شنبه سیاه در قاهره

محمدحسین باقی: «سَلوای السید»، مادر یکی از قربانیان تظاهرات ۲۰۱۱ در مصر، در پیاده‌رویی خارج از دادگاه به انتظار نشسته بود تا شاهد صدور حکم علیه دیکتاتور مخلوع مصر باشد. او خدا را شکر می‌کرد که سرانجام «محکمه عدالت» برای مبارک فرا رسیده است اما غافل از این بود که ماحصل نتایج و احکام دادگاه چیزی بر خلاف انتظار او بود. وقتی به یاد می‌آورد که پسرش «تامر حنفی» در ژانویه ۲۰۱۱ در تظاهرات میدان تحریر کشته شد زیر گریه می‌زد و دستانش می‌لرزید. این مادر کهنسال می‌گوید: «می ترسم خون پسرم هدر رود. خون فرزندان ما ارزان نیست. خون آنها مثل هر خون دیگری گرانبها است.» «السید» وقتی با سی‌ان‌ان صحبت می‌کند صدایش می‌لرزد. او بر سنگفرش پیاده روی خارج از دادگاه به دیوار تکیه داده و ذکری بر لب جاری ساخته است. او می‌گوید: «من اعدام مبارک را نمی‌خواهم. این باعث زنده شدن پسرم نمی‌شود... فقط انتقام خدا را می‌خواهم نه چیزی بیشتر.»

به دنبال حکم صادر شده برای مبارک مبنی بر تبرئه او نگرانی مادرهایی مانند سلوای السید بیشتر شده است. گویی جز خداوند نباید در انتظار منتقمی دیگر باشند تا داد آنها را از ظالم بستاند. وقتی مادرانی مانند السید که روی سنگفرش بیرون دادگاه نشسته بودند، شنیدند که دادگاه حکم به تبرئه مبارک داده امیدشان از کف رفت؛ گویی سطل آب یخی روی آنها ریخته‌اند. همگی با حالتی نزار و بغض در گلو مسیر خانه خود را در پیش گرفتند. به دنبال درگیری‌هایی که در هنگام محاکمه مبارک و پس از صدور حکم او برگزار شد بسیاری کشته، زخمی و بازداشت شدند. وزارت کشور مصر می‌گوید معترضان با سنگ از پلیس استقبال کرده و آتش سوزی هم یکی از حربه‌های معترضان بود. گروه‌های حقوق بشر مصری- از جمله «گروه ابتکار مصری برای حقوق شخصی»- می‌گویند حکم روز شنبه معنایی جز این ندارد که نیروهای امنیتی و رهبرانش در مصونیتی آهنین به سر می‌برند. آنها می‌گویند نیروهای امنیتی سیستم قضایی را بازیچه خود کرده‌اند. شواهد این بازیچه بودن سیستم قضایی تبرئه مبارک و همکارانش و در عوض محکوم کردن جریان اخوان‌المسلمین و صدور احکام سخت برای آنها است. گروه‌های حقوق بشری فارغ از نگاهی که به مبارک یا مرسی دارند اما بر این باورند که نیروهای امنیتی و رهبرانشان «صاف در خیابان‌ها می‌گردند» اما «رهبران اخوان به بند کشیده شده و تروریست نامیده شده‌اند.» «گروه ابتکار مصری برای حقوق شخصی» در بیانیه‌ای که منتشر کرد، آورده: «ضربه دیگری بر پیکر عدالت وارد شد.»

***

با صدور حکم تبرئه مبارک، یکبار دیگر اعتراضات در مصر از سر گرفته شد، گویی قرار است ورق بار دیگر به سال ۲۰۱۱ بازگردد. نیروهای امنیتی مصر در اواخر روز شنبه یک نفر را در درگیری‌های رخ داده کشتند. این درگیری زمانی رخ داد که نیروهای امنیتی با گلوله‌های مشقی و واقعی به دنبال پراکنده کردن معترضان و پاکسازی خیابان‌ها از حضور آنها برآمدند. به گزارش الجزیره، حدود ۲ هزار نفر در اعتراض به تبرئه مبارک به خیابان‌ها ریختند. گفته می‌شود ۹۰۰ معترض در درگیری‌های ۱۸ روزه که به سقوط مبارک انجامید کشته شدند. قاضی محمود کامل الرشیدی اعلام کرد زمان زیادی برای جرائم ادعایی گذشته و دادگاه نیازی نمی‌بیند در مورد آن اعلام نظر کند. به دنبال این سخن، مبارک هم هرگونه مسوولیت برای کشتن معترضان را از اساس منکر شد و در تماسی تلفنی یکی از شبکه‌های تلویزیونی مصری چنین گفت: «احساس می‌کنم اصلا هیچ کار خطایی انجام نداده‌ام. در دادگاه به اتهامات خود می‌خندیدم و منتظر بودم ببینم این‌بار چه حکمی صادر می‌شود. حکم صادره واقعا درست بود.» او افزود: «نمی‌توانیم سرنوشت را تغییر دهیم. وقتی حکم‌قبلی را شنیدم خنده‌ام گرفت. این بار فقط منتظر بودم. احساس متفاوتی داشتم. همه چیز به دست خداست.»

به گزارش الجزیره، یکی از مسائلی که توجه مردم را به دادگاه مبارک جلب کرد نحوه پوشش مبارک و واکنش قاضی به او بود. مبارک با عینک آفتابی و لباس راه‌راه با صورتی اخمو در دادگاه حضور یافت. قاضی اعلام کرد که در وهله اول نیازی به حضور او در دادگاه نیست: «شایسته رئیس‌جمهور سابق نیست که طبق شرایط قانون کیفری به دادگاهی کیفری آورده شود... حتی اگر آن اتهامات در فهرست پرونده او موجود باشد.» هواداران مبارک که در بیرون از دادگاه تجمع کرده بودند سر و روی او را هنگام ورود به دادگاه بوسیدند و حامیانش هم در دادگاه خطاب به قاضی فریاد می‌زدند: «حقیقت را بگو، نترس. بگو که مبارک بی‌گناه است.»

خانواده‌هایی که فرزندان خود را از دست داده بودند از فضای داخلی دادگاه شوکه شدند. «مصطفا مرسی» که فرزندش در تظاهرات دستگیر شد و در پاسگاه پلیس کشته شد به خبرگزاری AFP می‌گوید: «این یک حکم ظالمانه است. خون فرزندم هدر رفت.» در حالی که براساس برخی آمارها ۹۰۰نفر در تظاهرات ۱۸ روزه سال ۲۰۱۱ که منتهی به سقوط مبارک شد کشته شدند، اما دادگاه فقط صحت ۲۳۹ قتل را پذیرفت. قاضی هنگام توصیف تظاهرات سال ۲۰۱۱ آن را چنین توصیف کرد: «تظاهراتی که هدفش آزادی، نان و عدالت اجتماعی بود» اما وقتی حکم خود را صادر کرد مردمی که در بیرون از دادگاه در حال مشاهده بودند با حالت بهت به یکدیگر می‌نگریستند.

***

«یان لی» خبرنگار سی‌ان‌ان که برای پوشش خبری دادگاه مبارک در قاهره حضور یافته بود از این دادگاه با عنوان «محاکمه قرن» نام می‌برد. او می‌گوید وقتی پلیس دیکتاتور سابق مصر را روی برانکارد به دادگاه می‌برد «اولین باری بود که تصویر مبارک را از پس از واگذاری قدرت و تحولات سال ۲۰۱۱ می‌دیدیم.» او می‌نویسد: پیش از برگزاری دادگاه بسیاری از «مرگ» مبارک سخن می‌گفتند به‌گونه‌ای که این «جُک» در میان مردم دهان به دهان می‌گشت: «پزشک مبارک به دیدار او در بیمارستان رفته و به او گفته: مردن بس است. مردن برای سلامتی‌ات خوب نیست.» وی می‌نویسد دنیا دوبار به نظاره نشست تا ببیند دادگاه در مورد سرنوشت اولین دیکتاتور جهان عرب که محاکمه می‌شود چه نظری می‌دهد. بار اول او به اتهام کشتار مردم بی‌گناه به حبس ابد محکوم شد؛ حبس ابدی که در مصر عُمر آن ۲۵ سال است. درخواست تجدیدنظر باعث شد محاکمه دوم او در سال ۲۰۱۳ برگزار شود. بار دومی که جهان نظاره‌گر احکام دادگاه بود با شگفتی تمام شاهد تبرئه مردی بود که ۳۰ سال کشورش را در خفقان و فقر نگاه داشته بود و صدای اعتراضی شنیده نمی‌شد. آیا جرمی از این دست کمتر از کشتن مردم است؟ او می‌نویسد: حامیان مبارک و معترضان اگرچه با یکدیگر اختلافات بنیادین دارند، اما گویی هر دو در یک مورد اشتراک نظر دارند و آن اینکه: «انقلاب به پایان راه خود رسید.»

شنبه سیاه در قاهره