چرا بارش های ایران کم شده است؟
خشکترین زمستان نیم قرن گذشته؛ این جمله بی فعل، در یک ماه گذشته، روح و روان همه ایرانی ها را بهم ریخته است؛ وهم بی‌آبی در تابستان و عواقب خشکسالی تشدید شده، آرامش را از بسیاری ذهن‌ها گرفته است. شاید این هشدار باعث شود در مصرف آب در هر زمینه‌ای، صرفه‌جویی کنیم، اما واقعا دوره بدتری شروع شده است؟ شاید با برفی که در ابتدای بهمن ۹۶ بارید، بگویید، نه! اما ظاهرا چنین نیست.
علیرضا مساح، دانشیار دانشگاه تهران و مسئول بخش آسیب‌پذیری و انطباق تغییراقلیم در گزارش سوم ایران به سازمان ملل، پیش‌بینی می‌کند شرایط بدتری هم در راه است؛ مثلا برف ابتدای بهمن ۹۶ آخرین برف‌ها در برخی مناطق ایران است؛ از جمله تهران.
مساح دراین باره به خبرآنلاین می‌گوید: برای فصل بهار و تابستان قطعا ۱۰ درصد کاهش را خواهیم داشت، در اکثر کشورهای اطراف هم این اتفاق می‌افتد. البته این را باید بگویم به علت افزایش دما، میزان تبخیر هم افزایش پیدا می‌کند و باعث می‌شود که کمبود آب داشته باشیم. یعنی به دلیل افزایش تبخیر ما قطعا با کاهش میزان روان آب کل کشور روبرو می‌شویم.
مشروح گفتگوی خبرآنلاین با استادیار دانشگاه تهران را در ادامه بخوانید؛
در ابتدا از عواملی که منجر به تغییر میزان بارندگی می‌شوند بگویید؟
۲ دسته از عوامل هستند که می‌توانند روی تغییرات دما و بارش تاثیر داشته باشند، عوامل طبیعی و غیر طبیعی. عوامل طبیعی شامل الگوهای دور پیوند هستند، الگوهای دور پیوند پدیده‌های مثل الن‌نینو و ۷ مورد دیگر هستند، به طور کلی این الگوها یعمی ارتباطاتی بین جو و اقیانوس اتفاق می‌افتد، مثلا النینو در اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد ولی می‌تواند روی کشورهای مختلف تاثیر بگذارد، پس این می‌تواند یکی از عواملی باشد که منجر به کاهش بارندگی شده. عامل دیگر فعالیت‌های خورشیدی است، این فعالیت‌ها دوره‌ی ۱۱ ساله دارند می‌توانند منجر به تغییر دما و بارش زمین باشد، بحث دیگر مدار گردش زمین به خورشید است وقتی فاصله‌ی زمین از خورشید کم و زیاد شود میزان دما و بارش در جهان تغییر می‌کند و می‌تواند به ایجاد عصرهای یخبندان هم منجر شود، لبته این بسیار بسیار زمان‌بر است و صدها هزار سال طول می‌کشد تا اختلاف زمین و خورشید تغییر کند. یکی دیگر از عوامل طبیعی بحث آتش‌فشان‌های بزرگ هستند، وقتی آتش‌فشان‌های بزرگ فعال می‌شوند حجم زیادی از دی‌اکسید گوگرد وارد جو می‌شود و این باعث سرد شدن زمین هم می‌شود، ولی مقطع زمانی که تاثیرگذار است حداکثر ۶ ماه تا یک سال است.
چه اقداماتی عوامل غیرطبیعی هستند؟
فعالیت‌های انسانی عوامل غیرطبیعی هستند که می‌توانند روی میزان بارش تاثیر بگذارند، من چند عامل از اصلی‌ترین موارد این عوامل را به شما می‌گویم، یکی از این عوامل بحث مربوط به انتشار سوخت‌های فسیلی است، بحث توسعه کشاورزی، دامداری و یا جنگلسوزی هم باعث افزایش گاز متان می‌شود که می‌تواند تاثیرگذار باشد. عامل دیگر فعالیت‌های صنعتی است که منجر به انتشار دی‌اکسید گوگرد و در نتیجه تغییر دما می‌شود، نکته دیگر که خیلی مهم است بحث تغییر کاربری اراضی است، این تغییر باعث تغییر ضریب ابازگشت انرژی خورشید می‌شود، مثلا فرض کنید در برخی مناطق۹۰درصد انرژی خورشید دوباره منتشر می‌شود حالا اگر این مناطق به مسکونی تبدیل شود و شاید برعکس ۹۰ درصد انرژی جذب شود و کره‌ی زمین گرمتر شود. اینها مجموعه عواملی هستند که می‌توانند روی بارش تاثیر داشته باشند.
با شرایطی که اکنون وجود دارد، کدام یکی از دسته عواملی که گفتید، چه طبیعی چه غیرطبیعی، تاثیر بیشتری روی بارندگی دارد چون مدتی است هر وقت بحث بارندگی کم می‌شود، بحث تغییراقلیم هم می‌شود.
برای دادن پاسخی قطعی به این سوال باید فعالیت‌های انسانی در نظر گرفته شود، اگر بتوانیم این عوامل را تفکیک کنیم و بفهمیم تغییراقلیم عامل اصلی بوده آن وقت می‌توانیم بگوییم تغییراقلیم در این زمینه نقش داشته. ولی براساس اطلاعات من و بررسی‌های که تا به حال انجام دادیم، تغییراقلیم در میزان بارش‌های کشور ما سهم کمتر از ۱۰ درصدی داشته البته در آینده‌های نزدیک و آینده‌های طولانی تغییراقلیم می‌تواند نقش خیلی زیادی در میزان بارش داشته باشد.
یکی از دلایلی که برای ارتباط وضع بارندگی کشور و تغییراقلیم به کار می‌برند بحث بارش‌های ناگهانی در کشور است، این چه توجیهی دارد؟
من در ۴ عامل طبیعی از الگوهای دورپیوند گفتم، تغییراقلیم می‌تواند روی این الگوها تاثیر بگذارد، مثلا ما در سال ۲۰۱۶ پدیده النینو در اقیانوس آرام رخ داد و در کرمانشاه در یک روز اندازه یک سال منطقه باران آمد. میزان دما سطح آب یا شاخص النینو در سال ۲۰۱۶ به ۳ رسید این در حالی است که قبل از این شاخص این پدیده بیشتر از ۲ نبود. در ۶۰ سال اخیر النینو سال ۲۰۱۶ بی‌سابقه بوده، دلیل شدت آن می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای باشد، البته من تاحالا ندیدم این موضوع به شکل علمی بررسی شود و اگر بخواهیم محکم صحبت کنیم باید این موضوع بررسی شود. اما نظر کارشناسی من این است که پدیده تغییراقلیم باعث شده النینو به این شدت رخ بده و وضع بارش در کرمانشاه به این شکل شود.
این روندی کاهش باران و افزایش دما به علت عوامل طبیعی و غیرطبیعی در همه‌ی مناطق یکسان است؟
ما به تازگی یک بررسی انجام دادیم و میزان تغییرات دما و بارش کشورهای مختلف در ایران و کشورهای اطراف را از سال ۱۹۸۳ تا الان بررسی کردیم، در این تحقیق ما میانگین دما و بارش کشورهای همسایه را اندازه گرفتیم و به نتایج جالبی رسیدیم. درحوزه دما متوجه شدیم تمام این مناطق افزایش دما را داشتند، البته مقدار سالانه این افزایش دما فرق می‌کرد، به طور کلی در کشورهایی که غرب ایران بودند افزایش دمای بیشتری نسبت به کشورهای شرق ایران داشتند. اما نتایج مربوط به حوزه بارش مثل دما نبود، یعنی در برخی کشورها روند بارش افزایشی بود و در برخی کشورها کاهشی،در شمال و شرق ایران میزان بارندگی افزایش پیدا کرده بود و در بقیه مناطق کاهش، البته این موضوع که چرا کشورهای شمالی و شرقی افزایش باران را داشتند باید بررسی شود.
یعنی واقعا چرایی این مسئله معلوم نیست؟ چون این اختلاف میان ایران و کشورهای شرقی و شمالی آن باعث شده بسیاری بگویند این اتفاق دلایلی مثل باردار شدن ابرها یا حتی پروژه هارپ دارد
اولا من با پروژه هارپ کاملا مخالف اصلا چنین چیزی ممکن نیست، ولی باید ببینیم سهم هر کدام از آن عوامل بارش که به شما گفتم در چند سال اخیر در این مناطق مختلف چقدر بوده است.
شما در جایی از صحبتتان گفتید در آینده تاثیر تغییراقلیم روی بارش‌های ما بیشتر می‌شود، یعنی باید منتظر باشیم که میزان بارندگی در کشور از این هم بدتر شود؟
پاسخ به این سوال به این بستگی دارد که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش دما در آینده چگونه می‌شود، ما ۴ سناریو در این رابطه داریم که اگر بر اساس سناریو متسوط افزایش دما بخواهیم به این سوال جواب بدهیم باید بگویم که وضعیت بارش چه خواهد بود. در سناریوهای متوسط برای سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۳۵ در کشورهای ایران و غرب و جنوب آن دما ۱ تا ۱.۵ درجه افزایش پیدا می‌کند.
برای بحث بارش در ۶ ماه ابتدایی سال آبی، میزان بارندگی ما نسبت به گذشته بین ۱۰ درصد افزایش تا در ۱۰ درصد کاهش متغیر خواهد بود، برای فصل بهار و تابستان قطعا ۱۰ درصد کاهش را خواهیم داشت، در اکثر کشورهای اطراف هم این اتفاق می‌افتد. البته این را باید بگویم به علت افزایش دما، میزان تبخیر هم افزایش پیدا می‌کند و باعث می‌شود که کمبود آب داشته باشیم. یعنی به دلیل افزایش تبخیر ما قطعا با کاهش میزان روان آب کل کشور روبرو می‌شویم.
پس در ۲۰ سال آینده میزان بارش به شکل آنچنانی تغییر نمی‌کند؟
بله ولی فراموش نکنید که موضوع فقط بارش نیست و بحث تبخیر هم وجود دارد، تبخیر باعث می‌شود دیگر میزان بارش قلبی را نداشته باشیم. همچنین به دلیل افزایش باران نوع بارش‌های ما از حالت برف به باران تغییر می‌کند و این ذخایر آب زیرزمینی ما را تغییر می‌دهد.
بر این اساس باید انتظار داشته باشیم این برف‌ها آخرین برف‌های پایتخت باشند؟
قطعا همینطور است، چون منابع ما دارد گرم می‌شود و هر چه می‌رویم به سمت ارتفاعات بالاتر انتظار برف‌های کمتری را خواهیم داشت و نکته مهم دیگر این است که تغییراقلیم باعث ایجاد اتفاقات در مقادیر حدی می‌شود و در یک یا ۲ روز برفی می‌بارد و یا بارش‌های ما سیل‌گونه شود. مثلا شاید ممکن است النینو بعدی شدیدتر شود و این بار بارش در کرمانشاه خیلی شدیدتر باشد.
با این روند و با توجه میزان منابع آب ایران باید چه اقداماتی در حوزه منابع آبی کشور انجام دهیم؟
این بحث عرضه و تقاضا است تا الان ۹۰ درصد مدیریت کشورمان در زمینه مدیریت عرضه بوده، همیشه دنبال مدیریت عرضه هستیم و در این مدت مدیریت تقاضا و مصرف نداشتیم و این دقیقا عامل مشکلات ما است. ما برای یک بحرانی که در آینده قطعا گریبان ما را می‌گیرد باید حتما مدیریت تقاضا و مصرف را در نظر بگیریم و البته نباید هم مدیریت عرضه را فراموش کنیم. معتقدم در آینده باید همه راهکارهای ممکن را روی میز داشته باشیم و بر اساس یک مدیریت اقتصادی از تمام گزینه‌ها بهترین سود را ببریم. مدیریت عرضه مثل ایجاد یا باروری ابرها را کامل حذف کنیم.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر