیز انحصارطلبی علمی نظام سلطه و حفاظت و صیانت هوشمند از سرمایه‌های انسانی و علمی تاکید شده است.
معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور با بیان اینکه سند جامع روابط علمی بین‌المللی به دنبال توسعه نظام‌مند روابط علمی بین‌المللی است، یادآور شد: بخش عمده‌ای از دانشمندان ما از خطرات محیط‌های علمی خارج از کشور ناآگاه هستند و وظیفه مسئولان کشور، آگاه سازی آنها است و این سند به دنبال مقابله نظام‌مند با پدیده نفوذ علمی است.
به گفته این مقام مسئول، در این سند با کنار هم نشستن بازیگران اصلی در عرصه دیپلماسی، علمی و امنیتی مانند وزارت امور خارجه و وزارت اطلاعات و نیز عرصه علم و فناوری ساختار یکپارچه‌ای حاصل خواهد شد که در طراحی دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌ها، از هماهنگی بسیار بالایی برخوردار هستند.
باقری مقدم با ایران را از جمله کشورهای متاخر در زمینه تدوین سند برای مدیریت روابط علمی بین‌الملل دانست و اظهار کرد: برخی کشورها برای این کار سازمان‌هایی را مسئول کرده‌اند تا روابط علمی بین‌المللی خود را مدیریت کنند که از این جمله می‌توان به مجموعه DAAD در آلمان یا مجموعه JICA در ژاپن اشاره کرد.
وی به عملکرد وزارتخانه‌های مربوط و معاونت علمی ریاست جمهوری در خصوص مراودات علم و فناوری اشاره کرد و گفت: معاونت علمی ریاست جمهوری به عنوان مسئول اجرایی سازی و نه اجرا، کار پیاده‌سازی این سند را آغاز کرده است و مطابق با اقدامات اجرای ۵ و ۸، در زمینه توسعه بازار محصولات و خدمات علمی و فناورانه به ویژه دانش‌بنیان و نیز توسعه سازوکار جذب، اقامت و بهره‌گیری ضابطه‌مند از ظرفیت و توان دانشمندان، پژوهشگران، فناوران و دانشجویان خارجی به ویژه ایرانیان مقیم خارج از کشور در حال فعالیت است.
باقری اضافه کرد: بر این اساس در ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور واقع در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیونی تحت عنوان "کمیسون روابط علمی بین‌المللی" در حال تشکیل است که متشکل از معاونین وزرای دستگاه‌های ذی‌ربط (دستگاه‌های حاضر در ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور به همراه دو وزارتخانه امور خارجه و اطلاعات) است و ریاست آن بر عهده دبیر ستاد نقشه جامع علمی کشور است. نظارت بر این سند و سایر اسناد بین‌المللی در عرصه روابط علمی و فرهنگی بر عهده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به بیان نسبت دیپلماسی علم و فناوری با مرجعیت علمی پرداخت و گفت: مرجعیت علمی که از اهداف نقشه جامع علمی کشور است قطعا با تعامل با سایر کشورها ایجاد می شود؛ زیرا در این صورت است که امکان شناخته شدن در مجامع بین‌المللی و نیز امکان رجوع به دانشمندان ما برای استفاده از ظرفیت‌های علمی ایجاد می‌شود لذا یکی از ابزارهای مرجعیت علمی در دنیا، استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی علم و فناوری است.
به گزارش خبرنگار ایسنا، رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی، سیاست‌های کلی «علم و فناوری» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، ابلاغ کردند. این سیاست‌های ابلاغ شده که حاصل مدت‌های مدیدی از کار کارشناسی و تدقیق‌ها و بررسی‌های لازم در نهادهای مختلف مرتبط با این امر بوده است اکنون به عنوان یک سیاست بالادستی در اختیار همه نهادها و افراد مسوول قرار گرفته است.
این سیاست‌ها دارای 6 محور اصلی از جمله "جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان"، "بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور به منظور دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفایی علمی"، "حاکمیت مبانی، ارزش‌ها، اخلاق و موازین اسلامی در نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری و تحقق دانشگاه اسلامی"، "تقویت عزم ملی و افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری"، "ایجاد تحول در ارتباط میان نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری با سایر بخش‌ها" و " گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری" است.
علاوه بر آن سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران توسط حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی، رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای اجرا به نهادهای مسئول ابلاغ شد. در مقدمه این سند چنین آمده است: "در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران، بند ششم سیاست‌های کلی علم و فناوری و راهبرد کلان نهم نقشه جامع علمی کشور که در آنها گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی همراه با تحکیم استقلال کشور و جلوگیری از تحقق اهداف نظام سلطه بر اساس اصل عزت، حکمت و مصلحت مورد تأکید قرارگرفته و به منظور اجرای دستور مورخ 1395/6/9 مقام معظم رهبری «مدظله‌العالی» در خصوص مراودات و مبادلات علمی، آموزشی و پژوهشی با سایر کشورها، سند حاضر با عنوان «سند جامع روابط بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران» به تصویب می‌رسد.
اهداف کلان این سند نیز شامل: "تحقق دیپلماسی علمی فعال برای کسب دانش‌ها و فناوری‌های برتر و نوپدید و مورد نیاز اولویت‌دار کشور و همچنین افق گشایی علمی بر اساس مبانی معرفتی اسلام"، "ارائه، بسط و تعمیق مطلوب معارف و علوم انسانی و اسلامی در مجامع علمی بین‌المللی به ویژه جهان اسلام"، "استفاده هماهنگ و منسجم از ظرفیت‌های علمی کشور جهت ارتقاء سطح علمی و فناوری سایر جوامع و کشورهای همسو"، "ترویج، انتشار و انتقال دستاوردهای علمی و فناوری کشور در چارچوب منافع ملی و سیاست‌های کلان نظام"، "مقابله با نفوذ و انحصارطلبی علمی نظام سلطه و حفاظت و صیانت هوشمند از سرمایه‌های انسانی و علمی کشور" است.
در ماده 2 سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران و ذیل عنوان "راهبردها" نیز موارد ذیل به چشم می‌خورد:
1. هماهنگی و هم‌افزایی دستگاه‌های ذی‌ربط و سیاستگذاری یکپارچه برای توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی
2. تقویت و توسعه شبکه‌های صیانت شده فراملی میان دانشمندان، دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، مراکز پژوهشی، پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل و خارج از کشور
3. توسعه هوشمند و الهام‌بخش روابط علمی با سایر کشورها با تأکید بر مزیت‌های نسبی کشور به‌ویژه در علوم اسلامی
4. تسهیل دستیابی به دانش طراحی و تولید با رویکرد بومی‌سازی فناوری‌های راهبردی و مورد نیاز با پیشگیری از آسیب‌های احتمالی آن
در ماده 3 سند فوق الذکر و تحت عنوان "اقدامات ملی" موارد ذیل مقرر شده است:
1. تقویت و بهره‌برداری از ظرفیت سفارتخانه‌ها، رایزنی‌های فرهنگی و سایر نهادهای فعال در عرصه بین‌المللی برای توسعه هوشمند نظام روابط علمی بین‌المللی
2. طراحی و پیاده‌سازی سامانه امن ثبت اطلاعات، رصد، پایش و ارزیابی روابط علمی بین‌المللی کشور
3. تعیین ضوابط و تسهیل هدفمند عضویت و نقش‌آفرینی تأثیرگذار سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی، مراکز علوم دینی، انجمن‌های علمی و صنفی، پژوهشگران و فناوران در مجامع و رویدادهای علمی بین‌المللی
4. تعیین چارچوب و ضوابط ارائه و نشر دستاوردهای مهم و برون دادهای علمی اولویت‌دار در عرصه‌های بین‌المللی از طرق مختلف از قبیل پایگاه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی، شبکه‌های اجتماعی، مقالات، شناخت نامه‌ها، پایان‌نامه‌ها، کنفرانس‌ها و رویدادهای کارآفرینی به‌منظور رعایت منافع ملی و ایجاد فضای امن ارتباطی
5. توسعه بازار محصولات و خدمات علمی و فناورانه به‌ویژه دانش‌بنیان در کشورهای هدف کمک‌های علمی و فناوری به کشورها و جوامع همسو با بهره‌گیری هدفمند از دیپلماسی و کمک‌های توسعه‌ای کشور
6. ترجمه، نشر و گسترش منابع و دستاوردهای علمی و فرهنگی ایرانی – اسلامی به‌ویژه علوم انسانی و معارف اسلامی به بهره‌گیری از توانمندی‌های حوزه‌های علمیه و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی کشور
7. توسعه و به‌کارگیری روش‌ها و ابزارهای ترویج زبان فارسی به‌منظور ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی علمی
8. توسعه‌ساز و کار جذب، اقامت و بهره‌گیری ضابطه‌مند از ظرفیت و توان دانشمندان، پژوهشگران، فناوران و دانشجویان خارجی به‌ویژه ایرانیان مقیم خارج از کشور
9. سامان‌دهی، حمایت و هدفمند کردن پذیرش دانشجویان غیر ایرانی و اخذ بورس‌های تحصیلی و فرصت‌های مطالعاتی خارج از کشور مبتنی بر اولویت‌های تعیین شده در اسناد بالادستی نظام
10. توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی از قبیل دوره‌های آموزشی و دانشگاهی، پروژه‌ها و مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های دانش‌بنیان، مجلات علمی و سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای خارجی
تبصره: تدوین و تصویب ضوابط مربوط به این اقدام مطابق بند 2 ماده 4 سند عمل خواهد شد.
11. پیاده‌سازی پیوست فناوری در قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی و نظارت بر آن
12. صیانت از پژوهشگران و فناوران، دستاوردهای علمی و حقوق مالکیت فکری آنها در عرصه‌های بین‌المللی و آگاه‌سازی و ارائه آموزش‌های لازم
در ماده 4 سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران و به منظور راهبری و نظارت بر این سند چنین مقرر شده است:
1. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه نظارت بر این سند و سایر اسناد بین‌المللی در عرصه روابط علمی و فرهنگی را با همکاری مبادی مسئول بر عهده دارد.
2. ستاد راهبری اجرای نقشه جامه علمی کشور بر اساس تبصره 4 ماده 5 آیین‌نامه ستاد، با حضور و حق رأی وزیر امور خارجه و وزیر اطلاعات، وظیفه تصویب ضوابط لازم را بر عهده دارد.
تبصره: حسب موضوع، عالی‌ترین مقام سایر دستگاه‌های مرتبط با حق رأی به جلسات ستاد دعوت می‌شود.
3. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مسئولیت اجرایی سازی مفاد این سند را بر عهده دارد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر