به همین دلیل و برای تحلیل و آسیب‌شناسی وضعیت گشت ارشاد در جامعه، با آیت‌الله سیدحسین موسوی تبریزی دادستان کل انقلاب در سال‌های ابتدایی انقلاب، مجتهد و مدرس حوزه علمیه قم گفت‌وگو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید:

دیدگاه شما درباره نوع برخورد گشت ارشاد با یک خانم جوان که با بازتاب گسترده‌ای نیز همراه بوده چیست؟ اسلام درباره نوع و شیوه «امر به معروف و نهی از منکر» چه دیدگاهی دارد؟

در ابتدا باید عنوان کنم که میزان نارضایتی‌ها از شیوه برخورد دستگاه‌های اجرایی با مردم افزایش یافته است. این در حالی است که برخی از مدیران نیز با اظهارات و رفتارهای خود به این نارضایتی‌ها دامن می‌زنند و آن را تشدید می‌کنند. بنده همواره به نظام جمهوری اسلامی و مسئولان آن علاقه داشته و دارم. این وضعیت چه در زمانی که بنده در جمهوری اسلامی مسئولیت داشتم و چه امروز که بیشتر به تدریس و پژوهش مشغول هستم وجود داشته است. به همین دلیل نیز مسائلی که مطرح می‌کنم از روی دلسوزی و برای بهبود شرایط جامعه است و هیچ‌گونه غرض‌ورزی سیاسی در آن وجود ندارد. با این وجود باید این نکته را گوشزد کنم که برخی از مسئولان به دست خود در بین مردم تولید نارضایتی می‌کنند. این وضعیت مانند این است که برخی مدیران و عاملان اجرایی در کشور، کارخانه تولید نارضایتی راه‌انداخته‌اند. به‌عنوان مثال انتشار فیلم کتک خوردن یک خانم جوان توسط نیروهای گشت ارشاد به‌صورت گسترده‌ای در بین مردم و به خصوص نسل جوان تولید نارضایتی کرده است. این در حالی است که مخالفان نظام نیز در خارج از کشور تا آنجا که می‌توانند روی این موضوعات مانور تبلیغاتی می‌دهند و از آن سوءاستفاده می‌کنند. البته مقصر ما هستیم که بهانه به دست آنها می‌دهیم. دشمن از حربه دروغ، شایعه سازی و نشر اکاذیب درباره ما نمی‌تواند به اهداف خود برسد و بلکه بیشتر از رفتارها و سیاست‌های اشتباه ما بهتر می‌تواند سوء استفاده کند. در نتیجه هنگامی که با رفتارهای اشتباه بهانه به دست دشمن می‌دهیم باید منتظر پیامدهای آن نیز باشیم. به همین دلیل نیز قبل از آنکه به رفتار دشمن نگاه کنیم باید به رفتار خود نگاه کنیم که آیا رفتارمان درست بوده و یا خیر.

چارچوب‌های امر به معروف و نهی از منکر کجاست؟ چه اتفاقی رخ می‌دهد که عامل امر به معروف و نهی از منکر از چارچوب‌ها خارج شده و به‌صورت نفسانی و غرض‌ورزانه با دیگران برخورد می‌کنند؟ چرا برخی این مقوله را با غرض‌ورزی سیاسی و شخصی در هم آمیخته‌اند؟

دین مبین اسلام اهمیت بسیار زیادی برای امربه معروف و نهی از منکر قائل است و در روایات آمده که تمامی واجبات با امر به معروف و نهی از منکر کامل می‌شود. به همین دلیل نیز به همان اندازه که شیوه صحیح امربه معروف و نهی از منکر در قبولی واجبات تاثیرگذار است، اجرای ناصحیح آن نیز در ترک واجبات یا ناقص اجرا شدن آن تاثیرمنفی از خود برجای می‌گذارد. در نتیجه کسی که قصد امربه معروف و نهی از منکر دارد باید با ویژگی‌ها و شرایط آن به خوبی آشنا باشد. در مرحله نخست ما باید بدانیم معروف و منکر چیست و انسان در چه زمانی به معروف نزدیک می‌شود و چه زمانی به منکر؟ بدون‌شک فهم ناصحیح از چگونگی اجرای امر به معروف و نهی از منکر «معروف» را به «منکر» تبدیل می‌کند. به‌عنوان مثال برای کودکی که در دوران پهلوی متولد شده و مشاهده کرده مادربزرگش بی‌حجاب است، بی‌حجابی منکر تلقی نمی‌شود و گمان می‌کند او هم باید بی‌حجاب باشد. این در حالی است که در طول چهل سالی که از عمر جمهوری اسلامی می‌گذرد ما تلاش جدی برای تحقق حجاب اصیل اسلامی در جامعه انجام نداده‌ایم. حجاب یک مقوله فرهنگی است و باید با رویکرد فرهنگی با آن برخورد کرد. ما هنوز موفق نشده‌ایم مفاسد حجاب را به خوبی برای مردم تشریح کنیم و پیامدهای بی‌حجابی را برای زنان نهادینه کنیم. در ابتدای انقلاب که بنده مسئولیت دادستانی کل کشور را برعهده داشتم ما در برخورد با مساله حجاب همواره با رویکرد فرهنگی و عقلایی جلو می‌رفتیم و اتفاقا نتیجه بهتری گرفتیم. به همین دلیل نیز ما باید در ابتدا ماهیت امر به معروف و نهی از منکر را بشناسیم و در مرحله دوم روی کیفیت و نوع بیان آن کار کنیم. شیوه امربه معروف و نهی از منکر بسیار حائز اهمیت است. در بسیاری از مقاطع باید امر به معروف و نهی از منکر باید به‌صورت غیرمستقیم و بدون برخورد سلبی با طرف مقابل صورت بگیرد. به‌عنوان مثال امام حسن(ع) و امام حسین(ع) هنگامی که در مسجد مشاهده کردند یک فرد در حال وضو گرفتن است و این کار را به‌صورت صحیح انجام نمی‌دهد خودشان تصمیم گرفتند در منظر آن فرد وضو بگیرند و از ایشان سوال کنند که آیا وضوی آنها صحیح است یا خیر. در چنین شرایطی بود که فرد به اشتباه خود در وضو گرفتن پی برد.

از دیدگاه اسلام حد و حدود حجاب تا کجاست؟ آیا در دین اسلام همواره به اجباری‌بودن حجاب تاکید شده یا اینکه براساس برخی از اظهارنظرها حجاب می‌تواند اختیاری هم باشد؟

این مساله بسیار مهمی است و به همین دلیل نیاز به بررسی و مباحثه جدی علما دارد که آیا حجاب یک مقوله اجباری است یا اختیاری. پیامبر اسلام تا ۱۵ سال پس از رسالتشان کاری با حجاب نداشتند. با این وجود مسائلی در این‌باره رخ داد و برخی از بی‌حجابی زنان پاکدامن سوء استفاده می‌کردند و این سوء استفاده‌ها سبب تلخکامی‌هایی شد که پیامبر اسلام به چاره‌جویی درباره این مساله پرداختند. حتی در این زمینه وحی نیز نازل شد و شرایطی برای زن مسلمان در نظر گرفته شد که از گزند سوءاستفاده‌کنندگان در امان باشد. اسلام همواره به‌دنبال حفظ کرامت و حرمت زنان در جامعه بوده و این مساله از اهم واجبات است. در جمهوری اسلامی نیز این موضوع از سال۶۲ به بعد به‌صورت جدی در دستور کار مسئولان فرهنگی جامعه قرار گرفت. در آن مقطع زمانی بنده دادستان کل کشور بودم و آیت‌ا... هاشمی نیز رئیس مجلس و امام جمعه تهران بودند. تصمیمی که ما در این زمینه گرفتیم این بود که این مساله را به خود مردم واگذار کنیم تا مردم به هر شیوه‌ای که تمایل دارند با این مساله برخورد کنند. این در حالی است که در آن مقطع زمانی بی‌حجاب‌ها بیشتر از بدحجاب‌ها بودند. با این رویکرد فرهنگی و ایجابی که مردم در این زمینه در پیش گرفتند خیلی زود فرهنگ حجاب در جامعه حکمفرما شد. با این وجود امروز تعداد بدحجاب‌ها افزایش پیدا کرده است. فیلمی که بنده از برخورد اخیر گشت ارشاد با یک خانم جوان مشاهده کردم نه‌تنها سبب جلوگیری از بی‌حجابی و بدحجابی در جامعه نمی‌شود و بلکه سبب دوری و موضع‌گیری جوانان نسبت به احکام اسلامی خواهد شد. در گذشته نیز برخورد سلبی با مساله ماهواره‌ها در منزل شهروندان نتیجه عکس به‌همراه داشت. براساس گزارشات منتشر شده در این زمینه هنگامی که ماموران دیش‌های ماهواره را در پشت بام منازل جمع می‌کردند هنوز ۲۴ ساعت نمی‌شد که دوباره این دیش‌ها نصب می‌شد و همان رویکرد قبلی ادامه پیدا می‌کرد. اصل حجاب در اسلام واجب است و تقریبا از ضروریات اسلام است. نکته قابل تامل این است که کسانی که امروز از برخورد مامور گشت ارشاد با آن خانم جوان که بدحجاب بود حمایت کردند. ۲۲بهمن با همین خانم‌ها که برخی بدحجاب هستند مصاحبه و نظرخواهی می‌کنند. به همین دلیل نیز به‌نظر می‌رسد کسانی دنبال منافع خود هستند و از رویکردهای فرهنگی به‌عنوان ابزاری موثر استفاده می‌کنند. حجاب در اسلام واجب و ضروری است، اما اجبار نیست. با این وجود مقوله اجبار مساله جداگانه‌ای است که نیاز به بررسی و کنکاش بیشتری دارد. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که حکومت اسلامی اگر به این نتیجه برسد که بی‌حجابی ممکن است سبب مفسده در جامعه شود می‌تواند براساس مقتضیات جامعه تصمیم دیگری درباره حجاب اتخاذ کند.

چرا رویکردهای قبلی برای حجاب، اغلب نتیجه خوبی نداشته به‌نوعی بدحجابی تبدیل شده است؟ امروز حتی نوع حجاب خانم‌های محجبه نیز با حجابی که جزئی از مبانی انقلاب بود فاصله گرفته است. آیا نوع برخورد‌های غیراصولی بی‌حجابی را به بدحجابی تبدیل کرده است؟

بله؛ ما موفق نشده‌ایم جامعه را در زمینه حجاب اقناع کنیم. با حرف زدن که نمی‌توان حجاب را در جامعه نهادینه کرد و بلکه این مساله نیاز به کار عملی و فرهنگی دارد. وضعیت حجاب نیز تاحدود زیادی مانند نماز خواندن در کشور است. براساس آمار رسمی امروز تعداد نمازخوان‌های شرکت‌کننده در نماز جمعه در حدود۳۰۰‌هزار نفر است. سوال مهم در این زمینه این است که چه شده که تعداد نمازخوان‌های کشور به این رقم رسید؟ چه شده که یک جوان در ماه مبارک رمضان به‌صورت علنی در خیابان سیگار می‌کشد؟ بدون شک آن چیزی که «ایمان» را در جامعه تقویت می‌کند «موعظه حسنه» است. پیغمبر مکرم اسلام نیز از جانب خداوند ماموریت داشت که اهداف الهی را با حکمت، عقلانیت، تدبیر و «موعظه حسنه» به پیش ببرد. در نتیجه کسی که قصد امربه معروف و نهی از منکر دارد باید دارای اخلاق حسنه و نیکو باشد تا بتواند در جهت تغییر منکر به سمت معروف تاثیرگذار باشد.

تحلیل آسیب‌شناسانه شما از حضور گشت ارشاد در جامعه ما چگونه است؟ آیا گشت ارشاد در طول مدتی که در جامعه به وجود آمده از تاثیرگذاری مثبتی برخوردار بوده است؟

به‌نظر من گشت ارشاد در زمینه حجاب عملکرد موفقی نداشته است. برای روشن شدن این مساله کافی است در خیابان قدم بزنید تا متوجه شرایط حجاب در جامعه شوید. بدون شک پنج سال قبل وضعیت حجاب از امروز بهتر بود و ده سال قبل وضعیت حجاب از پنج سال پیش هم بهتر بود. از کنار هم گذاشتن چنین مواردی به‌نظر می‌رسد عملکرد گشت ارشاد نتیجه خوب و موثری نداشته است. این وضعیت حتی در خانواده‌های مذهبی نیز وجود دارد. در گذشته وضعیت حجاب در خانواده‌های مذهبی نیز به مراتب از امروز بهتر بود. ما باید با واقع‌بینی به مسائل جامعه نگاه کنیم و اگر در زمینه‌ای عملکرد موفقی نداشته‌ایم از خود انتقاد کنیم. اگر حضور گشت ارشاد در جامعه با نتیجه مطلوب همراه بوده پس چرا وضعیت حجاب روزبه‌روز در حال وخیم‌تر شدن است؟ بنده دوبار درس خارج امر به معروف و نهی از منکر را تدریس کرده‌ام و به خوبی با شرایط سخت امر به معروف و نهی از منکر آشنا هستم. با این وجود حتم دارم که بسیاری از کسانی که خود را متولی گشت ارشاد می‌دانند هنوز به‌صورت دقیق و علمی با مساله امر به معروف و نهی از منکر آشنا نیستند. به همین دلیل نیز کسانی که به‌صورت اشتباه امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند بدون اینکه از پیامدهای اقدام خود اطلاع داشته باشند گناه بزرگی مرتکب می‌شوند.

برخی از افراد و گروه‌های خاص که رسانه نیز در اختیار دارند از نوع برخورد گشت ارشاد با خانم جوان حمایت کردند. دیدگاه شما درباره این افراد چیست؟

بنده باید به‌صراحت عنوان کنم که از موضع‌گیری درباره این موضوع تعجب کردم. بدون شک سخن ریاست قوه‌قضائیه ممکن است در بین برخی از افراد جامعه به شکل دیگری تفسیر شود و در آینده پیامدهای بیشتری برای جامعه به‌همراه داشته باشد. رویکردی که چنین اقداماتی را در جامعه تایید یا ترغیب کند، ممکن است نتیجه خوبی نداشته باشد. برخوردهای سخت در این موارد با روح مهربانانه دعوت به معروف به آسانی سازگار نمی‌شود و در اسلام جایگاهی ندارد. کسی اجازه ندارد در جامعه و در انظار عمومی با یک شهروند هر چند خطاکار، برخوردی خشن داشته باشد.

 

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.