ردپای افسران بعثی در داعش

محمدحسین باقی: وقتی ابوحمزه، شورشی سابق سوری، پذیرفت که به داعش ملحق شود، این کار را با این تصور انجام داد که به «نام» و «نوایی» برسد. در عوض، دریافت که زیر نظر یک امیر عراقی قرار دارد و از عراقی‌های در سایه‌ای فرمان می‌گیرد که وارد صحنه نبرد در سوریه شده و سپس خارج می‌شوند. ابوحمزه می‌گوید وقتی سال گذشته در جلسه دیدار با رهبران داعش مخالفت خود از فرمانبرداری از رهبران در سایه عراقی را ابراز کرد از سوی یکی از همان عراقی‌های در سایه در حبس خانگی قرار گرفت. در این جلسه، این فرد عراقی که صورت خود را پوشانده بود ساکت نشسته بود و تمام صحبت‌های رد و بدل شده در این دیدار را گوش می‌داد و نت برداری می‌کرد. ابوحمزه که در یک محدوده کوچک در سوریه حاکم بود، هرگز هویت واقعی این عراقی‌ها را نتوانست کشف کند. ابوحمزه می‌گوید تمام این مردان، افسران سابق عراقی بودند که در دوران صدام حسین و در زیر لوای او خدمت می‌کردند. آن مردی که نقاب بر صورت داشت هم روزگاری در آژانس اطلاعاتی عراق کار می‌کرد و اکنون سرویس امنیتی در سایه داعش را رهبری می‌کند.

گزارش‌های او نشان از نقشی دارد که افسران سابق بعثی در سیستم داعش ایفا می‌کنند. به گفته تحلیلگران عراقی، سوری و تحلیلگرانی که این گروه را مورد مطالعه قرار داده‌اند، با وجود تعداد فراوان مبارزان خارجی که به داعش پیوسته‌اند اما تقریبا تمام رهبران داعش - از جمله اعضای کمیته‌های امنیتی و نظامی در سایه - افسران سابق عراقی هستند. این گروه از افسران بعثی هم تجربه نظامی خود را در اختیار داعش قرار دادند و هم شبکه‌های قاچاقی که آنها برای گریز از تحریم‌ها در دهه ۹۰ توسعه داده بودند را در اختیار این گروه قرار دادند تا تجارت قاچاقی نفت را به راحتی انجام دهند.

ابوحمزه که سال گذشته به ترکیه گریخت، می‌گوید: در سوریه «امرای»محلی از سوی معاونی در سایه هدایت می‌شوند که عراقی است و تصمیمات واقعی را می‌گیرد. ابوحمزه که از ترس جان خود از این گروه برید و از ترس جان خود از نام مستعار استفاده می‌کند، می‌افزاید: «تمام تصمیم‌گیران عراقی هستند و بسیاری از آنها افسران سابق ارتش بعث هستند. افسران عراقی، فرمانده هستند و تاکتیک‌ها و برنامه‌های رزمی به دست آنها ریخته می‌شود. خود عراقی‌ها نمی‌جنگند. آنها نقش هدایتگر دارند و در عوض این مبارزان خارجی هستند که در میدان جنگ دیده می‌شوند.»

در دوران ابوبکر البغدادی، رهبر خلافت خودخوانده اسلامی، نقش این افسران سابق برجسته‌تر شد. آنها نقش مهمی در تولد داعش داشتند. در نگاه اول، به نظر می‌رسد که رویکرد استبدادی و دگم‌اندیشانه حزب بعث در تضاد با تفسیر سفت و سخت داعش از قوانین اسلامی است اما این دو نحله به شیوه‌های چندی - به‌ویژه اتکای‌شان بر ترس برای تضمین اطاعت مردم- با یکدیگر همپوشانی دارند: ۱ - دو دهه پیش خشونت صدام در اعمال شکنجه موضوع روز در عراق بود درست همانند مجازات‌هایی که امروز داعش در این کشور مرتکب می‌شود- ۲ - همچون داعش، حزب بعث صدام خود را جنبشی فراملی می‌نگریست و به همین ترتیب در سراسر جهان عرب اردوگاه‌هایی برای آموزش داوطلبان خارجی تشکیل داد- ۳ - وقتی نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کردند صدام حسین رویکردی دینی‌تر را در حکومت خود آغاز کرد. «احمد هاشم»، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه نانیانگ در سنگاپور، می‌گوید با آغاز عملیات

«Faith Campaign» از سوی دیکتاتور عراق، به تدریج شعار «الله‌اکبر» به‌عنوان ابزار دست صدام برای مسلمان جلوه دادن خود بر روی پرچم عراق قرار گرفت. این همان کاری است که داعش در ابتدای کار خود در پیش گرفت.

«هشام الهاشمی»، تحلیلگر عراقی که مشاور دولت عراق بوده و دارای خویشاوندانی است که در دوران صدام در ارتش این کشور خدمت می‌کردند، می‌گوید برخی از آن بعثی‌ها اعضای اولیه القاعده‌ای بودند که از سوی ابومصعب الزرقاوی تاسیس شد. بسیاری دیگر از عراقی‌ها هم در اردوگاه «بوکا»- زندانی آمریکایی در جنوب عراق که صدها شهروند معمولی در آن زندانی بوده- به رادیکالیسم روی آوردند.

احمد هاشم می‌گوید زرقاوی میان خود با بعثی‌ها فاصله گذاشت چرا که نسبت به دیدگاه سکولار آنها بی‌اعتماد بود اما البغدادی که به هیچ دین و باوری پایبند نیست بعثی‌های عراقی را وارد اردوگاه خود کرد. در واقع، تحلیلگران می‌گویند در دوران رهبری البغدادی بود که استخدام بعثی‌ها در داعش به‌عنوان یک «استراتژی» دنبال شد؛ نتیجه این استراتژی هم وضعیت امروز عراق است که محصول پیوند داعش- بعثی‌ها است.