ردپای داعش از افغانستان تا لیبی

محمدحسین باقی: خلافت خودخوانده اسلامی در حال توسعه پایگاه‌های خود در خارج از عراق و سوریه است. مقام‌های اطلاعاتی آمریکا می‌گویند این گروه در نظر دارد زیرشاخه‌هایی در افغانستان، الجزایر، مصر و لیبی دایر کند. در این صورت، چشم‌انداز «جنگ جهانی علیه تروریسم» ابعاد جدیدی به خود خواهد گرفت. به گفته این مقام‌های اطلاعاتی، تعداد مبارزان داعش در عراق و سوریه ۲۰ تا ۳۱ هزار نفر تخمین زده می‌شود. یک مقام ارشد ضد تروریسم در آمریکا که به شرط فاش نشدن نامش درخصوص اطلاعاتی محرمانه از این گروه صحبت می‌کرد، می‌گوید: «حمایت‌های غیررسمی‌ از چند صد افراط‌گرا در کشورهای اردن، لبنان، عربستان، تونس و یمن وجود دارد.» سپهبد «وینسنت. آر. استیوارت»، مدیر آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، در همین ماه جاری در یک ارزیابی اعلام کرد که داعش «به دنبال به‌جا گذاشتن یک ردپای بزرگ بین‌المللی است.» «نیکولاس راسموسن»، مدیر مرکز ملی ضد تروریسم، هفته گذشته در سخنانی که در برابر اعضای کنگره داشت به سخنان سپهبد استیوارت متوسل شد و مهر تاییدی بر سخنان او نهاد. اما کارآیی این زیرشاخه‌ها روشن نیست و معلوم نیست که این «بازتوسعه فرصت‌طلبانه»ی برخی تازه به دوران رسیده‌های داعشی که امیدوار به جذب اعضای جدید با کارت داعش هستند، چقدر جدی است. منتقدان از این می‌ترسند که چنین ارزیابی‌هایی یکبار دیگر آمریکا را به دام درگیری‌های چندجانبه و گسترده ‌بیندازد. «آدام. بی. ‌شیف»، نماینده دموکرات از کالیفرنیا و نماینده ارشد دموکرات در کمیته اطلاعاتی کنگره، می‌گوید: «من میل ندارم یک چک سفید امضای دیگر بدهم که استفاده از نیروهای آمریکایی در هر نقطه از زمین را توجیه کند.»

«استیون استالینسکی»، مدیر اجرایی موسسه تحقیقات رسانه‌ای خاورمیانه در واشنگتن که اخبار رسانه‌ها و سایت‌های عربی را رصد می‌کند، می‌گوید: «جناح‌هایی که روزگاری بخشی از القاعده و زیرشاخه‌هایش بودند یا گروه‌هایی که به نوعی به آن وفادار بودند یا همکاری‌هایی با این گروه داشتند به سوی گروهی که پیروزتر و موفق‌تر عمل می‌کند، حرکت کرده‌اند.» جذابیت داعش- حتی در غرب- وقتی ثابت شد که «آمدی کولیبالی» - یکی از حمله‌کنندگان به مجله شارلی ابدو- به داعش اعلام وفاداری کرد. هفته گذشته در افغانستان، یک پهپاد آمریکایی «ملا عبدالرؤوف خادم»، یکی از فرماندهان سابق طالبان را کشت. او پیش‌تر به داعش اعلام وفاداری کرده و شروع به عضوگیری برای این گروه کرده بود. اما این بیعت بیشتر نشان‌دهنده شکاف‌های عمیق درونی در طالبان بود تا گسترش داعش. در این صورت ممکن است «طالبان داعشی» در افغانستان اعلام وجود کرده و طالبان سنتی را از میدان به در کند.

هیچ نشانه‌ای نیست که داعش بخش‌هایی از افغانستان را در دست داشته باشد اما علاقه خود به افغانستان و پاکستان را نشان داده و بارها نمایندگانی را برای جذب نیرو به این دو کشور فرستاده است. به همین ترتیب، تا همین اواخر، رهبران آکاپ [القاعده در شبه‌جزیره عربستان/ AQAP] در یمن، از زبان «غیر مواجهه‌ای» استفاده می‌کردند تا اختلافات نهفته خود با خلافت خودخوانده اسلامی و البغدادی رهبر این گروه را پنهان سازند. اما تنش در ماه نوامبر به اوج خود رسید آنگاه که یک جناح از مبارزان القاعده به ابوبکر البغدادی سوگند وفاداری یاد کردند. برخی سازمان‌های شبه‌نظامی در مصر و لیبی هم به داعش اعلام وفاداری کرده و داعش هم آشکارا این دو کشور را «استان‌های خلافت» قلمداد کرده است.

براساس برخی شواهد اندک، رهبران داعش در عراق و سوریه کنترل عملی و واقعی براستان‌های شمال آفریقای خود ندارند اما «نفوذ» این گروه در این منطقه ملموس بوده و کشورهای پیرامون را بی‌ثبات ساخته است. خبری از سوی داعش در هفته گذشته پخش شد که شامل عکس‌هایی از مبارزان این گروه در لیبی همراه با وابستگانی است که ۲۰ اسیر مسیحی مصری با لباس‌های نارنجی داعش را در اختیار دارند و این نشان می‌دهد که میزانی از ارتباطات هم در لیبی شکل گرفته است. گزارش‌های اطلاعاتی طبقه‌بندی شده غربی می‌گوید در مصر، گروه افراط‌گرای «انصار بیت‌المقدس»- که در سینا مستقر است- سال گذشته میسیون‌هایی به سوی داعش فرستاده و تقاضای کمک مالی، سلاح و مشاوره‌های تاکتیکی کرده است. این گروه همچنین به نام داعش عضوگیری می‌کند.

به نظر می‌رسد با وجود تشدید سرکوب دولت مصر اما انصار بیت‌المقدس پس از ارتباط با داعش جسورتر شده‌اند. برای مثال، در ۲۹ ژانویه، «استان سینا» مسوولیت چند حمله را بر عهده گرفت که نیروهای امنیتی را هدف قرار می‌داد. در این حمله ۲۴ سرباز، ۶ افسر پلیس و ۱۴ غیرنظامی کشته شدند. با این حال، انتظار می‌رود «داعش مصر» به تدریج رویه خشونت‌آمیز «داعش مرکزی» را در پیش گیرد و اوضاع مصر را به سمت بحرانی‌تر شدن سوق دهد. این احتمال می‌رود که مرزهای اسرائیل با وجود داعش مصر ناامن شود. در این صورت، احتمال تنش میان مصر و اسرائیل هم متصور است.

در لیبی لااقل سه گروه در مناطقی از این کشور وفاداری خود به داعش را اعلام کرده‌اند: «برقه» در شرق، «فضان» در جنوب صحرا و «تریپولی» در غرب. لیبی که از فردای فروپاشی رژیم قذافی غرق در بحران و جنگ داخلی است با شکل‌گیری داعش در این کشور مانع جدیدی در برابر تلاش‌های غرب جهت مذاکره برای آتش‌بس و تشکیل دولت وحدت به‌وجود می‌آورد. حضور داعش در این منطقه نه‌تنها باعث تشدید بحران در لیبی و خشن‌تر شدن درگیری‌ها می‌شود بلکه «امکان صادرات عوامل داعش» به مرزهای اروپا هم میسر می‌شود.

مقام‌های غربی به‌ویژه در اروپای جنوبی از این می‌ترسند که سه «استان» لیبی ظرفیت تبدیل شدن به پایگاه عوامل داعش را داشته باشند. این مساله می‌تواند امکان سفر آنها به مدیترانه، مصر و شمال آفریقا را فراهم سازد. در واقع، داعش به دنبال «پلی» است که بتواند خاورمیانه را به شمال آفریقا و جنوب اروپا وصل کند. «دبورا.کی.جونز»، سفیر سابق آمریکا در لیبی و نماینده آمریکا در این کشور، در توییتر پرسشی مطرح کرد: «آیا یک لیبی متفرق و درهم ریخته می‌تواند در برابر داعش مقاومت ورزد؟» یک تاثیر دیگری که داعش و «استان‌های خودخوانده» این گروه در لیبی و منطقه دارد این است که علاوه بر بی‌ثباتی در کشورهای مذکور می‌تواند زمینه را برای درگیری میان دو گروه از تکفیری‌ها فراهم آورد؛ گروهی که مخالف داعش هستند و گروهی که برای رسیدن به اهداف خود در قدرت با خشونت‌های این گروه موافقند. اما تریپولی به استانی پیشگام تبدیل شده که غرب و منافع غرب را تهدید می‌کند. مبارزان داعش اکنون در لیبی مشغول انجام عملیات هستند.

مثل حمله ماه گذشته این گروه به هتلی مجلل در پایتخت لیبی که تعدادی کشته و زخمی بر جا گذاشت. «فردریک وری»، تحلیلگر ارشد در بنیاد کارنگی، می‌گوید: «این یک درگیری واقعی است. عوامل داعش در لیبی تشنه توسعه سرزمینی هستند.» گروه‌های دیگر هم با وصل کردن خود به داعش جسورتر شده‌اند. در واقع، با تکثیر سلول‌های سرطانی داعش در سطح منطقه، مهار داعش سخت‌تر می‌شود. داعش همچون بدن بیماری است که سلول‌های سرطانی در آن پخش شده و امکان بریدن بخش آسیب دیده وجود ندارد و باید به شیمی درمانی متوسل شد. این نکته را هم نباید فراموش کرد که اگر داعش موفق شود یک پل ارتباطی میان خاورمیانه، شمال آفریقا و اروپا برقرار سازد و هسته‌های این گروه در کشورهای مختلف خشن‌تر شوند، اوضاع ممکن است از کنترل خارج شود.