محسنیان راد: فضای مجازی ما را مستعمره می‌کند
نشست شفافیت و رسانه با رویکرد بررسی چالش آزادی رسانه‌ها در مبارزه با فساد امروز ۹ بهمن ماه با حضور مهدی محسنیان‌راد (استاد ارتباطات)، احمد توکلی (عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس دیده‌بان شفافیت و عدالت) و محمود صادقی (نماینده مجلس و رییس فراکسیون شفاف‌سازی) برگزار شد.
مهدی محسنیان‌راد در این نشست در ابتدای سخنان خود ضمن ارائه گزارشی از جوامعی که مبنای تفکر و تصمیم‌گیری آنها اسلام است و همچنین با اشاره به گزارشی که سازمان ادراک شفافیت در سال ۲۰۱۷ ارائه داده است و با بیان اینکه ما ۴۹ کشور در جهان داریم که جمعیت اکثر آنها مسلمانان است، اظهار کرد: سازمان ادراک شفافیت مدعی است که احساس فساد را اندازه‌گیری می‌کند؛ نه اینکه چقدر یک ساختار فاسد است. طبق آمار ۲۰۱۷ این سازمان مردم کشور دانمارک با نمره ۹۰ کمترین احساس فساد را دارند و کشور ایران نیز نمره ۲۹ را به دست آورده است. طبق این آمار میانگین احساس فساد در کشورهای اسلامی عدد خوبی ندارد.
او ادامه داد: مطمئنم این موضوع بیشتر در نحوه اداره این جوامع ریشه دارد تا اینکه بر مبنای متون اصلی مذاهب گوناگون باشد. سهم عمده‌ای از این کشورهای اسلامی مستعمره بوده‌اند و در این میان ایران جزو معدود کشورهایی است که مستعمره نبوده است. به طور کلی می‌توان گفت کشور ایران در جهان استثنا و همچنان در گذر از سنت به مدرنیته است. باید بدانیم که جامعه سنتی، جامعه‌ای است که برای حل مشکلات خود به گذشتگان نگاه می‌کند و جامعه مدرن بدون نفی گذشته خود با استفاده از خرد، دانش و تخصص مشکلات خود را حل می‌کند.
این استاد ارتباطات با تاکید بر اینکه کشور ایران همچنان در گذر از سنت به مدرنیته است، خاطرنشان کرد: بایدهای بدون استراتژیک مشکل اصلی جامعه امروز ماست. مجموعه بایدها در این ۴۰ سال طی شده بدون اینکه بگویند از چه مسیری و چگونه و این از جمله همین اختلالات است.
محسنیان‌راد با اشاره به قانون اساسی کشورمان اظهار کرد: قانون اساسی ما چند مشکل اساسی دارد. در یکی از مفاد آن گفته می‌شود آزادی عقیده وجود دارد؛ در حالی که این عبارت در جامعه امروزی معنای چندانی ندارد و باید گفته شود بیان عقیده آزاد است یا در بخش دیگری که انحصار تلویزیون و رادیو در اختیار حکومت داده شده است، اصل چندان قابل قبولی نیست. امروز رادیو و تلویزیون ما در انحصار حکومت است. روزنامه جام‌جم برای تلویزیون، روزنامه همشهری برای شهرداری و روزنامه ایران برای دولت است؛ عملا مطبوعات پرتیراژ ما هیچ‌کدام مستقل نیستند و شرایط به‌گونه‌ای شده است که همه به روزنامه‌نگاران می‌گویند که چه کارهایی را باید و چه کارهایی را نباید انجام بدهند. در نتیجه همین موارد است که امروز در کشور ما روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود ندارد.
وی با بیان اینکه به طور کلی ساختار رسانه‌ای ما به بازسازی نیاز دارد، یادآور شد: امروز کتاب‌ها و نشریات ما باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تایید بگیرند و این قانونی است که به بیش از ۲۰۰ سال پیش برمی‌گردد یا اینکه صداوسیمای ما در انحصار حکومت است موضوعی است که ممکن است در دنیا فقط سه کشور اینگونه باشند.
این استاد ارتباطات با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ بیان کرد: وقتی انقلاب شد عضو هیات علمی دانشگاه بودم و بسیار خوشحال بودم از اینکه نظام کشور ما قرار است دموکرات شود. بعد از دولت آقای بازرگان، وزیر ارشاد آن دوره از بنده و چند نفر دیگر دعوت کرد تا در جلسه‌ای حاضر شویم. در آن جلسه ما مطرح کردیم که روابط عمومی می‌تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد. او در پاسخ به صحبت‌های ما گفت که حرف‌های غربی نزنید. کار روابط عمومی این است که مردم را بگذارد توی قطار و ببرد همان جایی که امام گفته است. من در پاسخ به او گفتم چه تضمینی است که در راه مردم پیاده نشوند؟
محسنیان راد با اشاره به اینکه در طول این سال‌ها برای حل مسائل به متخصصان مراجعه نشد، یادآور شد: منظور من از بیان این موضوعات ناامید کردن مردم نیست. وقتی که می‌دانم تمام بدن یکی از عزیزانم را تومور گرفته است، نمی‌توانم این موضوع را با خانواده او درمیان نگذارم؛ به خاطر اینکه ممکن است ناامید شوند؛ چراکه اگر این کار را بکنم خیانت کرده‌ام. بر همین اساس می‌گویم مطلقا با سیستم موجود حاکم بر رسانه‌ها، اجرای امر کشف فساد از سوی رسانه‌ها امکان‌پذیر نیست. امروز سهم فارغ التحصیلان روزنامه‌نگاری در مطبوعات ما بسیار کم است و ۹۴ درصد از فارغ‌التحصیلان این رشته در حرفه خودشان شاغل نیستند و این موضوعی است که حتما باید به آن توجه شود.
او با بیان اینکه وظیفه قرآنی رسانه‌هاست که ستم‌ها را بگویند، اظهار کرد: زنده‌یاد استاد کاظم معتمدنژاد در اواخر دهه ۸۰ نظام جامع ارتباطات جمعی در ایران را تبیین و به مجلس آن دوره ارائه کرد. این طرح می‌تواند ما را از این وضعیت نجات دهد. در این طرح موارد زیادی عنوان شده است که می‌توان به حکومتی نبودن رادیو و تلویزیون و نظارت روزنامه‌نگاران بر تخلفات رسانه‌ای اشاره کرد. این نظام به شرطی کارساز می‌شود که همانگونه که هست و بدون هیچ تغییراتی تصویب و به مرحله اجرا برسد.
این استاد ارتباطات اظهار کرد: ما امروز در ایران نمی‌دانیم منبع معتبر برای دریافت اطلاعات کیست. فضای مجازی آماده است که ما را مستعمره کند. اینکه صداوسیما کار خود را انجام می‌دهد و مردم در تلگرام به دنبال اخبار هستند، اصلا درست نیست.
***
محمود صادقی، نماینده مجلس و رییس فراکسیون شفاف‌سازی نیز در این نشست با ارائه گزارشی از یکی از مقاله‌های سازمان شفافیت بین‌المللی در سال ۲۰۰۰ اظهار کرد: طبق این گزارش برای رسانه‌های مستقل و آزاد سه معیار اصلی چارچوب قانونی، مالکیت رسانه و روزنامه‌نگاری تحلیلی در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال در بخش چارچوب قانونی این سوال مطرح شده که آیا در فضای رسانه‌ای دفتری برای دستیابی رسانه‌ها به اطلاعات وجود دارد؟ آیا قوانینی که برای محدودیت دسترسی به برخی از اطلاعات وجود دارد ممکن است برای سانسور مورد استفاده قرار بگیرند؟ و اینکه آیا آزادی بیان روزنامه‌نگاران تضمین شده است و آنها می‌توانند اطلاعات مربوط به فساد را منتشر کنند؟
رییس فراکسیون شفاف‌سازی با بیان اینکه دموکراسی بدون وجود شرایط دسترسی به اطلاعات عمومی و حکومتی معنایی ندارد، خاطرنشان کرد: دموکراسی در صورتی کارایی دارد که مردم از امکان دسترسی به اطلاعات و رسانه‌ها از حق بیان دسترسی و انتشار اطلاعات برخوردار باشند.
او در ادامه سخنان خود با مرور مواردی از قانون مطبوعات و قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات اظهار کرد: به نظر می‌رسد که قانون اساسی چنین نگاهی به مطبوعات و رسانه‌ها دارد. قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی را پروسه‌ای تکاملی می‌داند و معتقد است که رسانه‌ها نقش موثری در این مسیر ایفا می‌کنند.
صادقی با اشاره به مقدمه قانون اساسی، ضمن قرائت بخشی از آن گفت: نگاه قانون اساسی به تحولات اجتماعی پویاست و جامعه را در حال حرکت تصور کرده است. معتقدم به جای نقش و پررنگ کردن محدودیت‌های قانون اساسی می‌توان از ظرفیت‌های آن بیشتر استفاده کرد؛ چراکه برخی از موارد این قانون هنوز به فعلیت نرسیده است. به عنوان مثال در اصل ۱۷۵ که صداوسیما را رسانه‌ای حکومتی می‌داند، بر آزادی بیان در صداوسیما نیز تاکید شده است.
این عضو مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در قانون اساسی ظرفیت‌های فراوانی برای تکامل جامعه وجود دارد، گفت: خوب است که به جای پررنگ کردن جنبه‌های محدودکننده ظرفیت‌های این قانون را پر نکنیم.
رییس فراکسیون شفاف‌سازی همچنین یادآور شد: می‌توان گفت که امروز با گسترش شبکه‌های اجتماعی انحصار صداوسیما تا اندازه‌ای شکسته شده است و مردم اخبار را بیشتر از شبکه‌های اجتماعی پیگیری می‌کنند؛ البته منظور من این نیست که تسلیم این شرایط شویم اما همین شرایط به‌گونه‌ای انحصار صداوسیما را کاهش داده است.
***
احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس دیده‌بان شفافیت و عدالت نیز که از دیگر سخنرانان این نشست بود، اظهار کرد: تلاش می‌کنم تا از منظر دین به موضوع شفافیت در رسانه‌ها بپردازم. در دین اسلام تمام عبادات شأن خاص خودشان را دارند. امر به معروف و نهی از منکر نیز یکی از آنهاست که مقدمات و شرایط خاص خود را دارد. در همین راستا اطلاع‌رسانی که رسانه‌ها تامین‌کننده اصلی آن هستند یکی از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود.
او با بیان اینکه رسانه‌ها نباید برای دادن اطلاعات مواخذه شوند، گفت: اگر رسانه‌ها اطلاع‌رسانی نکنند و بدی‌ها و خوبی‌ها را نگویند کسی هم نمی‌تواند نهی از منکر کند. اگر امروز می‌خواهیم جامعه اسلامی داشته باشیم باید به رسانه‌ها فرصت شفاف‌سازی بدهیم. رسانه‌ها باید بتوانند شفاف و آزاد سخن بگویند که در کشور ما آن طور که باید این شرایط حاکم نیست؛ البته در این میان برخی از رسانه‌ها هم به خاطر منافع و روابطی که دارند برخی موضوعات را اصلا عنوان نمی‌کنند.
این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: اگر قرار باشد رسانه‌ها حرف بزنند و شفاف‌سازی کنند باید بپذیریم که اشتباهات آنها نیز اجتناب‌ناپذیر است و نباید آنها را برای اشتباهاتی که به عمد انجام نداده‌اند، مواخذه کرد. به هر حال ما برای مبارزه با فساد به شفافیت نیازمندیم و باید نگاهمان به تامین‌کنندگان شفافیت یعنی همان رسانه‌ها متفاوت باشد.
توکلی در بخشی از سخنان خود با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی و دیدگاه محسنیان‌راد درباره گذر ایران از سنت به مدرنیته خاطرنشان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳ ماه تمام ارکان حکومت با رأی مردم برقرار شد. باید بدانیم که پس از انقلاب هیچ چیزی سر جای خودش قرار نداشت و ما با انواع هجمه‌های داخلی و خارجی مواجه بودیم. اینها استثنا هستند. اینکه با امکانات آن دوره در جنگ تحمیلی یک وجب از خاک کشور را به دشمن ندادیم.
رییس دیده‌بان شفافیت و عدالت با بیان اینکه شفافیت هزینه دارد، خاطرنشان کرد: شفافیت‌سازی رسانه‌ها با وجود همه هزینه‌هایی در پی دارد امکان‌پذیر است. اگر روزنامه‌نگاری مطلبی را منتشر می‌کند باید حتما مورد توجه و بررسی قرار بگیرد. من خودم بارها در دادگاه شرکت کرده و عنوان کرده‌ام که باید به رسانه‌ها فرصت داده شود تا اطلاعاتشان را حتی با وجود خطاهای احتمالی منتشر کنند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر