نشست بی‌نتیجه برای برکناری اسد

گروه جهان: پیش از اینکه جان کری وزیر خارجه آمریکا و سرگئی لاوروف همتای روسی او روز جمعه در وین با یکدیگر دیدار کنند و راه‌حل سیاسی احتمالی در مورد بحران سوریه را به بحث بگذارند، کاملا از یکی از بزرگترین موانع آگاه بودند؛ روسیه خواهان ماندن و تداوم بقای اسد در سوریه است و آمریکا خلاف آن را می‌خواهد. آنها با همین اختلاف میز مذاکره را ترک کردند.




عربستان، ترکیه، آمریکا و روسیه به توافق نزدیک نشدند
نشست حامیان و مخالفان اسد در وین

وزیران امورخارجه آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان سعودی، روز جمعه اول آبان در وین، پایتخت اتریش، با یکدیگر دیدار و درباره شرایط سوریه گفت‌وگو کردند. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، فریدون سنیراوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه و عادل الجبیر، وزیر امورخارجه عربستان سعودی در این دیدار که در هتلی در وین برگزار شد، حضور داشتند. جان کری گفته که این گفت‌وگوها «سازنده و پربار» بود. جان کری که اندکی بعد با خبرنگاران گفت‌وگو کرد، افزود که صرف این واقعیت که مذاکره کردیم نشانه‌ای مثبت است و اینکه این بحث در «جایی بسیار پیشرفته» آغاز شد. به گزارش نیویورک‌تایمز، آمریکا و روسیه با این مساله موافقند که جنگ باید از طریق معامله و توافق سیاسی پایان یابد. آنها البته در مورد مساله دیگری هم اشتراک دارند؛ اینکه سوریه باید با داشتن یک دولت سکولار متحد بماند. کری در دیدار با خبرنگاران افزود: روسیه هم همچون آمریکا خواهان نابودی داعش و سایر افراط‌گرایان از صحنه است.


کری با اشاره به «حل و فصل مساله اسد» گفت بر این باور است که هر دو طرف می‌توانند در مورد این فرآیند به توافق برسند، هرچند در حال حاضر در مورد نقش اسد اختلاف دارند. کری به فهرستی اشاره کرد که هر دو کشور بر سر آن اتفاق نظر دارند و به نکاتی هم اشاره کرد که اختلاف بر سر آنها همچنان باقی است. نکات مورد توافقی که کری به آن اشاره می‌کرد، عبارت از این موارد بود: یکپارچه نگهداشتن سوریه، نابودی گروه داعش و سایر گروه‌های افراطی و تضمین اینکه سوری‌ها حق دارند رهبر آینده خود را انتخاب کنند. با این حال، کری تعهد روسیه به موضوع آخری را «احتمال گذار» نامید. کری در سخنان خود باز هم روسیه را به انتقاد گرفت. او افزود روسیه باید نقش سازنده‌ای در مبارزه با داعش بر عهده بگیرد و نباید سایر گروه‌ها را هدف حملات خود قرار دهد.


کری معتقد است هدف قرار دادن «مبارزان میانه‌رو» باعث نابودی داعش نمی‌شود «بلکه باعث می‌شود اسد به رفتار خود در سوریه ادامه دهد. این مساله باعث می‌شود اوضاع در این کشور بدتر شود، تنش‌های فرقه‌ای افزایش یابد، افراط‌گرایی تقویت شود و مبارزان بیشتری برای سفر به سوریه ترغیب شوند.» لاوروف هم در گفت‌وگویی مختصر با خبرنگاران، پیش از کری، بر زمینه‌های مشترک متمرکز شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه به نقل از وزیر خارجه روسیه، طرف‌های حاضر در این نشست درباره «تشدید تلاش‌ها برای یافتن راه‌حلی سیاسی» به منظور حل بحران سوریه، «موضع مشترکی» دارند.


به گزارش الجزیره، نشست وین را می‌توان «نشست حامیان و مخالفان» اسد دانست. با این حال، اگر طرفین در مورد مسائل کلی اختلاف نظر دارند اما یک مساله باعث شده که دیدگاه‌ها به هم نزدیک نشود: اسد جزئی از راه‌حل است یا بخشی از مشکل. الجزیره می‌نویسد: «سعودی‌ها، آمریکایی‌ها و ترک‌ها اسد را مانعی برای صلح می‌دانند. این تفاوت حیاتی در دیدگاه‌ها ظاهرا حل نشدنی است.» طرف روسی اما معتقد است «دولت مشروع اسد» برای آینده سوری الزامی است. لاوروف می‌گوید: حضور تمام گروه‌ها و کشورهای درگیر در بحران سوریه لازم است تا بتوان برنامه‌ای برای آینده این کشور ترسیم کرد. نیویورک‌تایمز می‌نویسد منافع طرفین آنقدر در هم تنیده و در عین حال آنقدر از هم فاصله دارد که هیچ‌یک نمی‌دانند چگونه بحران را فیصله دهند. هر چهار کشور بر سر نابودی داعش اتفاق نظر دارند اما وقتی پای جزئیات به میان می‌آید، اختلافات آغاز می‌شود.


بازی حاصل جمع صفر سازنده نیست

به نظر می‌رسد دولت اسد با علم به اینکه قرار است روز جمعه ۲۳ اکتبر وزرای خارجه عربستان، ترکیه، آمریکا و روسیه در وین گردهم آیند سفری غیرمنتظره به مسکو داشت. کارشناسان معتقدند سفر اسد روی مواضع روس‌ها بی‌تاثیر نبود. «آنابورچفسکایا»، در موسسه واشنگتن می‌نویسد انگیزه روس‌ها تغییری نکرده است: در رویکرد بازی با حاصل جمع صفر در دیپلماسی، پوتین از بی‌عملی و تردید غرب نسبت به سوریه از زمان آغاز بحران در سال ۲۰۱۱ نهایت بهره را برده است. وی بر این باور است که خلأ قدرتی که با بی‌تصمیمی غرب پدید آمد به پوتین اجازه داد تا خود را در بحث‌های مربوط به صلح وارد کرده و دستور کار خود را به پیش برد. این دستور کار چیست؟ حفظ اسد در قدرت، مطرح کردن کرملین به‌عنوان بازیگر جهانی و منحرف کردن توجه افکار عمومی روسیه از بحران‌های داخلی.


پس از آنکه مذاکرات بین‌المللی صلح در سال‌های 2012 و 2014 در ژنو شکست خورد و نتوانست به راه‌حلی برسد، مسکو میزبان مذاکرات «گروه‌های سوری» در ژانویه و آوریل 2015 شد. اگرچه این دیدارها به صلح ختم نشد اما یک ویژگی داشت: ورود کرملین به بازی. در واقع، کرملین تلاش داشت آن دسته از جناح‌های سوری که خروج اسد از قدرت را «نمی طلبند» کنار هم بنشاند. در عین حال، پوتین قصد داشت تا از کشورش چهره بازیگری فعال در مبارزه با تروریسم بسازد. بورچفسکایا می‌نویسد پوتین در اجرای این اقدامات مطمئن بود زیرا معتقد بود که سیاست‌گذاران غربی به حرف خود عمل نخواهند کرد. مصداق آن نادیده گرفتن خط قرمزی بود که واشنگتن در مورد استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه ترسیم کرده بود. پوتین موفق شده بود دستور کار خود را به غرب تحمیل کند. او ابتدا طرح خلع سلاح رژیم را در سال 2013 ارائه داد تا مانع حمله نظامی احتمالی غرب شود. در گام بعد کوشید تا اسد را به‌عنوان بخشی از فرآیند صلح جا اندازد هرچند آنها خواهان کناره‌گیری اسد بودند. پوتین بارها غرب را محک زد و دید آبی از آنها گرم نمی‌شود. بنابراین، 8 مهرماه حمله خود به سوریه را آغاز کرد، نیروهای هوایی این کشور بارها حریم هوایی ترکیه را نقض کردند و چند بار هم سایه به سایه نیروهای هوایی آمریکا در سوریه قرار گرفتند.


دیدار پوتین با اسد در مسکو شاهدی دیگر بود بر اینکه پوتین کاملا به خود مطمئن است و می‌تواند غرب را به پذیرش مواضع خود وادارد. تحلیلگر موسسه واشنگتن معتقد است نشست ۲۳ اکتبر در وین به مثابه شکست سیاست سنتی آمریکا در منطقه از سال ۱۹۷۳ به بعد بود. این شکست نتیجه ناخواسته بی‌عملی دولت اوباما برای استفاده از زور در سوریه بود به دو دلیل: اول، عقب‌نشینی از تهدید خود مبنی بر حمله به اسد در مساله سلاح‌های شیمیایی و دوم محدودیت در حمله به داعش با وجود تعهد به «نابودی» این گروه. بی‌عملی آمریکا نه تنها موجب ظهور عملیاتی و نظامی روسیه در منطقه شد بلکه موجب تقویت اتحاد روسیه- ایران هم شد.


دیدار روز جمعه در وین که با حضور 4 کشور برگزار شد یکی از این دو پیامد را به دنبال خواهد داشت: یکی اینکه، آمریکا و عربستان استراتژی «اسد فعلا بماند» را در راستای تمرکز بر مبارزه با داعش در پیش خواهند گرفت. چنین رویکردی بازتاب گام‌های نظامی است که روسیه در سوریه در پیش گرفته است و نیز بازتاب بی‌میلی دائمی در واشنگتن (و ائتلاف ترکی- عربی ضداسد) برای به چالش کشیدن مسکو و تهران است. اگر این سناریو رخ دهد، سیاست آمریکا- عربستان برای سقوط اسد به حاشیه خواهد رفت و تا زمانی که تمام این کشور خالی از سکنه شود اسد در قدرت خواهد ماند.


دوم، واشنگتن و ریاض از حمایت رسمی از اسد دست بردارند و جبهه «ضدداعش» به رهبری تهران- مسکو را به چالش بکشند. با این حال، اندکی انعطاف‌پذیری در مورد زمان رفتن اسد به خرج دهند. در حالی که به گزینه اول تسلیم نمی‌شوند اما می‌توانند به نیروهای ضداسد یاری رسانند و به مواضع داعش حمله کنند.


در هر دو سناریو بعید است که آتش‌بس یا توافقی برای گذار از مذاکرات وین سر بر آورد. ظاهرا تا دورانی غیرقابل مشخص، هر کس ساز خود را خواهد زد و به نیروهای خود یاری خواهد رساند. بدیهی است هر گروهی که بتواند در عرصه سوریه دست برتر یابد کشور خارجی حامی او قدرت چانه‌زنی بالایی خواهد داشت. روسیه اگر در تحولات سوریه بازنده هم بشود اما مایل نیست اسد را به گزینه‌هایی که اپوزیسیون می‌گوید تسلیم کند. بنابراین، فارغ از اینکه در دل مذاکرات وین چه چیزی در روزها و هفته‌های آتی بیرون آید اما به نظر می‌رسد مسیر دیپلماتیک و نظامی جنگ در دو مسیر موازی ادامه یابد.

نشست بی‌نتیجه برای برکناری اسد